Uch fazali ustunli konsentrik chulg‘amli transformator. 1 - yuqori kuchlanishli chulg‘am; 2 - past kuchlanishli chulg‘am; 3 - ustun (sterjen);
4 - to‘sin (yarmo).
www.arxiv.uz
Transformator chulg‘amlari
Transfomatorlarning chulg‘amlari bir qancha talablarni qoniqtirishi shart:
- chulg‘am uchun ishlatiladigan misning kamyobligini hisobga olib, uning ishlab chiqarilishidagi xarajatlari minimal va transformatorning ishlash jarayonidagi foydali ish koeffitsienti mumkin qadar maksimal bo‘lishi lozim;
- chulg‘amning issiqlik ajratish jarayoni standart talablarini qondirishi shart, agar chulg‘am harorati bu shartdan oshsa, transformatorning umri keskin qisqaradi;
- transformatorning bexosdan qisqa tutashuvidan hosil bo‘ladigan elektrodinamik kuchlarning chulg‘amga ta’siri ayanchli bo‘lmasligi lozim;
- кучланишнинг бехосдан ошиб кетишига чулғамнинг электрик ва механик бардошлик қобилияти мавжуд бўлиши шарт.
Bu talablar ko‘pincha bir-biriga ziddir. Masalan, misning harajati kamaytirilsa, chulg‘amdagi tokning zichligi ortib, undagi quvvat isrofi ortadi va shu tufayli, f.i.k. kamayadi. CHulg‘amlar issiqlik darajasi oshuvi yuqoriroq mo‘ljalda qilinsa, transformator savlati (gabariti) kamayadi, zero uning umri qisqaradi. SHuning uchun chulg‘amlarning hozirgi zamon tuzilishlari, ayniqsa yuqori kuchlanishli transformatorlar chulg‘amlari tuzilishi, tajribalarda tekshirilgan uzoq muddatli izlanish ishlarining mahsulidir.
Hozirgi zamon kuchli transformatorlarini sovutish uchun ularning aktiv qismlari, ya’ni magnit o‘zak va unga mahkamlangan chulg‘amlar, moyli bakka joylashtiriladi. Bunda chulg‘amlar va magnit o‘zak o‘z haroratini harakatlanayotgan (aktiv qismni yuvayotgan) moyga uzatadi. Moyning harakati esa bakning har eridagi moy harorati farqi natijasida hosil bo‘ladi. CHunonchi, qizigan moy yuqoriga harakatlanib, uning o‘rnini maxsus sovutgichlardan kelayotgan sovuq moy egallaydi. Sovutgichlarga esa qizigan moy keladi, shu tariqa, moyning tabiiy sirkulyasiyasi (berk kontur bo‘ylab harakati) transformatorning chulg‘amlari va magnit o‘zaklarini tabiiy sovutadi.
Transformatorning quvvati oshgan sari, uning sovutish sharoitlari mushkullashadi.
