Transformatorlarning tuzilishi va ishlash tamoyili asosiy tushunchalar

94-rasm. Magnitlovchi tok egri chizig‘ini yasash (a) va uni tashkil etuvchilarga ajratish (b).
Tok i_or ning egri chizig‘ini tashkil etuvchilarga ajratsak (94-rasm, b), bu tokda asosiy (birinchi) garmonika i_or 1 dan tashqari uchinchi i_or3 garmonika ham yaqqol ifodalanganligini ko‘ramiz. Masalan, yuqori egrilangan po‘latdan yasalgan magnit o‘tkazgichli transformatorda induksiya V = 1,4 t l bo‘lganda, uchinchi garmonika magnitlovchi tok asosiy garmonikasining taxminan 30% ini tashkil etadi. Yuqorida aytilganlar salt ishlash tokining reaktiv tashkil etuvchisigagina taalluqlidir, chunki uning aktiv tashkil etuvchisi _or sinusoidal bo‘ladi. Lekin i_or odatda salt ishlash tokining 10 foizidan oshmaydi, shuning uchun salt ishlash tokining egri chizig‘i 94-rasm, b da ko‘rsatilgan egri chiziqdan farq qilmaydi, deb qabul qilsak, katta xato qilmagan bo‘lamiz. Umumiy holda uch fazali chulg‘amning EYKlari va toklari sinusoidal emas va asosiy (birinchi) garmonikadan tashqari yuqori garmonikalari ham bo‘ladi; ulardan chastotasi f₃=3t₁ bo‘lgan uchinchi garmonika eng katta qiymatga ega. Uchinchi garmonika EYKlari uchun quyidagi tenglamalarni yozish mumkin.

Bu tenglamalardan ko‘rinib turibdiki, uchinchi garmonika EYKlari barcha fazalarda o‘zaro teng va faza jihatdan bir-biriga mos. Uchinchi garmonika EYKning uch fazali transformator ishiga taʼsiri chulg‘amlarining ulanish sxemasiga bog‘liq bo‘ladi. Agar uch fazali transformatorning birlamchi chulg‘amlari yulduz usulida ulangan bo‘lsa, uchinchi garmonikaning faza EYKlari uchinchi garmonikaning liniya EYKlarini hosil qilmaydi. Bunga sabab shuki, yulduz usulida ulanganda liniya EYKlari tegishli faza EYKlarining ayirmasiga teng bo‘ladi. Uchinchi garmonikaning faza EYKlari barcha fazalarda yo‘nalish jihatdan bir-biriga mosligi va istalgan paytda nolinchi nuqtaga yoki nolinchi nuqtadan yo‘nalganligi uchun (95-rasm, a), bu EYKlardan istalgan juftining ayirmasi nolga teng bo‘ladi.