Transport vositalari tuzilishi va nazariyasi

1.3. Transport vositalarining klassifikatsiyasi, 
belgilanishi va texnikaviy xarakteristikasi
T ra n sp o rt v o sita la rin in g k lassifik atsiy asi tu rli xildagi 
avtomobillar, tirkamalar va yarim tirkamalar transport vositalarini 
tashkil etadi.
Avtomobil o ‘zi harakatlanuvchi («auto»-grekcha «o‘zi», «mobil»
lotincha «harakatlanuvchi») degan m a’noni bildiradi.
A vtom obil — m ustaqil energiya m anbaiga ega b o 'lg a n , 
i|iiruqlikda relssiz yoilard a yuk va odamlarni tashishga yoki unga 
o'rn atilgan qurilm alar yordam ida maxsus ishlarni bajarishga
7

---

m oijallangan kamfortabellik va xavfsizlikka ega b o ig an g‘ildirakli 
mashinadir.
Vazifasiga k o ‘ra avtom obillar transport, maxsus va poyga 
avtomobillariga boiinadi.
T ra n sp o rt avto m obillariga passajir, yuk va yuk passajir 
avtomobillari kiradi.
Maxsus avtomobillar m a’lum ishlarni bajarishga m oijallangan 
mexanizm, asbob va uskunalar bilan jihozlangan b oiadi. Bularga 
sanitariya, o ‘t o ‘chirish, ko‘cha supirish, yuk ortish avtomobillari 
kiradi.
Poyga avtomobillari sport avtomobillari b o iib , avtomobil-sport 
poygasida qatnashishga moijallangan.
Yuk avtomobillariga yetakchi avtomobillar, tirkamalar, yarim 
tirkamalar kiradi va ular yuk tashish uchun xizmat qiladi.
Passajir avtomobillari yoiovchilarni tashish uchun moijallangan 
b o iib , ular ikkiga boiinadi: yengil avtomobillar va avtobuslar. 
0 ‘rindiqlar soni haydovchi o‘rindig‘i bilan birga 8 tagacha boisa, 
yengil avtomobil, 
8 tadan ortiq boisa, avtobus deb ataladi.
Yengil avtomobillar dvigatel silindrlarining ish hajmi bo‘yicha 
quyidagi sinflarga boiinadi:
Mikro litrajli - 1,2 I gacha;
Kichik litrajli — 1 ,2 1 clan 1,81 gacha;
0 ‘rta litrajli 
- 1 ,8 dan 3,5 I gacha;
Katta litrajli 
- 3.5 I dan yuqori.
Avtobuslar gabarit uzunligi bo'yicha quyidagi sinflarga boiinadi:
Juda kichik 
- 5 m gacha;
Kichik 
- 6 ,0 m - 7,5 m gacha;
О ‘rtacha 
- 8 ,0 m - 9,5 m gacha;
Katta 
- 10,5 m - 12,0 m gacha;
Juda katta 
- 16,5 m va undan katta.
Y uk avtomobillari to iiq yuk vazniga qarab 7 ta sinfga boiinadi.

---

1.1-rasm. T irkam alar tarkibi 
a-bir о ‘qli tirkam a; b-ikki о ‘qli tirkama; d-yoyma-tirkama; e-yarim tirkama
AVTOMOBIL VA AVTOBUSLARNING RAQAMLANTSHI. 
Bortlari ochiladigan universal kuzovli avtomobillarda xilma-xil yuklar 
tashiladi. Sochiluvchan yuklar yukni o ‘zi ag‘daradigan (samosval) 
avtomobillarda, suyuqliklar sistemali avtomobillarda, oziq-ovqatlar 
refrejerator - furgonlarda tashiladi, bu avtomobillar ixtisoslashtirilgan 
av to m o b illar deyiladi. H a r xil y o ‘llard an