Transport vositalari tuzilishi va nazariyasi

A V T O M O B IL VA A V T O B U S L A R Q U YID A G 1C H A  
R A Q A M L A N A D I:
Yengil avtom obillar
Dvigatelning ish 
hajmi, (1)
1,2 gacha
1,3-1,8
1,9-3,5
3,5 dan 
yuqori
Raqamlanish
11
21
31
41
10

---

A vtobuslar
Uzunligi, (m)
5 gacha
6-7,5
8-9,5
10,5-12
16,5 dan 
yuqori
Raqam lanish
22
32
42
52
62
Yuk avtom obillari
T o 'liq v a z n i (t)
1,2
g a c h a
1,3 -2 ,0
2 ,1 -8
9 -1 4
15-20
2 1 -4 0
4 0 d an
y u q o ri
R a q a m la n ish i
B o rtli p la tfo rm a
13
23
33
43
53
63
73
O 'rin d iq li to rtq ich
14
24
3 4
4 4
54
64
74
0 ‘zi a g 'd a ru v c h i
15
25
35
45
55
65
75
S iste m a la r
16
26
36
4 6
56
66
76
F u rg o n
17
27
3 7
4 7
57
67
77
M ax su s
19
2 9
39
4 9
59
6 9
79
11

---

D a m a s, T ik o , N e k s iy a a v to m o h illa r in in g id e n tifik a ts io n tu z ilm u
n o m e r i
0 ‘zbekiston d a ishlab chiqarilayotgan avtom obillar
quyidagicha belgilanadi:
12

---

Matiz avtomobilining identifikatsion nomeri
ULV4 
A 
1 
IB 
D Y A 000000
13

---

Janubiy K oreyada ishlab chiqarilayotgan 
avtom obillarning belgilanishi
K L A E M 19W 1 P B 1 2 34 5 
6
Zavod nomeri
T ayyorlangan
m am lakat
Tayyorlangan firma 
L: D E U M otor
A vtom obil turi
M odel
T: Recer, Cielo, Nexia 
J: Espero 
V: Royal D uke 
P: Royal Prince 
S: Royal Salon 
C: Super salon 
E:Prince (V-93)
U zatm alar qutisi va 
yetaklovchi g'ildiraklar 
g‘: oldi g'ildirak 
yetaklovchi q o ‘l bilan 
boshqariladigan 
uzatm alar qutisi 
A: oldi g'ildirak 
yetaklovchi, avtom atik 
boshqariluvchi uzatm alar 
qutisi
M: orqa g‘ildirak 
yetaklovchi q o ‘l bilan 
boshqariladigan 
uzatm alar qutisi 
R: orqa g'ildirak 
yetaklovchi, avtom atik 
boshqariluvchi uzatm alar
Tayyorlangan
zavod
Ishlab chiqar. yil 
L: 1990 P: 1993 
M: 1991 R: 1994
A vtom obilning 
nom i
1. Umumiy
Dvigatel turi
E: 2,0 CIH L4, 2BBL
F: 2,0 E CIH L4
G: 1,5 OHC, FAM 1, ko'ndalang 
H: 1,5 OHC, FAM 1, bo'ylama 
K: 2,0 OHC, FAM 2, ko'ndalang 
L: 1,5 LPG, FAM 1, ko'ndalang 
R: 1,9 E CIH, L4 
S: 2,0 E CIH, L6 
T: 1,5 OHC, FAM 1, 
TBI,ko‘ndalang
U: 1,5 OHC, FAM l,T B I,b o ‘ylama
V: 1,5 DONS, FAM 1,
M PFI,ko‘ndalang
W: 2,0 OHC, FAM 2,
VPFI,bo‘ylama
Y: 1,5 OHC, FAM 1,
VPFI,ko‘ndalang
6: 1,6 OHC, FAM 1,
TBI,ko‘ndalang
Kuzov turi
08 — ikki eshikli xetchbek
19 — to‘rt eshikli xetchbek, olti oynali
68 — to‘rt eshikli xetchbek, olti oynali
14

---

Matiz avtomobili dvigatelirting belgilanishi
F 
8 
С 
V 
012345
15

---

A vtom obillar quyidagicha q o ‘shimcha h a r f va raqam lar 
bilan belgilanadi:
31 — Dekorativ qalpoqli g'ildirak
30 — Dekorativ qalpoqsiz g'ildirak
61 — Rul kuchaytirgich o'rnatilgan
60 — Rul kuchaytirgich o‘rnatilmagan
81 — Bameer bo'yalgan
80 — Bamper bo‘yalmagan
N3— Keng shinalar o'rnatilgan
N o— Tor shinalar o'rnatilgan
AV 
— Markaziy qulf o'rnatilgan
М2 
— Tumanga qarshi faralar o'rnatilgan
NL 
— Rostlanadigan faralar o'rnatilgan
CG 
— Orqa oynaga tozalagich o'rnatilgan
B3 — Konditsioner o'rnatilgan
Bo — Konditsioner o'rnatilmagan
К 82 
— Osiyo varianti
E 92 
— Yevropa varianti
STD 
— Standart
DLX 
— Lyuks
VAN 
— Yuk avtomobili
GL 
— Standart
GLE 
— Lyuks
Avtomobilning har bir markasi uchun uni tayyorlovchi zavod 
tomonidan qisqacha texnikaviy xarakteristika beriladi.
Unda quyidagilar ko'rsatiladi:
— G 'ildirak formulasi, 4x2; 4x4; 6x4; 
6x6... birinchi raqam 
umumiy g'ildiraklar sonini, ikkinchi raqam ulardan nechta g'ildirak 
yetakchi ekanligini bildiradi;
— Nominal yuk ko'tarish qobiliyati;
— Avtomobil vazni;
— Oldingi va orqa g'ildiraklar koleyasi;
— Eng katta tezlik;
— Burilish radiuslari;
— Yonilg'i sarfi va hokazo.
Bundan tashqari dvigatel va shassi bo'yicha m a’lumotlar beriladi.
16

---

1.4. Avtomobilning umumiy tuzilishi
Dvigatel
Kuzov
Shassi
Y urish
Transmissiya
Boshqarish tizimi
R ul b o s h q a r m a s i
Tormoz boshqarmasi
1.2-rasm. Yuk avtom obilining asosiy qismlari.
I-kabina; 2-yuk platformasi; 3-ilashish muftasi; 4-uzatmalar qutisi;
5-kardanli uzatma; 6-orqa ко 'prik
A vtom obil — bu a g re g a tla r, m exanizm lar va tizim lar 
yig‘indisidan iborat murakkab mashinadir.
Avtomobillarning konstruksiyalari turlicha boiishi mumkin, 
lekin ularning ko'pchiligining mexaf^zi^4ia'-sisfemalafining ishlash 
prinsipi, tuzilishi bir-biriga o ‘xshasl
( /)
.
etioii fco's»-? 
"V S E Z C S a ssrzz
-л. 
J
" 
'

---

Agregat — bir necha tuzilmalarni bir butun qilib birlashtirgan 
qurilma.
Tizim (sistema) — bitta umumiy vazifani bajaruvchi qismlar 
yig‘indisi (masalan, ta ’minlash tizimi, moylash va sovitish tizimlari 
va boshqalar).
M exanizm — h a ra k a tn i m a ’lum ta rtib d a u zatuvchi va 
o ‘zgartiruvchi tuzilma.
Uzel — mashinada m a’lum mustaqil vazifani bajaruvchi bir 
necha detallar birikmasi.
Detal—mashina va mexanizmlarning yig'ish operatsiyalarisiz 
tayyorlangan ayrim qismi.
Avtomobil asosiy uch qismdan iborat: kuzov, dvigatel va shassi.
Dvigatel — yoqilg‘i yonganda hosil bo‘lgan issiqlik energiyasini 
mexanik energiyaga aylantirib beradi.
1 2 3 4
5 6 7 9
10 
11
19 
18 
17 16 
15
1.3-rasm. A vtom obilning umumiy tuzilishi:
1-dvigatel; 2-old о ‘qi; 3-old osma; 4-old tormoz mexanizmi; 5-old g ‘ildirak; 
6-ilashish muftasi; 7-uzatmalar qutisi; 8- kardan uzatma; 9-asosiy uzatma; 
10, 11-orqa о 'qi; 12-orqa ко ‘prik; 13- orqa tormoz mexanizmi; 14-orqa 
g'ildirak; 15-rulchambaragi; 16-rulmexanizmi; 17-rul vali; 18-rul 
trapesiyasi; 19-rama
Shassi—o‘z navbatida 3 qismga boiinadi: transmissiya, yurish 
qismi va boshqarish tuzilmasi.