Transport vositalarini boshqarishni o'rgatish ustida amallar bajarish

ODAM ANATOMIYASI VA FIZIOLOGIYASI,
XUSHDAN KETISH VA SHOK XOLATI ustida amallar bajarish

1. 
   Nafas olish va yurak faoliyati to‘satdan to‘xtab qolganda birinchi tibbiy yordamni amalda o`rganish
   
2. 
   Xushdan ketish va shok xolatini amalda o`rganish
   
3. 
   Mavzuga oid testlar ishlash
   

Nafas a’zolari sistemasi organizmni kislorod bilan ta’minlab, xarbonat angidrid gazini organizmdan chixarish kabi murakkab vaeifani ado etadi. Nafas a’eolariga xavo Yo’llari (ogiz bushligi, tomok, traxeya, bronx) va upka kiradi. Nafas olganda upka kengayadi undagi bosim xamayadi va atmosferadan xavo, xavo Yo’llari orkali alveolalarga (eng kichik pufakchalar) kiradi. Alveolalar juda kichik kon tomirlar bilan uralgan. Alveolalarning yupka devorlari orkali kislorod konga Utadi, xarbonat angidrid kondan apveolaga chixariladi. Urta yosh odam tinch xolatda 1 dakikdda 16-20 marta nafas oladi. Jismoniy ish bajarganda nafas olish tezlashadi. SHikastlanish bulganda nafas Yo’llari yopilishi mumkin, bu nafas olishni tuxtatishga olib keladi. O`z vakti da kursatilgan yordam xayotni saklab qolishi mumkin.
Yurak tomir a’zolari. Yurak va kon tomirlari bu sistemani tashkil etadi. Kon aylanishining vazifasi badan a’zolariga etarli mikdorda kon etkazib berib, ularning kislorod va ozuka moddalariga bulgan extiyojini kondirishdan iborat. Tomirlarda konning xarakatini uzluksiz ishlab turgan yurak ta’minlaydi. Uning ishini xdvzadan suv tortib tashlaydigan nasosga uxshatish mumkin.
Xarakat a’zolari sistemasi. Odam xarakat kilish kobiliyatiga ega. Xarakat apparati faol xarakatchan kiem muskullar va passiv kiem suyaklarga ajrapadi. Lekin muskullar suyakpar va ularni birlashtirib turgan boylamlar vazifasi bir-biriga boglik bulib, bitta embrional kavat lieodermadan rivojlanadi. Knskasi, xarakat apparati uchta: suyak. suyakparni birlashtiruvchi boylamlar va muskullar sistemasidan iborat.
Organizmni xarakatga keltiradigan a’zolar muskullar, skelet va ularni biriktiruvchi boylamalardan iborat.
Skelet organizmdagi yumshok tukima va a’zolarning birikib turishi natijasida vujudga keladi . Skelet bir kancha apokida joylashgan suyaklardan tarkib topib, Uzaro biriktiruvchi tukimalar, boylamapar va togaylar vositasida birlashadi va passiv xarakat apparatini kosil kiladi. Skelet bulmasa komat shakplanmaydi. Skelet organizmda asosan 3 vazifani bajaradi. Bular: tayanch, xarakat va ximoya
vaz i fal ar idi p.
1. Tayanch vazifasi - yumshok tukima va a’zolarning skeletning ayrim kismlariga birikib turishi natijasida vujudga keladi.
2. Xarakat vazifasi - skeletni tashkil kilib turgan suyaklarning xar xil richag kosil kilib, bugim orkali birlashishi va nerv sistemasi yordamida muskullar kisxarishi bilan yuzaga
keladi.
3. Ximoya vazifasi - skeletning alokida kismlaridan
vujudga kelgan bushliklar orkali bajariladi.
Tayanch vazifasi - yumshok tukima va a’zolarning skeletning ayrim kismlariga birikib turishi natijasida vujudga keladi.
Miyaga etarlicha kon aylanmasligi natijasida tusatdan kiska muddatga xushdan ketish sodir bulishi mumkin. Unga sabab kuchli asabiylashish, keskin ogrik, kon yukotish, xavo etishmaydigan sinoda uzok vakt oyokda tik turish, keskin nafas olib upkani shamollatish, yotgan xolatdan keskin turish sabab bulishi mumkin.
Xushdan ketishdan oldin, xamxollik boshlanishi, chankokdik kulokdarni shangillashi, kuzni korongulanishi, sovuk ter paydo buladi. Ayrim xollarda bu alomatlar bulmasdan odam birdaniga yikiladi. Sovuk Ter chikadi, teri rangi oxaradi, tomir urishi susayadi, axyon-axyonda ba’zi xollarda zurga seziladi, kul oyokdar sovuk, kuz korachigi kiskdradi nafas olish juda.sekin buladi. Jabrlanganni toza xavoga olib chikish yoki- oynaparni ochibxonani shamollatish kukrak, buyin, korin bushligini kiyimdan bushatish Bosh miyaga kon aylanishi yaxshi bulishi uchun jabrlanganni belig? yotkizib boshini gavdasidan past joylashtirish, oyokdarini kutarish kerak. Keyin kukrak va betiga sovuk suv sepish, 10%li ammiak eritmasi yoki boshka xil keskin xidli (piyoz, sarimsok) narsani xidlatish, chakkalarini odekalon bilan ishkapash, kul oyokdarini garelka bilan isitiladi. Agar jabrlangan Ueiga kelmasa tili, nafas Yo’lini berkitilmagani tekshiriladi. Buning uchun ogzini ochib tilini tortib chixariladi. Tomir urishi va nafas olishi tuxtaganda sun’iy nafas berilib yuragi massaj kilinadi.
Xayotiy funksiyalarning ishi chukur izdan chikishi (kon aylanishi, nafas olish, modsa almashinuvi) ga organizmni javob reaksiyasi shok deb tushuniladi. Ofhp jarokatlanish tananing ancha kismi kuyishi, kup kon yukotishda shok xolati vujudga keladi. Ayrim xollarda jarokatlanishdan keyin kuchli ofphk natijasida shok rivojpanadi. Boshka xollarda konga zaxarli moddalar surilishi natijasida jarokatlangan tukimalarga asta sekin shok rivojlanadi. SHokni rivojlanishiga konning kup mikdorda yuqolishi ochlik badanni sovishi, suvsizlanish, tashish vaktidagi selkinishlar sabab bulishi mumkin. Avtoavariyalarda sodir buladigan jarokatlar kup xollarda shokni rivojlantirishiga olib keladi.