Tt fakulteti

3. Desktop operatsion tizimlari

Desktop operatsion tizimlar (DTOT), kompyuterlarning ya'ni shaxsiy kompyuterlarning, ish stantsiyalari, noutbuklar, masofaviy maxsulotlar va boshqa stol kompyuterlarning ishlashini boshqarish uchun ishlatiladigan operatsion tizimlardir. DTOTlar, kompyuterlarni boshqarish, fayllarni yuklab olish, ilovalarni boshqarish, kompyuter va qurilma resurslarini boshqarish, interfeysni taqdim etish va boshqa asosiy funktsiyalarni bajarish uchun ishlatiladi. Endi, DTOTlar haqida ko'proq ma'lumot olishingiz mumkin:

1. **Windows:**

- Windows, Microsoft tomonidan ishlab chiqarilgan va eng mashhur DTOTlardan biridir.
- Bu operatsion tizim o'ziga xos interfeys va ko'plab ilovalar bilan birlikda keladi.
- Windows, bir qancha versiyalari mavjud, ammo eng oxirgi versiya Windows 10 bo'lib, Windows 11 ham mavjud.

2. **Mac OS:**

- Mac OS, Apple tomonidan ishlab chiqarilgan va yalqov DTOTlardan biri hisoblanadi.
- Bu operatsion tizim Apple kompyuterlari (MacBook, iMac, Mac Mini) uchun mo'ljallangan.
- Keyinroq versiyalari, misol uchun Mac OS X va undan keyingi versiyalar, macOS nomi ostida yaratilgan.

3. **Linux:**

- Linux, ochiq manba (open-source) asosida ishlab chiqarilgan va ozod tizim hisoblanadi.
- Bu tizimni bir qancha turli distributivlar (masalan, Ubuntu, Fedora, Debian, CentOS) taqdim etadi.
- Linux o'zgarmas, yengilma-yengilmas va ozod rivojlanib kelmoqda.

4. **Chrome OS:**

- Chrome OS, Google tomonidan ishlab chiqarilgan va masofaviy maxsulotlar, jinoyat soxtasi uchun yaratilgan.
- Bu tizim, Chromium tizimining asosida ishlaydi va odatda Chromebook nomi ostida ishlatiladi.

5. **Unix:**

- Unix, asosan serverlarda va issiqlik ish stantsiyalarida ishlatiladi.
- Ko'p Unix distributivlari mavjud, masalan, AIX, HP-UX, Solaris va boshqalar.

6. **BSD (Berkeley Software Distribution):**

- BSD, Unix oqimlari asosida ishlab chiqarilgan bir operatsion tizimlar oilasi.
- FreeBSD, OpenBSD, NetBSD va boshqalari ko'plab BSD distributivlarini o'z ichiga oladi.

7. **Haqiqiy va ba'zi ilova maxsulotlari operatsion tizimlari:**

- Ba'zi maxsulotlar (masalan, IBM OS/2, AmigaOS) va boshqa qurilmalar uchun maxsus operatsion tizimlar mavjud.

Desktop operatsion tizimlar, kompyuterlarning umumiy boshqaruvini o'zlashtirish, fayllarni boshqarish, internetga ulanish, multimedia ijro etish, yozuvlarni va xususiy ma'lumotlarni amalga oshirish va ko'plab boshqa vazifalarni bajarishda ishlatiladi. Har bir DTOTning o'z xususiyatlari, interfeysi, va imkoniyatlari mavjud bo'ladi, shuning uchun foydalanuvchilar o'zlari uchun eng to'g'ri keladiganini tanlashlari mumkin.

Desktop operatsion tizimlar (DTOT) haqida ko'proq malumot olishni davom ettiraylik:

8. **Windows, Mac OS, va Linux:**

- Bu uchta DTOT eng mashhur va keng tarqalganlaridan hisoblanadi. Har birining o'ziga xos yutuqlari va foydalanuvchilarga xizmat qiladigan interfeysi bor.

- Windows kompyuterlarda, ommaviy ofisda, o'yinlarda, va ish joylarida ommaviy tarmoqlar keng foydalaniladi.
- Mac OS, Apple'ning kompyuterlarida ishlatiladi va tajribaga ega foydalanuvchilar uchun xavfsiz va samarador DTOT hisoblanadi.
- Linux, ozod va ochiq manba operatsion tizimi bo'lib, texnik maqsadlar uchun va tizimlar o'rnatish uchun keng foydalaniladi. Linux o'zgarmas va masofaviy resurslarni samarador boshqarishda mashhur.

9. **Masaüstü va Mobil Tizimlar O'rtasidagi Farq:**

- DTOTlar, kompyuterlarni boshqarish va stol kompyuterlarda ishlatilish uchun mo'ljallangan.

- Mobil operatsion tizimlar (MO'T), qurilmalar va g'oyalar (smartfonlar, planshetlar, akkumulyatorli soatlarning jamiyatga muhit soxasi) uchun mo'ljallangan.
- DTOTlar katta ekranlarda va klaviaturalarda ishlaydi, MO'Tlar esa kichik ekranlar va na'amalum tastaturlar uchun mo'ljallangan.

10. **Ilollar va Imkoniyatlar:**

- DTOTlar, ilovalar va kompyuter vositalarini o'rnatish, dasturlarni ishga tushirish, fayllarni boshqarish, internetga ulanish va grafika tahrir qilish uchun mo'ljallangan.

- MO'Tlar, messaging ilovalari, navigatsiya, sotsial media ilovalari, o'yinlar, va mobil kompyuter imkoniyatlarini taqdim etish uchun mo'ljallangan.

11. **DTOT Versiyalari:**

- Windowsning undagi eng mashhur versiyalari XP, Windows 7, Windows 8 va Windows 10 ni o'z ichiga oladi.

- Mac OS, ishlab chiqarilgan eng oxirgi versiyalardan biri macOS Catalina va macOS Big Sur.

12. **DTOT Tarmoqlari:**

- DTOTlar o'ziga xos tarmoqni qo'llab-quvvatlaydi. Misol uchun, Windows tizimlarida Active Directory, Mac OS-da Open Directory, Linux tizimlarida LDAP (Lightweight Directory Access Protocol) ishlatiladi.

13. **Qo'llanuvchilar uchun Xavfsizlik va Maxfiylik:**

- DTOTlar, foydalanuvchilarning maxfiylik va xavfsizlik so'rovlari uchun o'zlashtirish imkoniyatini taqdim etadi. Har bir DTOT o'z maxfiylik va xavfsizlik usullarini taqdim etadi, masalan, parollarni himoya qilish, fayllarni shifrlash, va o'zlashtirishning boshqa ko'plab asoslari.

- MO'Tlar ham yengilmasdan maxfiylik va xavfsizlik tizimlari taqdim etadi, ammo ular mobil qurilmalar uchun mo'ljallangan yengilmasdan xavfsizlik usullarini o'z ichiga oladi.

Desktop operatsion tizimlar, kompyuterlar va shaxsiy kompyuterlarni boshqarish, ilovalarni ishga tushirish, fayllarni boshqarish va boshqa amallarni bajarishda yordam beradi. Har bir DTOT o'zining o'ziga xos yutuqlari va xususiyatlari bor, shuning uchun foydalanuvchilar tanlagan DTOTni o'z xizmati va maqsadiga mos ravishda ishlatishlari mumkin.