Tt fakulteti

4. Linux fayl tizimi strukturasi

Linux operatsion tizimi fayl tizimi strukturasi, tizim fayllarini va direktoriyalarni qanday saqlash, tizimga murojaat qilish va umumiy tuzilmalarini ta'minlash uchun qo'llaniladi. Linuxning fayl tizimi strukturasi korib chiqish uchun quyidagi eng muhim tarkibiy nuqtalarni o'z ichiga oladi:

1. **/ (Radif)**
- Eng boshlanishi va asosiy direktoriya bo'lib, barcha boshqa direktoriyalarni o'z ichiga oladi.
- Barcha boshqa direktoriyalarga o'xshab, radif direktoriyasi ham '/' belgisi bilan boshlanadi.

2. **/bin (Binary)**

- Boshqa fayllarni ishga tushirish uchun dasturlar va buyruqlarni o'z ichiga oladi. Bu fayllar kompyuter tizimining ishga tushiriladigan asosiy fayllarini o'z ichiga oladi.

3. **/boot**

- Tizimning boshlang'ich yuklash jarayonida ishlatiladigan fayllar va konfiquratsiyalar uchun maqolalar o'z ichiga oladi.

4. **/dev (Device)**

- Qurilmalar uchun ma'lumotni o'qib yozish vaqti bo'yicha fayllarni o'z ichiga oladi. Misol uchun, qurilmalar uchun disklar, printerlar, qo'llanmoqda bo'lgan boshqa qurilmalar.

5. **/etc (et cetera)**

- Tizim konfiquratsiyalari, konfiguratsiyalar, va boshqa sozlashlar uchun fayllarni o'z ichiga oladi.

6. **/home**
- Foydalanuvchilar ichidagi barcha fayllarni saqlash uchun direktoriya. Har bir foydalanuvchi uchun ajratilgan direktoriya ochiladi.

7. **/lib (Library)**

- Ilovalarning boshqa fayllariga tegishli ko'p paydo bo'lgan kutubxona fayllarni o'z ichiga oladi.

8. **/media**

- Chet eldan kelgan qurilmalar uchun direktoriya. Misol uchun, flash xotiralar, optik disk hayvonlari va boshqa qurilmalar uchun o'zlashtirilgan joy.

9. **/mnt (Mount)**

- Qo'llaniladigan tizimlarni yoki fayllarni o'qib, yozib bo'lmaslik uchun, o'zlashtirish vaqtida qo'llaniladigan direktoriya.

10. **/opt (Optional)**

- Qo'shimcha ilovalar uchun o'zlashtirilgan direktoriya. Bu ilovalar asosiy tizimga tegishli emas, qo'shimcha ilovalardir.

11. **/root**

- Root (administrator) foydalanuvchisi uchun boshlang'ich direktoriya. Faqat tizim administratori unga kirish qila oladi.

12. **/srv (Service)**

- Internet ilovalar uchun ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Odatda serverlarda saqlanadi.

13. **/tmp (Temporary)**

- Vaqti-vaqti bilan foydalaniladigan vaqtinchalik fayllar va direktoriyalar uchun ishlatiladi.

14. **/usr (User)**

- Tizim fayllarining o'zi o'zlashtirilgan joyi bo'lib, yana bir qancha boshqa ilovalar va uning komponentlari uchun ishlatiladi.

15. **/var (Variable)**

- O'zgaruvchilar (yangilanishlar) va fayllar uchun ishlatiladi. Tizimning vaqt o'tkazmalarini va tuzatmalarni o'z ichiga oladi.

Bu, Linux operatsion tizimi tizimlashtirilgan fayl tizimi strukturasi yoki fayl ijro etilishi tizimi bo'lib, uning ko'plab boshqa qurilmalar uchun o'ziga xos yutuqlari va direktoriyalari mavjud bo'lishi mumkin.

Linux operatsion tizimi fayl tizimi strukturasi bilan bog'liq yana bir nechta ma'lumotlarni izohlashimiz mumkin:

16. **/proc (Process)**

- Bu katalog o'qib yozish vaqti bo'yicha qurilma va tizim ma'lumotlari uchun qisqa ma'lumotlar tizimi o'z ichiga oladi. Bular kompyuterning ish rejimini, joriy jarayonlarni, tizimning ayrim parametrlarini o'z ichiga oladi.

17. **/sbin (System Binary)**

- Tizim ishlashi uchun zarur bo'lgan buyruqlar va fayllar uchun joylangan. Bu fayllar administratorlar va tizim ishlab chiqaruvchilari tomonidan ishlatiladi.

18. **/sys (System)**

- Kernel va qurilma tizimlarini sozlash va boshqarish uchun o'zlashtirilgan tizim fayllarni o'z ichiga oladi. Bu direktoriyada kernel va qurilma tizimlari haqida ma'lumotlar mavjud.

19. **/lib64 (64-bit Libraries)**

- 64-bit tizimlar uchun kutubxonalar fayllarini o'z ichiga oladi. Ular qo'shimcha funktsiyalarni bajarish uchun ishlatiladi.

20. **/lost+found**

- Qurilma tizimining qattiq yozish paydo bo'lmagan vaqtinchalik saqlash joyi bo'lib, diskda yozilgan fayllarning noto'g'ri yozilgan yoki yo'qolgan ko'chalari saqlanadi.

21. **/mnt**

- Disklar, sharhlar, qo'shimcha disklar va boshqa manbalarni qo'llab-quvvatlash uchun ishlatiladi.

22. **/opt (Optional)**

- Qo'shimcha ilovalar va maxfiylik bo'yicha tizim fayllari uchun o'zlashtirilgan direktoriya. Tizim o'zining fayllarini saqlashni tashkil etadi.

23. **/snap**

- Snap paketlarini (Universal Linux ilovasi) o'rnating uchun tizimga mahsulot qiladigan direktoriya. Snap ilovalari tizimni o'zlashtirish va ishlatishda o'zlashtirilgan o'yinda saqlanadi.

24. **/srv (Service)**

- Internet xizmatlarini taqdim etish uchun ishlatiladigan ma'lumotlarni saqlash uchun direktoriya.

25. **/run**

- Tizimni boshqarishda ishlatiladigan o'zgaruvchilarni va vaqtinchalik fayllarni saqlash uchun xotira.

26. **/tmp (Temporary)**

- Vaqtinchalik fayllarni saqlash uchun ishlatiladi. Bu fayllar tizim ishini oshirishda kerak bo'lgan vaqtinchalik ma'lumotlarni saqlaydi.

Linux operatsion tizimi fayl tizimi strukturasiga ko'ra juda kuchli va o'rganilgan. Har bir direktoriya o'ziga xos maqsadlar va vazifalarga ega bo'lib, bu esa foydalanuvchilar va tizim ishlab chiqaruvchilari uchun yordam beradi. O'zingizni Linux operatsion tizimida yaxshi tushunish uchun bu direktoriyalar va fayllar haqida tafsilotli bilimlarni o'rganishingiz foydali bo'ladi.