Tt fakulteti

2Real vaqt operatsion tizimlari

Real vaqt operatsion tizimlar (RTOS - Real-Time Operating Systems), muhim va muhim vazifalarni bajarishda samaradorlik, to'g'ri vaqt boshqarish, vaqtning hisobga olinganligi va shu xususiyatlari ta'minlaydigan bir turdagi mobil operatsion tizimdir. Bu tizimlar, bir nazorat oynasi ostida yoki har bir vazifani qanday vaqt bajarish kerakligini o'ylab bera olishadi.

Real vaqt operatsion tizimlar quyidagi asosiy xususiyatlarga ega:

1. **Vaqtning hisobga olinganligi:** RTOS, tizimning qanday vaqt va qanday tez amalga oshirish kerakligini o'ylash va bajarish uchun qulay mehanizmlarni taqdim etadi. Bu, ma'lumotlar to'plami qabul qilinganda, ularga tizimning bo'sh vaqtini kutilmaydigan shaklda kiradi.

2. **O'zaro faoliyatlar va amalga oshirishning izohli jadvali:** RTOS, qanday amalga oshirishlarning qanday tartibda bajarilishi kerakligini aniqlash uchun tizimni o'zaro faoliyatlar va vazifalarni amalga oshirishning to'g'ri tartibini boshqaradi.

3. **Yonuvchi tizimlar va to'liq faoliyatlar uchun qo'shimcha o'zlashtirilgan funktsiyalar:** Real vaqt operatsion tizimlar, tizimning kerakli bo'limlarini o'zlashtirish uchun qo'shimcha funktsiyalarni taqdim etadi, masalan, tizimning energetika boshqaruvini yaxshilash uchun qulayliklar.

4. **Tasodifiy ta'qiblar uchun qo'llaniladigan xavfsizlik mekanizmlari:** RTOSlar, tizimda ta'qiblar va nosozliklar paydo bo'lganda, ularga taqib qilish va yechish uchun xavfsizlik tizimi taqdim etadi.

5. **Real vaqt operatsion tizimlar xilma-xil vositalar va sohalarda ishlatiladi:**

- Tibbi vositalar: Sog'liqni saqlash sohasida real vaqt tizimlarining o'rni muhim. Ularning qisqa vaqti va tezlik xususiyatlari, shifo qurilmalarida yaxshi ish bajaradi.

- Avtomobil sohasi: RTOSlar avtomobillarning yonuvchi elektronik sistemlarida yaxshi ishlaydi, masalan, ABS (tormozlashtirish sistemasi) va ASR (traksiya nazorati) tizimlarida.
- Kommunikatsiya tizimlari: Mobil telefonlar, uyali telefonlar va ko'plab boshqa qurilmalar kommunikatsiya tizimlarini o'z ichiga oladi.

Real vaqt operatsion tizimlar, elektronika sohasidagi har bir tizimda vaqtni boshqarish va samaradorlikni oshirish uchun keng qo'llaniladi. Ular, muhim vazifalarni to'g'ri va vaqtida bajarishni ta'minlaydigan kuchli vosita bo'lib hisoblanadi.

Real vaqt operatsion tizimlar (RTOS) haqida ko'proq malumot olishni davom ettiraylik:

1. **RTOS Turli Xususiyatlari:**

- **Kichik Xotira To'plami:** RTOSlar, odatda kichik xotira to'plami bilan ishlashadi, bu esa ularni chaqirish, amalga oshirish va qayta ishlash vaqtini maksimal darajada pasaytiradi.
- **IRQ va Dastur chaqirishlar:** RTOSlar, dasturlarni va harbiy dasturlarni chaqirishda ishlatiladigan ma'lumotlar uchun irq (interrupt request) tizimini qo'llab-quvvatlaydi.

2. **Dasturlar va vazifalar:** RTOS, avval tanlab olinayotgan dasturlarni bajarish vaqtini boshqarib turadi. Real vaqt operatsion tizimlar, vazifalarni maqsadga muvofiq amalga oshirish uchun yopiq va o'zi bilan o'zlashtirilgan vosita yaratishga imkon beradi.

3. **Amalga oshirish Darajalari:** RTOSlar, vazifalarni darajalashni taqdim etadi. Bu, urg'anib qolgan vazifalarning muddatlarini vaqtida bajarishni ta'minlaydi.

4. **Tezkorlik:** RTOSlar ishlovchi dasturlarni tezkor amalga oshirish vaqtini hisobga oladi. Bu, muhim amalga oshirishlarni real vaqtda bajarish uchun kritikdir.

5. **Xavfsizlik:** Real vaqt operatsion tizimlar, muhim vazifalarni to'g'ri va real vaqtida bajarish uchun xavfsizlik tizimlari taqdim etadi. Masalan, yengilmasdan harakat etish va tormozlash nazoratlari uchun RTOSlar samaradorlik va xavfsizlikni ta'minlaydilar.

6. **Xususiy Komponentlar:** RTOSlar o'zlashtirish uchun xususiy komponentlar taqdim etishadi. Bu komponentlar, energiya boshqarish, tizimni o'zlashtirish, kommunikatsiya va ko'plab boshqa muhim vazifalarni bajarish uchun yordam beradi.

7. **Keng Qo'llanilish:** Real vaqt operatsion tizimlar, avtomobil tizimlaridan, telefonlardan va xalqaro ko'ngil oshi operatsion tizimlardan mobil qurilmalarni boshqarishda, uzatiladigan jismlaridan foydalaniladi.

8. **Borishlar:** Yangi versiyalari va hayotiy qator tuzilmalar ko'proq RTOSning ishlab chiqaruvchilari tomonidan taqdim etilmoqda, shuningdek, bir qancha ochiq manbalarda.

Real vaqt operatsion tizimlar, har biri o'zining xususiyatlariga va vazifalarga ega bo'lgan, tizimlar va avtomatlashtirilgan qurilmalarni boshqarishda muhim vosita bo'lib hisoblanadi. Ular real vaqt ishlarini amalga oshirishda muhim bo'lib, yuqorida aytib o'tilgan sohalarda keng qo'llaniladi.