Tteeaacchhiinngg anguage and literature scientific-methodological journal of the ministry
Yüklə 3,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yulduz Jovliyeva
- Kalit so‘zlar
|
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Abduazizov A. O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyasi. – Toshkent: O‘qituvchi, 1992. 2.O‘zbek tilining izohli lug‘ati. – Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. I, II, III, IV, IV jild, 2006. 3.Mirtojiyev M.M. O‘zbek tili fonetikasi. – Toshkent: Fan, 2013. 4. Rahimova M. So‘zga belgi sifatida yondashish. Talqin va tadqiqotlar, 2023. veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz 29 2023-yil 7-son Tadqiqot Yulduz Jovliyeva, Chirchiq davlat pedagogika universiteti Gumanitar fanlar fakulteti O‘zbek tili va adabiyoti yo‘nalishi 3-kurs talabasi ADABIYOT DARSLARIDA ERTAKLARNI O‘QITISH METODIKASI OSKARD UAYLDNING “BAXTLI SHAHZODA” ERTAGI MISOLIDA Annotatsiya. Ushbu maqolada adabiyot darslarida ertaklarni o‘qitish Oskard Uayldning “Baxtli shahzoda” ertagi misolida zamonaviy pedagogik texnologiyalar, metod va usullar asosida yoritilgan. Kalit so‘zlar: ertak, qayta hikoyalash, “Erkin yozish” metodi, didaktika, asar badiiyati, dualizm. Umumta’lim maktablarining adabiyot darslarida ko‘plab ertak namunalari berilgan. Xususan 5-sinf adabiyot darsligining ikkinchi bo‘limi “Ertaklar olamida” deya nomlangan bo‘lib, unda o‘zbek xalq ertaklaridan “Uch og‘a- ini botirlar” ertagi, Hamid Olimjonning “Oygul bilan Baxtiyor” ertak-dostoni va jahon bolalar adabiyotining yorqin namoyondalari aka-uka Grimlarning “Botir tikuvchi” ertagi, shuningdek, yangilangan 6-sinf adabiyot darsligida esa Oskard Uayldning “Baxtli shahzoda” ertagi berilgan. Badiiy asarlarni, xususan ertaklarni o‘rganishda ko‘pgina o‘qituvchilar hozirgacha ushbu janrdagi g‘oyaviy- didaktik xususiyatlarni tahlil qilishni an’anaviy tamoyil sifatida qo‘llab kelmoqdalar. Ertaklar haqida so‘z yuritganda aksariyat hollarda xalq og‘zaki ijodiyotidagi dualizm ezgulik va yovuzlikning o‘zaro kurashlari, ushbu ikki qarama- qarshi qutbning to‘qnashuvi asosida kechadigan voqealar xususida so‘z yuritiladi, oxir-oqibatda ezgulikning yovuzlik ustidan g‘alaba qilganligi ta’kidlanib, yovuzlik timsolida harakat qiladigan obrazlar qoralanib, ezgulik ramzi sifatida harakat qiluvchi obrazlar oliyjanob qilib ko‘rsatiladi. Natijada o‘quvchilarda yovuzlikka nisbatan nafrat, ezgulikka nisbatan muhabbat tuyg‘ulari kamol topib boradi. Didaktik jihatdan va dastur talablablariga bu javob beradi. 1 Darhaqiqat, biz tanishmoqchi bo‘lgan Oskard Uayldning “Baxtli shahzoda” ertagida ham ezgulik madh etiladi. Insonlarga yaxshilik qilish, ularning baxtdan chaqnagan ko‘zlarini ko‘rish asl baxt ekanligi ertakda juda go‘zal tarzda ko‘rsatib berilgan. Ertakning bosh g‘oyasi ham aynan shundan iborat. Har qanday asarni tahlil qilishda eng avvalo, asar bilan to‘liq va batafsil tanishib chiqish zarur. Demakki, ertakni to‘liq o‘qib chiqish talab etiladi. O‘tilayotgan mavzuni o‘quvchilar xotirasida yaxshi saqlab qolishida qayta hikoyalashning o‘rni va ahamiyati katta. Qayta hikoyalash usulini quyidagicha noan’anaviy tarzda amalga oshirish ham mumkin, ya’ni ertak syujetidagi voqealar ketma-ketligini o‘zgartirgan holda suratlar beriladi. O‘quvchilar dastavval, suratlarni voqealar ketma-ketligida joylashtirishlari, keyin esa aynan shu suratlar yordamida ertakni qayta hikoyalashlari mumkin. Bu qayta hikoyalashda o‘quvchilarga qulaylik yaratishga xizmat qiladi. O‘quvchilar badiiy asarda uchratadigan tushunarsiz so‘zlar, ibora va tushunchalarga o‘qituvchi tomonidan alohida izoh berilishi lozim. Bunda turli rasmlar, qiziqarli ma’lumotlar, faktlardan samarali foydalanish mumkin. Shuningdek, o‘quvchilarga yangi, notanish so‘zlarni o‘qitishda “Erkin yozish” metodidan ham samarali foydalanish mumkin. Ushbu metodda: O‘quvchilar uchun notanish so‘z doskaga yoziladi (masalan yashm –bezak sifatida ishlatiladigan tosh) 1 daqiqa davomida o‘quvchilar ushbu so‘zga o‘zlari ta’rif yozishlari so‘raladi (og‘zaki emas, aynan yozma shaklda) Vaqt nihoyasiga yetgach, o‘quvchilardan yozgan ta’riflarini o‘qib eshittirish so‘raladi. O‘quvchilardan javoblar tinglangach, o‘qituvchi to‘liq va batafsil ma’lumot beradi. Ushbu metodning samaradorligi shundan iboratki, bunda o‘quvchilar diqqati ayni so‘z yoki iboraga qaratiladi. Shu bilan birga ushbu so‘zning ma’nosini bilishga nisbatan qiziqish uyg‘onadi va o‘qituvchi tomonidan berilgan ma’lumotni yaxshi esda saqlab qoladi. Ushbu metoddan nafaqat badiiy asardagi notanish so‘zlarni o‘zlashtirishda balki, adabiy tushunchalar, terminlarni o‘qitishda ham foydalanish mumkin. Shu bilan birga 5, 6, 7-sinf adabiyot darslarida o‘qituvchi o‘quvchilarni dars mashg‘ulotlariga yanada qiziqtirish, e’tiborini jalb qilish maqsadida fanga, o‘qitilayotgan badiiy asarga doir rasm, video va audio materiallardan (agar tayyor materiallar mavjud bo‘lmasa, o‘qituvchi o‘zi ham ijodiy yondashgan holda ushbu materiallarni tayyorlashi mumkin) foydalanishi mumkin. Bu badiiy asarning o‘quvchilar ongida yanada aniq va obrazli shakllanishiga yordam beradi. Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, ertaklarni adabiyot darslarida o‘qitishda pedagoglar o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini va dunyoqarashini e’tiborga olishlari lozim. Ertaklar asosan yuqori sinflarning 5-6 sinflarida o‘qitiladi. O‘quvchilar ertakni o‘qib chiqib undan ma’naviy ozuqa olish bilan birga, “qissadan hissa” yo‘sinida ibrat ham olishadi. Ertaklarni o‘qish orqali o‘quvchilarning fikrlash va dunyoqarashi kengayadi. Asardan mustaqil xulosa chiqarish ko‘nikmasi shakllanadi. 30 e-mail: til_adabiyot@umail.uz 2023-yil 7-son Tadqiqot 1 Sh.I.Botirova Adabiyot nazariyasini o‘qitish metodikasi. –T.: ,,Book trade”, 2022, 33-bet Yüklə 3,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|