Tteeaacchhiinngg anguage and literature scientific-methodological journal of the ministry

Abstract:
this article tells about which language family Latin belongs to, the history of its origin, the period of its use. The 
article also reflects the importance of this language today, in particular, its application in the fields of Medicine and law. 
Keywords:
Latin, Ancient Rome, Catholic Church, antiquity, Latin literature, Institute of Medicine.
Tibbiyot kasbini to‘liq egallash uchun talaba o‘z mutaxassisligi terminologiyasini bilishi kerak. Ko‘p asrlik jahon 
tajribasi shifokorning kasbiy tilining mazmunida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aks ettiriladigan boshqa kasbiy faoliyat yo‘q. Shu 
bois tibbiyot, farmakologiya sohalari bo‘yicha mutaxassislar tayyorlashda katta ahamiyatga ega bo‘lgan fanlardan 
biri bu lotin tili bo‘lib, u bilan kundalik ishda – kasallik nomlarini, anatomik va klinik atamalarni, kasalliklar nomlarini 
o‘qishda tanishish kerak. Zamonaviy shifokor o‘zining professional nutqida lotin va yunoncha so‘zlarning 60% dan 
ortig‘ini ishlatadi.
Lotin tili - hind-yevropa tillari oilasining kursiv tillarining lotin- faliskan kichik guruhining tili. Bu eng qadimgi 
yozma hind-yevropa tillaridan biridir. Lotin alifbosi ko‘plab zamonaviy tillar uchun yozuvning asosidir. Yevropa 
tillarida ko‘p sonli so‘zlar lotin tilidan kelib chiqqan. Qadimgi Italiyaning tarixiy rivojlanishi davomida lotin tili boshqa 
italiyalik tillarni siqib chiqardi va oxir-oqibat O‘rta Yer dengizining g‘arbiy qismida hukmronlik mavqeyini egalladi. 
Dunyoda hech bir xalq lotin tilida gapirmaydi, lekin jahon sivilizatsiyasi tarixida lotin tilining ta’siri bugun ham 
davom etmoqda.
Lotin tili eng qadimgi va eng muhim Yevropa tillaridan biridir. Hind-yevropa tillari oilasining kursiv guruhiga 
kiradi. Uning tarixi rivojlanishning bir necha bosqichlarini o‘z ichiga oladi:
1.Arxaik davr
Lotin tilining til sifatida paydo boʻlishi miloddan avvalgi 2-ming yillik oʻrtalariga toʻgʻri keladi. Miloddan avvalgi 
1-ming yillik boshlarida. Lotin tilida Latiumning kichik bir mintaqasi aholisi so‘zlashgan. Latiumda yashagan qabila 
lotinlar deb atalgan va ular lotin tilida so‘zlashgan. Bu mintaqaning markazi Rim shahri bo‘lgan, shundan so‘ng 
uning atrofida birlashgan italyan qabilalari o‘zlarini rimliklar deb atay boshladilar.

---

26
e-mail: [e-mail]
2023-yil 7-son
Tadqiqot
7. Shubin E. P. YAzыkovaya kommunikatsiya i obuchenie inostrannыm yazыkam. – M. : Progress, 2002. – 350 s
Lotin tilining eng qadimgi yozma yodgorliklari, ehtimol, miloddan avvalgi VI asr oxiri V asr boshlariga toʻgʻri 
keladi. Bular 1978 -yilda qadimgi Satrica shahridan (Rimdan 50 km janubda) topilgan, miloddan avvalgi VI asrning 
soʻnggi oʻn yilligiga oid bagʻishlov yozuvi va 1899-yilda topilgan qora tosh boʻlagidagi muqaddas yozuvning 
parchasi, miloddan avvalgi 500-yillarga to‘g‘ri keladigan Rim forumi qazishmalarida Arxaik lotin tilining qadimiy 
yodgorliklari qatoriga eramizdan avvalgi III asr oʻrtalari II asr boshlaridagi juda koʻp qabr toshlaridagi yozuvlar va 
rasmiy hujjatlar ham kiradi. 
2. Klassik (Oltin) lotin tili davri
Klassik lotin tili Tsitseron (miloddan avvalgi 106-43) va Tsezarning (miloddan avvalgi 100-44) nasriy asarlarida 
va Virgiliyning (miloddan avvalgi 70-19) she’riy asarlarida o‘zining eng katta ifodaliligi va sintaktik uyg‘unligiga 
erishgan adabiy tilni anglatadi.
Klassik lotin tilining shakllanishi va gullab-yashnashi davri. Rimning Oʻrta yer dengizidagi eng yirik quldor 
davlatga aylanishi, Yevropaning gʻarbiy va janubi-sharqidagi, Shimoliy Afrika va Kichik Osiyodagi ulkan hududlarni 
oʻziga boʻysundirishi bilan bogʻliq edi. Rim davlatining sharqiy provinsiyalarida (Yunonistonda, Kichik Osiyoda 
va Afrikaning shimoliy sohillarida), ular rimliklar tomonidan zabt etilgunga qadar yunon tili va yuksak darajada 
rivojlangan yunon madaniyati keng tarqalgan bo‘lsa, lotin tili keng tarqalmagan. 
Miloddan avvalgi II asr oxiriga kelib, lotin tili nafaqat butun Italiyada hukmronlik qiladi, balki rasmiy davlat tili 
sifatida Pireney yarim orolining rimliklar tomonidan bosib olingan hududlariga va hozirgi Fransiyaning janubiga 
kirib boradi. Rim askarlari va savdogarlari orqali lotin tili o‘zining so‘zlashuv shaklida mahalliy aholi ommasiga 
kirish imkoniyatini topadi va bosib olingan hududlarni rimlashtirishning eng samarali vositalaridan biri hisoblanadi.
Taxminan besh asr davomida, milodiy 476- yilda Rim imperiyasi qulagunga qadar, Galliya va Britaniyada 
yashagan qabilalar, shuningdek, nemislar lotin tilining kuchli ta’sirida bo‘lgan. 
3.Klassik davrdan keyin kumush lotin tili davri
Klassik lotin tilidan Rim fantastikasi tili deb ataladigan tilni ajratish odatiy holdir. Darhaqiqat, bu davr nasriy va 
shoirlarining tili (Seneca, Tacitus, Juvenal, Martial, Apuleius ) uslubiy vositalarni tanlashda sezilarli o‘ziga xoslik 
bilan ajralib turgan, chunki lotin tilining oʻtgan asrlarda ishlab chiqilgan grammatik tuzilishi meʼyorlari buzilmagan, 
lotin tilining klassik va postklassikga koʻrsatilgan boʻlinishi lingvistik emas, balki adabiy ahamiyatga ega. 
4.Kech lotin tili davri
Lotin tili tarixida alohida davr sifatida, kech deb ataladi. Lotin, uning xronologik chegaralari III-VI asrlar - kech 
imperiya davri va uning qulaganidan keyin vahshiy davlatlarning paydo bo‘lishi bilan tavsiflanadi.
Bu davr yozuvchilari - asosan tarixchilar va xristian ilohiyotchilarining asarlarida ko‘plab morfologik va sintaktik 
hodisalar allaqachon o‘z o‘rnini topib, yangi roman tillariga o‘tishga tayyorlanmoqda. 
5. O‘rta asr lotin tili davri
IV asrning oxirida Avliyo Jerom butun Bibliyani lotin tiliga tarjima qildi. Vulgate ya’ni, Xalq Injili nomi bilan 
tanilgan ushbu tarjima XVI asrda Trent katolik kengashida asl nusxaga teng deb tan olingan. O‘shandan beri lotin 
tili ibroniy va qadimgi yunon tillari bilan bir qatorda Bibliyaning muqaddas tillaridan biri hisoblanadi.
Uyg‘onish davri bizga lotin tilida juda ko‘p ilmiy asarlar qoldirdi. Bular XVI asr Italiya maktabi shifokorlarining 
tibbiy risolalari: Andreas Vesaliusning “Inson tanasining tuzilishi to‘g‘risida” (1543), Gabriel Fallopiusning “Anatomik 
kuzatishlar” (1561), Vartolomeyning “ Anatomik ishlar “ Eustachio (1552), “Yuqumli kasalliklar va ularni davolash 
haqida” Girolamo Fracastoro (1546) va boshqalar.
Bugun Lotin tili – o‘lik tildir. Lekin boshqa o‘lik tillardan farqli o‘laroq, Lotin tili ikkinchi hayot oldi. Bugungi kunda 
ushbu til – xalqaro huquq va tibbiyot fanlari asosidir.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, ilmiy lotin tilining shakllanishiga barcha fanlarning rivojlanishi yordam 
berdi, ular orasida biologiya, tibbiyot va veterinariya muhim o‘rin tutadi. Ilmiy izlanishlar natijasida lotin tili fan, 
texnika, ishlab chiqarishga oid maʼlum tushunchalarni bildiruvchi yangi soʻzlar, yaʼni atamalar bilan uzluksiz 
boyib bormoqda. Fanlar taraqqiyoti jarayonida biologiya, tibbiyot va veterinariya terminologiyasi boyib bormoqda, 
atamalarni unifikatsiya qilish zaruriyati vujudga keldi. Lotin tili tufayli biologik, tibbiy va veterinariya terminologiyasi 
xalqaro tus oldi, bu butun dunyo olimlari o‘rtasidagi muloqotni sezilarli darajada osonlashtiradi. Shunday ekan, 
tibbiyot sohasida ishlayotgan har qanday mutaxassis lotin tibbiyoti terminologiyasini ta’lim va tushunish tamoyillarini 
bilishi zarur.