Tuproqning oziq rejimi va uni boshqarish usullari Reja

Bo‘r
Bo‘r elementi (bo‘r arabcha oq va zarrabin modda) farangistonlik olimlar Jozef Gey-Lyussak va Lui Tener (1808)lar tomonidan kashf qilingan. O‘simliklar
tarkibida bo‘r mavjudligi oradan 50 yil o‘tgach ma’lum bo‘ldi. Bo‘r tanqisligida gullar soni keskin kamayadi, shona va tugunchalar to‘kiladi, poya va ildizning o‘sish nuqtalari shikastlanadi. Bu hol ildizmevalilarda yaqqol namoyon bo‘ladi. Bo‘r guldagi chang naychalarning o‘sishi va hayot faoliyatini kuchaytiradi, urug‘
va mevalarning pishib yetilishini jadallashtiradi. U hujayradagi suv miqdorini ko‘paytiradi, oqsil va uglevod almashinish jarayonini tezlashtiradi. Bo‘r
qand moddalarni o‘sish nuqtalari va mevaga borishini tartibga soladi. O`simliklarning qurg‘oqchilikka bardoshini oshiradi. Bo‘r yetishmasa, fotosintez jarayoni sekinlashadi, shuningdek, o`simliklarning ildiz tizimi yaxshi rivojlanmaydi. Bu mikroelement usimliklarda kaliy va azotni jadal o‘zlashtirilishiga yordam bergani holda, fosforning yutilishiga qarshilik qiladi.


Mis
O‘simliklar tarkibida mis mavjudligi 1816 yilda aniqlangan. 1931 yildan buyon misning o‘simliklarni o‘sishi va rivojlanishiga ta’siri o‘rganilmoqda.
Mis yetishmagan o‘simliklarda ochiqishning quyidagi belgilari namoyon bo‘ladi: --barglarning uchi oqaradi va quriydi;

-donli ekinlar boshoq tortadi, lekin pishmasdan yashilligicha qoladi;

-o‘simliklar o‘sishdan to‘xtaydi, xloroz va so‘lish kasalliklarining belgilari kuzatiladi;
Tuprokda mis tanqisligiga javdar, arpa, kuzgi va bahori bug‘doy ancha chidamli, suli umuman chidamsizdir. Zig‘ir, ekinbop nasha, qandlavlagi, xantal, vika, lyupin, tamaki, paxta va sabzavot ekinlari ham mis taqchil tuproqdarda kasalliklarga oson chalinadi.

Marganes
Marganeqning o`simliklar tarkibida uchrashi 1872 yilda, o`simliklar hayotidagi ahamiyati esa 1897 yilda aniqdangan. Bu mikroelementga barcha qishloq xo‘jalik
ekinlari talabchan bo‘lib, uni ayniqsa donli ekinlar, don-dukkaklilar, qandlavlagi, ildizmevalilar, kartoshka va mevali daraxtlar ko‘p talab kiladi. Barglarning oqarishi va sarg‘ish dog‘larning paydo bo`lishi, dukkakli ekinlar bargining yoppasiga xlorozga chalinishi, bodring barg plastinkasining buralib qolishi — marganes tanqisligining asosiy belgilaridan hisoblanadi.
Marganes yuqori oksidlash-qaytarish potensialiga ega, shu bois u o`simliklar tanasida sodir bo‘ladigan
biologik oksidlash reaksiyalarida faol qatnashadi. Marganes fotosintez jarayonida muhim o‘rin tutadi, qand moddalar va xlorofill mikdorini ko‘paytiradi, askorbin kislota sintezida ishtirok etuvchi fermentlar tarkibiga kiradi.

Molibden
Molibden ko‘proq dukkakli ekinlar tarkibida (0,5—20,0 mg/kg) uchraydi. Boshoqli don ekinlari 0,2—1,0 mg/kg atrofida molibden tutadi.
Molibden o‘simliklarga boshqa mikroelementlarga nisbatan kamroq yutiladi. O‘simlik barglarida molibden boshqa a’zolarga nisbatan ko‘proq to‘planadi. Aksariyat o`simliklarda molibden miqdorining quyi chegarasi 1 kg quruq moddada 0,1 mg hisoblanadi.
Dukkakli ekinlarda bu ko‘rsatkich 0,4 mg/kg ni tashkil qiladi.
Molibden o‘simliklardagi nitratreduktaza fermenti tarkibiga kiradi. Umuman olganda, molibdenni o‘simliklardagi «azot almashinish jarayoni mikroelement»
deb atash mumkin. Molibden fotosintez, nafas olish, vitamin va fermentlar sintezida faol ishtirok etadi. Tuprokdarda molibdenning yalpi miqdori 0,2—2,4
mg/kg ni tashkil eqada, harakatchan shakli 0,1—0,27 mg/kgdan oshmaydi. Gumusga boy tuproqlar o‘z tarkibida molibden yalpi miqdorining ko‘pligi bilan ajralib turadi.

Rux
Rux ekinlarning issiq va sovuqqa chidamliligini oshiradi, fosforni ko‘proq o‘zlashtirilishiga yordam beradi. Rux tanqisligida noorganik fosforning organik shaklga o‘tishi sekinlashadi, shuningdek, usimliklar tanasida saxaroza va kraxmal miqqori kamayadi, azotning nooqsil shakldagi birikmalari to‘planishi
kuzatiladi. Hozircha o‘z tarkibida rux elementi tutgan 30 dan ortiq ferment aniqlangan.
Rux yetishmaganda, o‘simlik hujayralarining bo‘linishi sekinlashadi, barglar och yashil (ba’zan oq) tusga kiradi, shakli uzgaradi, poyadagi bo‘g‘im oralari qisqaradi, mevalar burishib qoladi.
O‘rta Osiyoning mo‘tadil va kuchsiz ishqoriy tuproqlarida rux tanqisligi kuzatiladi.
Mintaqamiz tuproqdarida rux miqdori 1,4—1,8 mg/kg dan kam bo‘lganda, ruxli o‘g‘itlar qo‘llashga ehtiyoj seziladi.