Turgay Dalkara: Prion hastal›klar› Transmissible
Yüklə 394,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T . D a l k a r a : P r i o n h a s t a l › k l a r › n › n patogenezinde rol alan faktörler nelerdir Y. Gürsoy-Özdemir
- T.Dalkara: ‹nsanda tan›mlanan prion hastal›klar› nelerdir ve bunlar›n klinik özellikleri nas›ld›r Y.Gürsoy- Özdemir
- TABLO 2. Farkl› yöntemlerin kanda PrP SC taramas› için deteksiyon eflikleri (9). Test yöntemi Test materyali
- TABLO 1. Prion Hastal›klar›n›n Klinik Özellikleri: Hastal›k Ad› Ortalama bafllama Yafl› Belirgin Bulgular Seyir
- T.Dalkara: CJD’n›n varyant formu nas›l ortaya ç›km›flt›r Y.Gürsoy-Özdemir
- T.Dalkara: BSE nedir ve nas›l ortaya ç›km›flt›r R. Haz›ro¤lu
- T.Dalkara: BSE ay›r›c› tan›s› nas›l yap›lmaktad›r R.Haz›ro¤lu
- T.Dalkara: BSE’nin insan sa¤l›¤› aç›s›ndan önemi nedir R.Haz›ro¤lu
- T.Dalkara: Koruma ve kontrolde neler yap›labilir R.Haz›ro¤lu: •
- T.Dalkara: vCJD ile BSE aras›nda bir iliflki var m›d›r Y.Gürsoy-Özdemir
- T.Dalkara: vCJD’nin histopatolojik özellikleri nelerdir CJD ile farkl›l›klar göstermekte midir F.Söylemezo¤lu
- T.Dalkara: ‹mmünhistokimyasal olarak prion p r o t e i n i d o k u d a h a n g i p a t t e r n l e r d e izlenmektedir
- T.Dalkara: Tedavi için neler düflünülmektedir Y.Gürsoy-Özdemir
- T.Dalkara: TSE flüphesi olan hastaya yap›lacak otopside al›nmas› gerekli önlemler neler olmal›d›r F.Söylemezo¤lu
- T.Dalkara: Histolojik olarak incelenmek üzere örneklenen doku bloklar›nda CJD enfektivitesi nas›l deaktive edilebilir F.Söylemezo¤lu
- T.Dalkara: TSE’li hastalar›n doku materyalleri veya vücut s›v›lar› ile kontamine olmufl materyaller nas›l dekontamine edilebilir
- T.Dalkara: TSE’lerin laboratuvar tan›s›nda kullan›lan testler nelerdir E.Demirpençe
- T.Dalkara: Vücut s›v›lar›ndan tan› koydurabilecek laboratuvar testleri var m›d›r E.Demirpençe
|
Turgay Dalkara: Prion hastal›klar› (Transmissible spongiform ensefalopatiler, TSE) insanlar› ve hayvanlar› etkileyen bir grup nörodejeneratif hastal›kt›r. Genetik çal›flmalar hastal›¤›n patogenezinde ve aktar›m›nda prion proteinlerinin ana rolü üstlendi¤ini göstermifltir. Bu grupta yer alan bütün hastal›klar süngerimsi ensefalopatiyle karakterize bir patolojik görüntü sergiler. Prion hastal›klar› demans, insomni ve ataksiye yay›lan genifl bir yelpazede nörolojik belirtilerle ortaya ç›karlar. Klinik bulgular›n ortaya ç›kmas› prion vücuda girdikten sonra aylar hatta y›llar alabilir. Prion proteinin (PrP) metabolizmas›ndaki de¤ifliklikler sonucu ortaya ç›kan nörolojik hastal›klar prion ad› verilen enfeksiyöz maddenin aktar›m›, defektif prion proteinin genetik geçifli ya da sporadik olarak bilinmeyen mekanizmalar ile ortaya ç›kabilir (1, 2, 3).
T . D a l k a r a : P r i o n h a s t a l › k l a r › n › n patogenezinde rol alan faktörler nelerdir? Y. Gürsoy-Özdemir: Prion hipotezine göre patogenezden sorumlu olan olay normal prion proteinin (PrP C ) proteaza dayan›kl› formu olan PrP Sc ’ye
dönüflmesidir. Bu formun proteaza dayan›kl› k›sm›n›n uzunlu¤u veya konformasyonu ve glikozilasyon özellikleri, de¤iflik klinik ve patolojik fenotiplerin ortaya ç›kmas›na neden olmaktad›r (2). ‹nsan prion geni üç ekzondan oluflur ve kromozom 20’nin k›sa koluna lokalizedir. Prion geni sa¤l›kl› bireylerde beyinde ve di¤er dokularda yap›sal olarak eksprese edilir. Hastal›¤a neden olan PrP Sc proteazlara dayan›kl› olmas› nedeni ile çözünmez ve agregatlar halinde beyinde birikerek nörodejeneratif hastal›klara neden olur. PrP C ve PrP
Sc proteinlerinin primer yap›lar› ayn›d›r ve hastal›¤a neden olan formda post-translasyonel de¤iflikliklerin mevcut oldu¤u düflünülmektedir. Yap›lan çal›flmalar PrP C
bulundu¤unu, bununla birlikte beta tabaka yap›s›n›n ise neredeyse hiç olmad›¤›n› göstermifltir. Oysa patolojik olan PrP Sc proteinin %50’sini beta tabaka olufltururken alfa sarmal yap›s› ancak %20 oran›ndad›r (1,2). Hastal›¤›n ortaya ç›kmas›nda endojen PrP C proteinin varl›¤› gereklidir. Endojen protein için gerekli geni ç›kar›lm›fl hayvanlar›n hastal›¤› gelifltirmedikleri gösterilmifltir. Ayr›ca hastal›¤›n inokülasyon döneminde bol miktarda PrP Sc proteini yap›lmakta ve bu da var olan PrP C proteini ile orant›l› olmaktad›r. PrP S c
proteini kendi toksik konformasyonunu normal proteine aktararak ço¤almaktad›r. Ancak bu çevrim iflleminin ana mekanizmas› tam olarak bilinmemektedir (1, 2). PrP proteininin beyinde baz› görevleri oldu¤u düflünülmektedir. Yap›lan çal›flmalar bu proteinin SOD (süperoksit dismutaz) aktivitesine sahip oldu¤unu göstermektedir. PrP geni silinmifl fareler bu nedenle oksidatif strese daha hassas bulunmufllard›r (4). Bütün prion hastal›klar› afla¤›daki üç özellikten en az birini gösterir (34): 1) Prion proteinin (PrP) geninde missense mutasyon 2) Proteza rezistan PrP birikimi 3) Laboratuvar konakç›s›na aktar›m 138
Dalkara, Gürsoy - Özdemir, Söylemezo¤lu, Demirpençe, Haz›ro¤lu: Prion hastal›klar› 139
T.Dalkara: ‹nsanda tan›mlanan prion hastal›klar› nelerdir ve bunlar›n klinik özellikleri nas›ld›r? Y.Gürsoy- Özdemir: ‹nsanda tan›mlanan prion hastal›klar› Creutzfeldt-Jacobs hastal›¤› (CJD), Gerstmann-Straussler-Scheinker hastal›¤› (GSS), Fatal ailevi insomnia (FFI), Kuru hastal›¤› ve CJD’n›n varyant›d›r (3, 5-7). (Tablo 1)
Popülasyonda sporadik olarak ortaya ç›kar. Y›ll›k insidans› milyonda birdir. Daha seyrek olarak ailelerde dominant geçiflli bir hastal›k olarak görülür. Lübnan yahudilerinde ailevi geçifl nedeni ile en yüksek oranda rastlan›r. Her iki form da primatlara ve laboratuvar rodentlerine aktar›labilir. Doku transplantasyonu ve kontamine insan büyüme hormonu preperatlar› ile de geçifl tespit edilen vakalar bildirilmifltir. Klinik olarak hastal›k orta ve ileri yaflta, çok nadir olarak da erken eriflkinlik döneminde (ortalama ortaya ç›k›fl yafl› 60) yavafl ilerleyen demans ile ortaya ç›kar. Anksiyete, yorgunluk, bafla¤r›s›, karar verme yetisinde bozulma ve al›fl›lmad›k davran›fllar prodromal belirtilerdir. Haf›za kayb› tespit edildikten sonra h›zla ilerler ve karakteristik bulgular ortaya ç›kar. Demans d›fl›nda en s›k rastlanan bulgular piramidal yolun tutulufluna ait bulgular (güçsüzlük, ekstremitelerde sertlik ve refleks de¤ifliklikleri), ekstrapiramidal bulgular (tremor, rijidite, dizartri ve hareketlerde yavafllama), serebellar bulgular ve
Western blot Kobay beyni 100 pg-1 ng/mL Rekombinant kobay veya 300 pg/mL insan PrP Kapiller elektroforez Sentetik PrP peptidi 5-10 ng/mL Rekombinant insan PrP 50-100 ng/mL CDI Kobay beyni <1ng/mL Rekombinant insan PrP <5pg/mL DELFIA
Kobay beyni 100-500 pg/mL Rekombinant insan PrP 160 pg/mL Rekombinant s›¤›r PrP 100 pg/mL Konfokal çift renk floresans Kobay beyni 50-100 pg/mL korelasyon spektroskopisi TABLO 1. Prion Hastal›klar›n›n Klinik Özellikleri: Hastal›k Ad› Ortalama bafllama Yafl› Belirgin Bulgular Seyir CJH
60 Yafl Demans,
H›zl› (2-7 ay) Ekstrapiramidal bulgular Serebellar bulgular Myoklonus GSS 60 Yafl
Ataksi Yavafl (7-36 ay) Demans FFI
18-61 yafl Uykuda azalma Otonom bozukluk Yavafl (7-36 ay) Kuru –
4-24 ay ‹stemsiz hareketler VCJH 29 yafl
Psikiyatrik semptomlar 6-22 ay
Dizestezi Ataksi
Demans uyarana hassas myoklonustur. Di¤er bulgular ise amyotrofi, kortikal körlük ve nöbetlerdir. Laboratuvar incelemelerinde hastal›¤›n orta ve ileri dönemlerinde EEG’de karakteristik olarak 0,5-2,0 saniyede bir görülen periyodik deflarjlar vard›r. Hastal›k h›zl› seyreder ve bir y›l içinde hastalar›n %90’› ölür. Genetik geçifl gösteren formda vakalar›n %60’›nda kodon 200’de mutasyon vard›r. Kodon 129’da ve daha baflka pek çok mutasyon tan›mlanm›flt›r.
hastal›kt›r. 2 ile 10 y›l aras›nda süren uzun bir seyri vard›r. Klinik olarak ataksi ile bafllar demans onu takip eder. Ancak mutasyon tiplerine göre spastik paraparezi, ekstrapiramidal sendrom veya presenil demans ile de bafllayan formlar› vard›r. Beyin sap› tutulumu daha belirgin oldu¤u için hasta bafllang›çta olivipontoserebellar atrofisi var gibi de¤erlendirilebilir. EEG’de genellikle periodisite yoktur ve yayg›n yavafllama vard›r. ‹lk tan›mlanan genetik mutasyon kodon 102’de prolin–lösin yer de¤ifltirmesidir.
uyku zaman›nda ilerleyici azalma ile karakterizedir ve otonom fonksiyonlarda erken dönemlerde bozulma gözlenir. Daha sonra piramidal, serebellar bulgular ve demans ile myoklonus geliflebilir. 18 ile 61 yafl aras›nda bafllar ve 7 ile 36 ay sürer. EEG’de yayg›n yavafllama vard›r. Bu hastal›¤a kodon 129’daki mutasyonlar neden olabilmektedir. Kodon 129’da metionin ile asparajin yer de¤iflimi daha yavafl seyirli hastal›¤a neden olurken burada ortaya ç›kan aspartat de¤iflimi daha k›sa süreli ve erken bafllang›çl› formun ortaya ç›kmas›na neden olmaktad›r. FFI’da belirgin olarak talamus tutulumu görülür.
tan›mlanm›flt›r. Yürümede dengesizlik, ataksi, istemsiz hareketler, flafl›l›k ve hastal›¤›n ilerleyen dönemlerinde bunama ile karakterizedir. Hastal›k 4 ile 24 ay aras›nda ölümle sonlan›r. Burada kannibalizm ana geçifl nedenini oluflturmaktad›r. Kannibalizmin azalmas›yla birlikte kuru hastal›¤›da h›zla azalm›flt›r. Tarihi aç›dan önemli bir hastal›kt›r çünkü insanda tan›mlanan ilk prion hastal›¤›d›r.
spongiform ensefalopati (BSE) epidemisinin ortaya ç›kmas›n› takiben 1990 y›l›nda CJD tarama üniteleri aktif hale getirilmifltir. Buradaki amaç koyunlarda olan scrapie ile ineklerdeki BSE aras›nda bir iliflkinin olup olmad›¤›n›n ve insana geçifl ihtimalinin tespit edilmesidir. O tarihten itibaren yap›lan taramalar sonras›nda 1996 y›l›nda CJD öntan›s› ile izlenen ve patolojik ve biyokimyasal incelemeleri yap›lan ancak klasik CJD’na hastal›¤›n ortaya ç›k›fl yafl› ve nöropatolojik bulgular› ile uymayan 10 vaka Lancet dergisinde yay›nlanm›fl ve bunun CJD’n›n yeni bir formu oldu¤u duyurulmufltur (8).
spongiform ensefalomyelopatiler içerisinde de¤erlendirilen s›¤›rlar›n spongiform ensefalopatisi (BSE), santral sinir sistemini etkileyen kronik dejeneratif ölümcül bir hastal›kt›r (9). Deli inek hastal›¤› (mad cow disease) fleklinde (10) tan›mlanmas›na karfl›n ülkemizde “deli dana” olarak bilinmektedir. Hastal›k Nisan 1985’den beri bilinmesine karfl›n ilk kez Kas›m 1986’da ‹ngiltere’den bildirilmifltir (9- 11). Daha sonra birçok ülkeden varl›¤›na iliflkin raporlar devam etmifltir (10, 11, 14). ‹lk epidemiyolojik çal›flmalar BSE’nin genifl bir co¤rafik bölge üzerinde ayn› anda fakat genellikle tek olgu fleklinde ortaya ç›kan bir epidemi fleklinde oldu¤unu göstermifltir (12). BSE; insanlarda kuru, CJD, GSS, FFI, çiftlik minklerinde görülen transmisibl mink ensefalopati, geyiklerin kronik zay›flama hastal›¤› (CWD), kedilerde spongiform ensefalopati, koyun ve keçilerde scrapie gibi di¤er spongiform ensefalopatilerle genelde uyumlu birçok özelli¤e sahiptir (9, 11). Besi s›¤›rlar›nda hastal›¤a %4,7 oran›nda rastlan›rken süt ineklerinde bu oran %33’dür. ‹nkübasyon süresi 2-8 y›ld›r. Hastal›k en fazla 4-5 yafll› s›¤›rlarda görülür. Difliler erkeklere oranla hastal›¤a daha fazla yakalan›r. Olgular›n ço¤u Friesian-Holstein ›rk› ineklerdedir (9, 10). Hastal›k deneysel olarak s›¤›r ve farelere tafl›nabilmifltir. BSE etkeninin horizontal tafl›nd›¤›na iliflkin bir kay›t yoktur. Maternal tafl›nman›n %5-15 oran›nda olabilece¤ine iliflkin yay›nlar (14) bulunmas›na karfl›n bu konu tam olarak ayd›nlat›lamam›flt›r. Embriyo transfer çal›flmalar›nda intrauterin tafl›nma bulgular› yoktur. BSE enfektivitesi sadece beyin, omurilik ve retinada bilinmektedir (12). Plasenta, süt, kolostrum, meme dokusu, sperma, testis, kas, kan ve jelatinde de etkene rastlanmam›flt›r (10, 14). Hastal›¤a hayvanlara et unu, kan unu, kemik unu gibi geviflgetiren hayvan kökenli protein içeren yemlerin yedirilmesi neden olmaktad›r (9-11). Günümüzde genel kabul gören bu görüflün yan›nda genetik duyarl›l›k (9, 11) ve çok küçük viral partiküllerin hastal›k nedeni olabilece¤ine iliflkin görüfller de vard›r. Etkenin abnormal prion proteini (PrP
Sc ) oldu¤u, DNA ya da RNA içermedi¤i, Proteinaz K’ya, iyonizan ›fl›nlara, ultraviyole ›fl›nlar›na, yüksek kuru ›s›ya, nükleazlara ve dezenfektanlara 140
Dalkara, Gürsoy - Özdemir, Söylemezo¤lu, Demirpençe, Haz›ro¤lu: Prion hastal›klar› 141
(formaldehit, betapropiolaktan) dirençli oldu¤u, proteolitik enzimlere duyarl› oldu¤u ve otoklav ›s›s› gibi nemli yüksek ›s›da (135-140°C) en az 1/2 saatte y›k›mland›¤› bilinmektedir (9, 10, 14). Etken dokularda yang›sal ya da immunolojik bir reaksiyon oluflturmaz. Sadece dejeneratif karakterli nonmyelinik spongiform ensefalomyelopati meydana getirir. Konakç›da antikor oluflturmad›klar›ndan serolojik tekniklerle etkeni saptama ya da etkene karfl› koruyucu afl› haz›rlama olas›l›¤› da bulunmamaktad›r. Hayvan›n baflka antijenik uyar›mlara karfl› immun T ve B hücre fonksiyonlar› tamd›r. ‹mmun bask›lanma ya da immun güçlenme hastal›¤›n kuluçka süresini ya da seyrini de¤ifltirmemektedir (10, 14). Elektron mikroskopta scrapie-iliflkili fibriller (SAFs) benzeri oluflumlar özellikle beynin bazal ganglionlar bölgesinde gözlenir. Bu fibriller 10-20x100-300 nm boyutlar›nda olup PrP’lerin esas›n› oluflturmaktad›r. Fibrillerin amiloid karakterde olduklar› da aç›klanm›fl ve bunlara ›fl›k mikroskopta amiloid plaklar› ad› verilmifltir (9).
de¤ifliklikler hipomagnezemi ve sinirsel ketozisten ay›rt edilmelidir. Ayr›ca listeriozis, kurflun zehirlenmesi, serebrospinal apseler, ya da beyin boflluklar›nda yer alan di¤er lezyonlar ve spinal travmalar gözönünde bulundurulmal›d›r (14). Beyinde gözlenen vakuolleflme tam olarak aç›klanamam›flt›r. Küçük ve çok say›daki sitoplazmik vakuoller, viral ensefalomyelitislerde s›kça görülür. Bunlar iskemik hücre y›k›m›n›n ilk devrelerindeki mitokondriyal fliflmelerdir. Nöronal ince vakuolleflmeler ise otolitik artefaktlarla ilgili olabildikleri gibi birçok lizozomal depo hastal›klar›nda dikkati çekmektedir. Az say›daki nöronlarda tek ve büyük intrasitoplazmik vakuoller bazen yafll› bo¤alar›n k›rm›z› ve okulomotor nükleuslar›nda normalde de görülebilmektedir (9, 14). Etyolojik olarak ise status spongiozusla karakterize spongiform myelinopatiler; kimyasal, bitki toksikasyonu, metabolik ve kal›t›ma ilgili olarak flekillenebilmektedir. Bunlar da ay›r›c› tan›da gözden uzak tutulmamal›d›r (9). T.Dalkara: BSE’nin insan sa¤l›¤› aç›s›ndan önemi nedir? R.Haz›ro¤lu: 20 Mart 1996’da ‹ngiltere Sa¤l›k Sekreteri Mr.Stephen Dorrell’in insanlarda CJD hastal›¤›n›n yeni bir fleklinin vCJD (variant CJD) s›¤›rlardaki BSE ile iliflkili olabilece¤ini bildirmesi dünyada panik oluflturmufltur. ‹nsanlarda gözlenen vCJD’›n, klasik CJD’den farkl› oldu¤u bildirilmifltir (8, 10, 11 13). Variant CJD ile BSE’den sorumlu birbirine yak›n etkenlerin do¤al ve deneysel yolla farkl› hayvan türlerine tafl›nmas› Dünya Sa¤l›k Örgütü uzmanlar›n› 1996’dan beri tart›fl›lan vCJD vakalar›n›n BSE’ye neden olan etken ile ayn› etken oldu¤u fleklinde bir sonuca götürmüfltür (11). ‹nsanda görülen klasik CJD PrP’leri BSE PrP’den 30’dan fazla aminoasit yeri aç›s›ndan farkl›d›r. Bu nedenle uzun y›llar hastal›¤›n insanlara geçmedi¤i düflünülmüfltür. Günümüzde ise PrP molekülünün baz› bölümlerinin türler aras› engellerle k›r›labildi¤i ve s›¤›r PrP’nin kritik noktada insan PrP’lerine benzeyebildi¤i kabul edilmifltir. BSE PrP’i insan ve s›¤›rlar›n genetik materyalleri çok farkl› olmas›na karfl›n engelleri aflabilir (10). Ya da normal bir sinir hücresinde bulunan normal PrP (PrP C ), bilinmeyen bir nedenle abnormal PrP’ne (PrP Sc ) dönüflebilir ve di¤er normal PrP’leri abnormal PrP’lere dönüfltürür (11, 14). T.Dalkara: Koruma ve kontrolde neler yap›labilir? R.Haz›ro¤lu: • BSE gündemde tutulmal›d›r. • BSE bulgular› gösteren hayvanlar yok edilmeli ve hiçbir ürünü tüketime sunulmamal›d›r. • ‹thallerin BSE gözlenmeyen ülkelerden yap›lmas›na özen göstermelidir.
Ülkemizde varl›¤›na iliflkin bir kay›t bulunmamas›na karfl›n kökeni bilinmeyen e t v e ö z e l l i k l e s a k a t a t ( b e y i n , o m u r i l i k , d a l a k , b ö b r e k , k a r a c i ¤ e r ) tüketiminde dikkatli olunmal›d›r. • Geviflgetiren hayvanlarda gözlenen scrapie (koyun, keçi) ve CWD (geyik, elk) gibi di¤er PrP hastal›klar›ndan dolay›, geviflgetiren hayvan ürünlerinin kesin kan›tlar bulunmamas›na karfl›n risk oluflturmas› bak›m›ndan tüketilmemesi Dünya Sa¤l›k Örgütü taraf›ndan önerilmektedir (11). • Etkenin henüz saptanmad›¤› iskelet kaslar›ndan görülebilen sinir ve lenfatik dokular uzaklaflt›r›larak yeniden kazan›m sa¤lanabilir (11).
Süt ve süt ürünlerinin güvenli olduklar› düflünülmektedir. Ayr›ca kozmetik sanayinde kullan›lan ya¤ ve jelatin de gerekli iflleme sistemlerinden geçti ise güvenlidir (11).
‹nsan ve Veteriner afl› haz›rlanmas›nda k u l l a n › l a n s › ¤ › r m a t e r y a l l e r i r i s k tafl›yaca¤›ndan kullan›lmamal›d›r. ‹laç endüstrisinde de s›¤›r ve di¤er hayvan
142 Hacettepe T›p Dergisi materyallerinin kullan›lmamas›, ancak çok gerekli ise hastal›¤›n görülmedi¤i ülkelerinden ithalat›n yap›lmas› tercih edilmelidir (11).
Hayvanlar›n beslenmesinde geviflgetiren hayvan kökenli g›dalar kullan›lmamal›d›r.
Hayvansal kökenli g›dalar› iflleyen tesislerin çal›flma durumlar› kontrol edilmelidir.
Konu ile ilgili çal›flmalar desteklenmelidir. T.Dalkara: vCJD’n›n klinik özellikleri nelerdir? Y.Gürsoy-Özdemir: Bu vakalar›n klinik seyirleri farkl›d›r. Tan›mlanan vakalar›n yafl ortalamas› 29’dur. Bu rakam yafl ortalamas› 60 olan sporadik CJD’dan oldukça düflüktür. Ancak hastal›k seyri bu yeni formda daha uzundur (6-22 ay vs 2.5-6.5 ay). Ço¤unda bafllang›ç semptomlar› davran›fl de¤iflikli¤idir ve psikiyatriste gönderilmifllerdir. Bir k›sm›nda ise dizestezi vard›r. Hastal›¤›n erken evrelerinde hastalarda ataksi gözlenmifltir ve hastal›k ilerledikçe demans ortaya ç›km›flt›r. Oysa klasik CJD’da bafllang›ç semptomu genelde demanst›r. Ayr›ca vakalar›n hiçbirinde CJD’da rastlanan tipik EEG bulgular› yoktur. Bu vakalar›n nöropatolojileri de sporadik CJD’dan oldukça farkl›d›r. fiimdiye kadar yaklafl›k 100 vaka tan›mlanm›flt›r (8, 15).
çal›flmalar bu yeni form ile BSE aras›nda bir iliflki oldu¤unu göstermektedir. BSE’nin insana geçiflinde doz, maruz kal›nan süre, genetik yatk›nl›k ve türler aras›ndaki bariyer önemlidir. Prion hastal›klar›n›n aktar›m›nda doz önemlidir ve oral al›mdan çok inokülasyon daha infektiftir. Ancak ortaya ç›kan yeni formdaki vakalar›n hiçbirinde anormal diyet veya ifl yaflam›nda BSE’ye ekspozisyon yoktur. Bu nedenle hastal›¤a yatk›nl›k bu formun ortaya ç›kmas›nda daha önemli gibi görünmektedir. Tan›mlanan bütün hastalar kodon 129’da metionin için homozigotturlar. ‹lginç olarak beyaz ›rk›n %38’i bu homozigot yap›y› tafl›maktad›r. Yap›lan inokülasyon çal›flmalar› inkübasyon periyodunun belirlenmesinde bu genetik yap› d›fl›nda baflka genetik özelliklerin de önemli oldu¤unu göstermektedir. Hastal›¤›n oral yolla geçiflinde rol oynayabilecek di¤er faktörler bukkal lezyonlar, tonsil ve gastrointestinal enfeksiyonlar olabilir. Deneysel scrapie modellerinde erken prion ço¤al›m›n›n lenforetiküler sistemde oldu¤u ve nöroinvazyonun inkübasyonun geç dönemlerinde ortaya ç›kt›¤› gösterilmifltir. S›¤›r eti d›fl›nda bu yeni formun insana aktar›m›nda kan ve kan ürünleri, kontamine cerrahi ürünler rol oynayabilir. Ayr›ca s›¤›rlardan koyunlara geri geçifl olabilir ve klinik ve patolojik olarak scrapieden ay›rt edilemeyebilir. Tüm bu geçifl yollar›n›n hastal›¤›n yay›lmas›nda nas›l rol oynayabilece¤i ise henüz bilinmemektedir (15).
insano¤lunda oluflturdu¤u bir spongiform ensefalopatidir. Ve tüm prion hastal›klar›n›n ortak nöropatolojik triad› olan spongiform de¤iflme, gliozis ve nöron kayb› ile karakterizedir. Bu bulgulara ek olarak baz› prion hastal›klar›nda da izlenen PrP Sc plaklar› mevcuttur. Spongiform de¤iflme. Putamen ve kaudat nükleusda a¤›r gliozisin efllik etti¤i yo¤un spongiform de¤iflme izlenmektedir. Anterior talamus, tüm serebral kortikal laminalar yan›s›ra serebellar moleküler tabakada da spongiform de¤iflme mevcuttur. vCJD’da izlenen bu spongiform de¤iflme ve gliozis patterni, daha ziyade serebral kortikal tutulum ile karakterize CJD’dan oldukça farkl›d›r (16, 17).
önemli farkl›l›k da, serebral ve serebellar kortikal yerleflimli eozinofilik plaklar›n varl›¤›d›r. Plaklar, yuvarlak, eozinofilik koru olan, periferal radiyer spiküllerin oluflturdu¤u, PAS pozitif, kongofili ve arjirofili gösteren yap›lard›r. ‹mmünhistokimyasal olarak bu plaklar›n santralinde PrP Sc depolanmas› saptanmaktad›r. Kuru plaklar› olarak da bilinen bu plaklar›n CJD olgular›n›n çok küçük bir k›sm›nda izlenebildi¤i bildirilmektedir (16, 17). Bugün için prion hastal›klar›nda izlenen klinik ve patolojik fenotipik heterojeniteden, hostun genotipi mi, prion suflu mu, yoksa bulaflma yolunun mu sorumlu oldu¤u kesin de¤ildir. Bildirilen tüm vCJD olgular›nda PRNP geninde 129. kodonda metiyonin homozigositesi saptanm›flt›r. PrP Sc plaklar› ile PRNP 129. kodon polimorfizminin iliflkili oldu¤u öne sürülmektedir (18). Periferal inokulasyonun ortak bulaflma mekanizmas› oldu¤u kuru ve vCJD’n› karfl›laflt›ran bir baflka çal›flmada da, prion sujunun, kliniko-patolojik fenotipin belirleyicisi oldu¤u görüflü öne sürülmüfltür (19). T.Dalkara: ‹mmünhistokimyasal olarak prion p r o t e i n i d o k u d a h a n g i p a t t e r n l e r d e izlenmektedir? F.Söylemezo¤lu: vCJD olgular›nda, PrP Sc
yükünün di¤er baz› insan TSE’lerine oranla çok yüksek oldu¤u immünhistokimyasal olarak demonstre edilmifltir (19). PrP Sc dokuda sferik plak veya difüz plak formunda birikebildi¤i gibi, difüz sinaptik patern ve perinöral bir da¤›l›m sergileyebilir (16). Sferik plak veya difüz plak formunda PrP Sc
birikimi, serebral ve serebellar korteksde izlenmektedir. Difüz sinaptik patern ve perinöral PrP Sc
kaudat nükleus, putamen, beyin sap› ve spinal kordda saptanm›flt›r (17). Tüm insan prion hastal›klar› içinde vCJD’ye özgü bir di¤er önemli bulgu da immünhistokimyasal olarak PrP S c
birikiminin lenforetiküler sistemde gösterilmesidir (16). Tüm vCJD otopsilerinde lenfoid dokuda PrP Sc birikimi izlenmektedir. Literatürde bir olguda vCJD klini¤inden 8 ay önce lenforetiküler PrP
Sc birikimi gösterilmifltir (20). ‹ngiltere’de bu bulgudan yola ç›k›larak 3000 tonsilektomi ve appendektomi materyali üzerinde gerçeklefltirilen retrospektif çal›flmada pozitif sonuç elde edilememifl olmakla birlikte, olas› vCJD epidemisinin boyutunu saptamakta ekstranöronal PrP Sc birikiminin önemli bir araç olabilece¤i vurgulanmaktad›r (21). T.Dalkara: Tedavi için neler düflünülmektedir? Y.Gürsoy-Özdemir: Yak›n gelecek için önemli olan nokta tedavi stratejileri gelifltirebilmektir. Konformasyonlar›ndaki de¤ifliklikler nedeni ile toksik hale gelip nörodejeneratif hastal›klara neden olan baflka proteinler de bilinmektedir. Bütün bu hastal›klarda proteinin beta tabaka yap›s› artmaktad›r. Bu yüzden beta tabaka yap›s›n› k›ran peptitler umut verebilir. Bu tür peptitler Alzheimer hastal›¤›nda denenmifl ve baflar›l› sonuçlar al›nm›flt›r. Genetik mühendislik yolu ile proteinlerin bozulmufl konformasyonunu eski haline getirebilecek flaperon proteinler de tedavi yaklafl›m› olarak ele al›nabilir (1).
ile konulabilece¤i göz önüne al›n›rsa, bu olgulara otopsi uygulaman›n da kaç›n›lmaz bir gerçek oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Avrupa Toplulu¤unun “‹nsan prion hastal›klar›” grubu taraf›ndan yay›mlanan konsensus raporunda otopsi ve nöropatoloji uygulamalar›nda, ve dekontaminasyon konusunda uyulmas› gerekli kurallar bildirilmektedir (22). Otopsinin sadece beyinin ç›kart›lmas› ile s › n › r l a n d › r › l m a s › m ü m k ü n d ü r . O t o p s i y i gerçeklefltirecek ekibin uymas› gerekli kurallar flöyle özetlenebilir: 1. Otopsi ekibi gözlük ve a¤›z maskesi takmal›, lastik eldiven alt›na teflon veya metal eldiven giymelidir. 2. Otopsi masas›n›n kontaminasyonunu engellemek amac›yla otopsi, geçirgen olmayan dispos›bl plastik bir örtü üzerinde yap›lmal›d›r. 3. Beynin ç›kart›lmas›: Kafan›n alt›na kal›n selülöz örtü yerlefltirildikten sonra kafaya ola¤an pozisyonu verilir. Kafatas› mekanik el testeresi ile aç›ld›ktan sonra beyin ç›kart›lmadan önce dondurulmak üzere serebrum ve serebellumdan 2- 3 cm3’lük dokular›n in situ al›nmas› önerilmektedir. Al›nan taze dokunun iki kat plastik torba içine yerlefltirildikten sonra a¤z› s›k›ca kapanan bir plastik kapta, üzeri iflaretlenerek dondurulmas› gerekmektedir. Normal yöntemler ile ç›kart›lan beyin tamponlanm›fl %4’lük formaldehit ile dolu kapakl› plastik bir kaba yerlefltirilir. Fiksatifin, içindeki tesbit olan beynin enfektif oldu¤u unutulmamal›, üzerine not düflülmelidir. 4. Arzu edilirse iç organlar in situ incelenir ve örneklenebilir. 5. Otopsi tamamland›ktan sonra plastik ve selülöz örtüler di¤er enfekte dispos›bl materyalle birlikte yak›lmak üzere hastanenin di¤er enfekte at›klar› aras›na kat›l›r. 6. Kullan›lan tüm materyal dekontamine edilmelidir. 7. O t o p s i s › r a s › n d a m e y d a n a g e l e n kontaminasyona neden olabilecek tüm kazalar kaydedilmelidir. T.Dalkara: Histolojik olarak incelenmek üzere örneklenen doku bloklar›nda CJD enfektivitesi nas›l deaktive edilebilir? F.Söylemezo¤lu: Formaldehit ile tesbit edilmifl beyin hala enfektiftir. Beyinden küçük doku bloklar› haz›rlanmas› sürecinde de otopsi yap›l›rken uygulanan tüm önlemler al›nmal›d›r. Doku örneklemesi 5 mm’yi geçmeyecek kal›nl›kta yap›lmal›, ve örneklenen doku %95-100’lük konsantre formik asit içinde bir saat bekletilmelidir. Bunu takiben dokular 48 saat taze %4’lük formaldehitte tesbit edilmeli ve bu ifllemlerden sonra bloklanmal›d›r. Bloklar ve kesitler TSE oldu¤u bilinecek flekilde saklanmal›d›r (22).
yöntemlerden biri, 134°C’da 1 saat buhar otoklav Dalkara, Gürsoy - Özdemir, Söylemezo¤lu, Demirpençe, Haz›ro¤lu: Prion hastal›klar› 143
uygulamas›d›r. Baz› laboratuvarlar 1er saatlik iki siklus veya NaOH uygulamas›n› takiben 1 saatlik otoklav›n ancak yeterli olabilece¤i görüflündedirler. Otoklavlanamayacak materyal ve yüzeyler için önerilen bir di¤er yöntem de kimyasal dekontaminasyondur. Enfekte materyalin, 2N NaOH (80 mg/lt) içinde 1 saat veya 1N NaOH içinde 2 saat bekletilmesi önerilmektedir. NaOH alüminyum materyalde kullan›lmamal›d›r. Bir di¤er kimyasal dekontaminasyon yöntemi de %5’lik NaOCl solüsyonunda 1 saat bekletmektir ki bu solüsyon da çelik için koroziftir (22). T.Dalkara: TSE’lerin laboratuvar tan›s›nda kullan›lan testler nelerdir? E.Demirpençe: BSE ve vCJD gibi epidemi oluflturabilen TSE’lerin ortaya ç›kmas›, erken tan› ve hatta tarama amac›yla kullan›labilecek testlerin gelifltirilmesi gere¤ini ortaya ç›karm›flt›r. Bu hastal›klara özgü merkezi sinir sistemi lezyonlar›n›n histopatolojik olarak tan›nmas› “gold standard” olarak tan›mlan›r; yani kesin tan› koydurucu niteliktedir. Ancak bu amaçla antemortem olarak al›nan biyopsi örne¤inde lezyonun saptanamamas› olas›l›¤› da vard›r. Bunun nedeni henüz histopatolojik lezyonlar›n geliflmemifl olmas› veya biyopsi al›nan bölgede lezyon bulunmamas› olabilir. Oysa hastal›¤›n ayn› evresinde dokuda hastal›k etkeni olan PrP Sc
proteini bulunmaktad›r. Dolay›s›yla TSE’lerin laboratuvar tan›s›nda kullan›lan yöntemler esas olarak PrP Sc proteininin tan›nmas›na yöneliktir. Bu amaçla de¤iflik merkezlerde özgül antikorlar gelifltirilmifl ve antijen-antikor etkileflimine dayal› yöntemler kurulmufltur. Bu yöntemlerden birincisi yukar›da da belirtildi¤i gibi immünohistokimyasal yöntemdir (16). Avantaj›, histolojik rezolüsyonunun yüksek olmas›d›r. Klasik histopatolojiden daha duyarl› oldu¤u düflünülen bu yöntemin geliflmifl bir flekli ise histoblot olarak adland›r›lan yöntemdir (23). Burada dokudan al›nan kesitin nitroselüloz membrana aktar›lmas›, proteinaz K ile muamele edilmesinin ard›ndan önce PrP Sc
antikoru ile, daha sonra da bu ilk antikora karfl› gelifltirilmifl enzim-ba¤l› ikinci bir antikorla inkübe edilmesi gerekmektedir. Enzimatik reaksiyon sonucu oluflan renklenme mikroskopta saptanabilmektedir. Bu yöntem parafin blokta bulunan dokulara da uygulanabilmektedir (paraffin-embedded tissue blot, PET blot) (24). Bir di¤er yöntem, proteinlerin kalitatif tayini için çok s›k kullan›lan Western blot yöntemidir (16, 24). Bu ve bundan sonraki yöntemlerde doku homojenize edilmekte ve proteinaz K ile muamele edilerek proteazlara dirençli PrP Sc proteininin saptanmas› kolaylaflt›r›lmaktad›r. Western blot yönteminde doku homojenat› elektroforeze tabi tutulur ve bu flekilde proteinler büyüklüklerine göre ayr›lm›fl olur. Daha sonra elektroforez jelinden nitroselüloz veya benzeri bir membrana aktar›lan proteinler, yukar›da anlat›lan flekilde iki aflamal› olarak antikorlarla inkübe edilir. Burada da enzimatik reaksiyon sonucu –genellikle kemilüminesans ile- PrP Sc proteinine özgü bantlar görünür hale gelir. Bu yöntemin üstünlü¤ü farkl› boyuttaki PrP Sc proteinlerinin saptanmas›na olanak sa¤lamas›d›r. PrP Sc proteininin farkl› proteolitik kesime u¤ram›fl veya farkl› oranda glikozillenmifl flekilleri bu yöntemle ayr›labilmektedir. Ancak henüz hangi protein izoformunun hangi klinik veya patolojik CJD ile korele oldu¤u kesinlik kazanmam›flt›r. Antijen-antikor etkileflimine dayanan yöntemlerden bir di¤eri olan ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay) farkl› flekillerde uygulanm›flt›r. Bu yöntemde antikorla kapl› plastik mikrotitrasyon plaklar›na örnek uygulanmakta ve antikora ba¤l› bir d e t e k s i y o n s i s t e m i i l e a n t i j e n m i k t a r › ölçülebilmektedir. Bunun en çok kullan›lan flekli olan sandviç ELISA’da, örnek antikorla kapl› plaklara uyguland›ktan sonra deteksiyon sistemine ba¤l› ikinci bir antikorla inkübasyon yap›l›r. Deteksiyon sistemi enzim-ba¤l› bir kolorimetrik veya kemilüminesan reaksiyon olabilir. Sandviç ELISA yöntemi ile ayn› prensibe sahip, ancak enzim-ba¤l› bir deteksiyon sistemi kullanmayan geliflmifl bir yöntem ise DELFIA (dissociation- enhanced lanthanide fluoroimmunoassay) olarak adland›r›lmaktad›r (25). Burada ikinci antikor europium ile iflaretlenmifltir. Floresans› h›zland›ran bir çözeltinin kullan›lmas›ndan sonra florometrede ölçüm yap›l›r. Çok hassas olan bu yöntem, konformasyon de¤iflikli¤inin izlenmesi ve PrP Sc -PrP C ay›r›m›n›n yap›lmas› amac› ile de kullan›labilir (conformation-dependent immunoassay, CDI). Bu yöntemde proteinaz K uygulamas›na gerek yoktur. Sadece örne¤in bir k›sm› önce denatüre edilir, daha sonra hem denatüre edilmifl hem de edilmemifl örnekler yukar›daki ifllemlerden geçirilir. ‹ki proteinin denatürasyon ifllemine yan›tlar› farkl› oldu¤u için, son konformasyonlar› ve antikorla etkileflimleri de farkl› olacakt›r. DELFIA yönteminin bir baflka fleklinin de plaklar›n bir antikor yerine, PrP Sc proteininin reseptörü oldu¤u ileri sürülen “protocadherin-2” ile kaplanmas› olabilece¤i düflünülmektedir. Antijen-antikor etkileflimine dayanan bir baflka duyarl› yöntem ise kapiller immunelektroforez (CIE) yöntemidir (26). Burada örnekteki PrP Sc ile floresan iflaretli sentetik bir PrP’nin ayn› antikor için yar›flmas› 144
Hacettepe T›p Dergisi söz konusudur. Floresans, lazer ile indüklenen bir floresans detektörü ile ölçülür. Örnek, proteinaz K ile muamele edilmifl ve edilmemifl olarak çift çal›fl›l›r. PrP
Sc miktar› artt›kça, proteinaz K ile muamele edilmifl örnekte floresans azalacakt›r. Bu grupta son olarak söz edebilece¤imiz yöntem, konfokal çift-renk floresans korelasyon spektroskopisi olarak adland›r›lan yöntemdir (27). Tek bir molekülü saptayabilen, çok duyarl› bir yöntem oldu¤u ileri sürülmektedir. Burada örne¤in proteinaz K ile muamele edilmesine gerek yoktur. Örnek, farkl› renkte floresan boyalarla iflaretlenmifl ve agregat oluflumlar›n› tan›yabilen iki antikorla inkübe edilmekte, daha sonra oluflan yo¤un floresans bir konfokal lazer tarama cihaz› ile ölçülmektedir. Bu yöntem ile serebrospinal s›v›da %100 do¤rulukla PrP Sc
Avrupa Toplulu¤u’nun 29 Aral›k 2000 tarihli komisyon karar› ile, 30 aydan büyük ve besin zincirine girecek olan bütün s›¤›rlarda postmortem BSE taramas› yap›lmas› zorunlulu¤u vard›r ve bu amaçla kullan›labilecek üç test belirlenmifltir (28). Bunlardan biri (Prionics Check) Western blot yöntemini, di¤er ikisi (Enfer ve Platelia) ELISA yöntemini kullanmaktad›r. Bu testlerin hepsi de duyarl›l›¤› yüksek ve k›sa sürede çok say›da örne¤i sonuçland›rabilme özelli¤ine sahip testlerdir; o nedenle de tarama testi olarak kullan›lmaktad›rlar. Bunlardan herhangi biri ile konacak olan tan›n›n histopatolojik olarak ta konfirme edilmesi gerekmektedir. Yukar›da sözü edilen testlerin tamam› vCJD tan›s› için de kullan›labilir. T.Dalkara: Vücut s›v›lar›ndan tan› koydurabilecek laboratuvar testleri var m›d›r? E.Demirpençe: Vücut s›v›lar›ndan al›nan örneklerle tan› koyulabilmesi hem örnek alma kolayl›¤› bak›m›ndan, hem de bu yolla oluflabilecek bulaflmalar› izleyebilmek bak›m›ndan önemlidir. Özellikle kan ve kan ürünleri ile yap›lm›fl çok say›da çal›flma vard›r (29). Bulafl›c›l›kla ilgili çal›flmalarda kan ürünlerinin tam kandan daha bulaflt›r›c› oldu¤u, iv yolla verildiklerinde di¤er yollara (beyin içi, ic, sc, im, ip) k›yasla bulaflma oran›n›n çok azald›¤›, ancak s›f›r olmad›¤› görülmüfltür. Ayr›ca hastal›¤›n hem inkübasyon döneminde, hem de klinik faz›nda bulafl›c›l›k vard›r. Bu çal›flmalar –al›nan örnek insan kaynakl› olsa bile- laboratuvar hayvanlar›na inokülasyonla gerçeklefltirilmektedir ve henüz epidemiyolojik olarak kan veya kan ürünü ile olufltu¤u kan›tlanm›fl bir olgu yoktur. Ancak, özellikle vCJD’de lenforetiküler organ tutulumu nedeniyle kanda PrP Sc
proteini bulunma olas›l›¤›n›n yüksek oldu¤u düflünülmüfl ve yukar›da anlat›lan yöntemlerden baz›lar› kullan›larak PrP Sc aranm›flt›r. Western blot yöntemi ile yap›lan çal›flmalar çöktürme, süzme veya kolon kromatografisi gibi saflaflt›rma ifllemlerinin PrP Sc
kanda PrP Sc taramas› için deteksiyon eflikleri Tablo 2’de gösterilmifltir. Erken tan› ve tarama amac›yla, örnek olarak vücut s›v›lar›ndan birini kullanabilen bir test gelifltirilmesi için çal›flmalar sürmektedir. Ne yaz›k ki, bu hastal›klarda saptanabilen bir immun yan›t olmad›¤› için serolojik testler gelifltirilmesi mümkün olmam›flt›r. Serebrospinal s›v›da veya serumda saptanabilen baz› proteinlerin ise belirleyici olabilece¤i öne sürülmüfltür. Bu proteinlerden biri 14-3-3 proteinidir. Bu grup proteinler protein fosforilasyonunun regülasyonunda ve MAP kinaz (mitogen-activated protein kinase) yolunda rol al›rlar. Özellikle g izoformu sinir dokusuna spesifiktir. Bir di¤er protein S100 proteinidir. S100 asidik bir kalsiyum ba¤lay›c› proteindir ve iki altbirimin (a ve b) homodimer ve heterodimerleri olarak bulunur. Bunun beyine özgü formu S100b olarak adland›r›l›r ve esas olarak glial hücrelerde bulunur. Kafa travmalar›ndan sonra serum ve serebrospinal s›v›da yükselir. Astrositik aktivite ile iliflkili olmas›, CJD tan›s›nda kullan›labilece¤ini düflündürmüfltür. Çal›flmalarda önerilen di¤er iki protein ise nöron spesifik enolaz (NSE) ve tau proteinidir. NSE sinir dokusuna özgü bir enzimdir, tau ise mikrotübül- birleflik bir proteindir. Alzheimer hastal›¤›nda tau proteininin hiperfosforile formu çift sarmal filamentler halinde beyinde birikmektedir. Bu proteinler ayr› ayr› pek çok çal›flmaya konu olmufl ve özellikle 14- 3-3 ve S100b için ümit verici sonuçlar elde edildi¤i öne sürülmüfltür (30, 31). Ancak, de¤iflik nörodejeneratif hastal›klarda serebrospinal s›v›da bu dört parametreyi ayn› anda karfl›laflt›ran yeni bir çal›flma, hiçbirinin yeterince özgül ve duyarl› olmad›¤›n› ortaya koymufltur (32). Bu testlerin hiçbiri sporadik CJD ile vCJD’nin ay›r›c› tan›s›nda kullan›lmamal›d›r. Hatta en güçlü aday olan 14-3-3 proteininin negatif olmas›n›n, vCJD tan›s›n› elememesi gerekti¤i sonucuna var›lm›flt›r. Son olarak henüz kullan›ma girmemifl iki testten söz edilebilir. Bunlardan biri immunoPCR olarak adland›r›lan ve PrP Sc proteinine uyguland›¤› takdirde di¤er yöntemleri silece¤i düflünülen bir yöntemdir. Burada ölçülecek antijene karfl› gelifltirilmifl bir antikor ile bir DNA parças›n›n birbirine ba¤lanmas› ve daha sonra bu DNA’n›n PCR ile amplifiye edilmesi söz konusudur (29). Di¤eri ise daha çok toplumda vCJD’ye yatk›nl›¤› taramak amac›yla kullan›labilecek Dalkara, Gürsoy - Özdemir, Söylemezo¤lu, Demirpençe, Haz›ro¤lu: Prion hastal›klar› 145
bir testtir. Bugüne de¤in incelenen vCJD olgular› 129. kodonda metiyonin için homozigot olarak bulunmufltur (33). Henüz kesin bir sonuca varmaktan kaç›n›lsa da, bu genetik özelli¤e sahip kiflilerin izlenmesinin önemli oldu¤u düflünülmektedir.
1. Soto C, Sabario GP. Prions: disease propagation and disease therapy by conformational transmission. Trends in Molecular Medicine 2001; 7: 109-14. 2. Hope J. Prions and neurodegenerative diseases. Current opinion in genetics and development 2000; 10: 568-74. 3. Prion Diseases. Merritt's Textbook of Neurology, Ninth eds. Williams and Wilkins, Baltimore 1995. Ed. By Lewis P. Roland.: 169-73. 4. Brown RD. Prion and prejudice: normal protein and the synapse. Trend in Neuroscience: 2001; 24: 85-90. 5. Richardson EP, Masters JL. The Nosology of Cruetzfeldt-Jacob Disease and conditions related to the accumulation of PrP cjd
in the nervous system. Brain Pathology 1995: 33-41. 6. Ghetti B, Dlouhy SR, Giaccone G, Bugiani O, Frangione B, Farlow MR, Tagliavini F. Gerstmann- Straussler-Scheinker Disease and the India Kindred. Brain Pathology 1995; 61-75. 7. Gambetti P, Parchi P, Peterson RB, Chen SG, Lugaresi E. Fatal Familial Insomnia and Familial Creutzfeldt-Jacob Disease: Clinical, Pathological and Molecular Features. Brain Pathology 1995; 43-51. 8. Will RG, Ironside JW, Cousens SN, Estibeiro K, Poser S, Pocchiari M, Hofman A, Smith PG. A new variant of Creutzfeldt-Jacob disease in UK. Lancet 1996; 347- 921-25. 9. Milli UH ve Haz›roglu R. Veteriner Patoloji, I.Cilt, ‹kinci Bask›, Özkan Matbaac›l›k Ltd fiti. Ankara, 2000.
10. Internet www.accessexcellence.org/WN/ NM/madcow96.html Eriflim Tarihi 09.04.2001. 11. Internet www.who.int/inf-fs/en/fact113html Eriflim Tarihi 09.04.2001. 12. Willesmith, JW, Wells, GAH, Cranvwell, MP and Ryan, JBM. Bovine spongiform encephalopathy: Epidemiological studies. Vet Rec 1988; 123: 638-44.
13. Internet. www.aces.uiuc.edu/AnSci/BSE/ cjdlink.htm Eriflim Tarihi 09.04.2001. 14. Yaz›c›o¤lu, Ö. Seminer, 1997, s.23. 15. Collinge J. Variant Creutzfeld-Jakob Disease. Lancet 1999; 354: 317-23. 16. Ironside JW, Head MW, Bell JE, McCardle L, Will RG. Laboratory diagnosis of variant Creutzfeldt- Jakob disease. Histopathology 2000; 37: 1-9. 17. Mikol J. Neuropathology of prion disease. Biomed & Pharmacother 1999; 53: 19-26. 18. Schulz-Schaffer WJ, Giese A, Windl O, Kretzschmar HA. Polymorphysim at codon 129 of the prion protein gene determines cerebellar pathology in Creutzfeldt-Jakob disease. Clin Neuropathol 1996; 15: 353-7. 19. McLean CA, Ironside JW, Alpers MP, et al. Comparative neuropathology of kuru with the new variant of Creutzfeldt-Jakob disease: Evidence for strain of agent predominating over genotype of host. Brain Pathol 1998; 8: 429-37. 20. Hilton DA, Fathers E, Edwards P, Ironside JW, Zajicek J. Prion immunoreactivity in appendix before clinical onset of variant Creutzfeldt-Jakob disease. Lancet 1998; 352: 703-4. 21. Ironside JW, Hilton DA, Ghani A ,et al. Retrospective study of prion-protein accumulation in tonsil and appendix tissues. Lancet 2000; 355: 1693-4. 22. Budka H, Aguzzi A, Brown P, et al. Tissue handling in suspected Creutzfeldt-Jakob disease (CJD) and other human spongiform encephalopathies (Prion Diseases). Brain Pathol 1995; 5: 319-22. 23. Schulz-Schaeffer WJ, Tschöke S, Kranefuss N, Dröse W, Hause-Reitner D, Giese A, Groschup MH, Kretzchmar HA. The paraffin-embedded tissue blot detects PrPSc early in the incubation time in prion diseases. Am J Pathol 2000; 156: 51-6.
24. Asher DM, Padilla AM, Pocchiari M. Meeting Report: WHO consultation on diagnostic procedures for transmissible spongiform encephalopathies: need for reference reagents and reference panels. Biologicals 199; 27: 265- 72.
25. MacGregor I, Hope J, Barnard G, Kirby L, Drummond O, Pepper D, Hornsey V, Barclay R, 146
Dalkara, Gürsoy - Özdemir, Söylemezo¤lu, Demirpençe, Haz›ro¤lu: Prion hastal›klar› 147
Bessos H, Turner M, Prowse C. Application of a time-resolved fluoroimmunoassay for the analysis of normal prion protein in human blood and its components. Vox Sang 1999; 77: 88-96. 26. Scmerr MJ, Jenny AL, Bulgin MS, Miller JM, Hamir AN, Cutlip RC, Goodwin KR. Use of capillary electrophoresis and fluorescent labeled peptides to detect the abnormal prion protein in the blood of animals that are infected with a transmissible spongiform encephalopathy. J Cromatogr A 1999; 853: 207-14. 27. Bieschke J, Giese A, Schulz-Schaeffer W, Zerr I, Poser S, Eigen M, Kretzchmar H. Ultrasensitive detection of pathological prion protein aggregates by dual-color scanning for intensely fluorescent targets. Proc Natl Acad Sci USA 2000; 97: 5468- 73. 28. Commission decision of 29 December 2000. Official Journal of the European Communities, 5.1.2001. Document number C 2000; 4411. 29. Brown P, Cervenakova L, Diringer H. Blood infectivity and the prospects for a diagnostic screening test in Creutzfeldt-Jakob disease. J Lab Clin Med 2001; 137: 5-13. 30. Poser S, Mollenhauer B, Krauss A, Zerr I, Steinhoff BJ, Schroeter A, Finkenstaedt M, Schulz-Schaeffer WJ, Kretzchmar HA, Felgenhauer K. How to improve the clinical diagnosis of Creutzfeldt- Jakob disease. Brain 1999; 122: 2345-51. 31. Otto M, Wiltfang J, Schütz E, Zerr I, Otto A, Pfahlberg A, Gefeller O, Uhr M, Giese A, Weber T, Kretzchmar HA, Poser S. Diagnosis of Creutzfeldt-Jakob disease by measurement of S100 protein in serum: prospective case-control study. Br Med J 1998; 316: 577-82. 32. Green AJE, Thompson EJ, Stewart GE, Zeidler M, McKenzie JM, MacLeod MA, Ironside JW, Will RG, Knight RSG. Use of 14-3-3 and other brain- specific proteins in CSF in the diagnosis of variant Creutzfeldt-Jakob disease. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2001; 70 : 744-8. 33. Will RG, Zeidler M, Stewart GE, MacLeod MA, Ironside JW, Cousens SN, McKenzie J, Estibeiro K, Green AJE, Knight RSG. Diagnosis of new variant Creutzfeldt-Jakob disease. Ann Neurol 2000; 47: 575-82. 34. Cell death mechanisms in prion diseases. Cell Death and Diseases of Nervous Sytem. Humana Press, New Jersey, 1999. Ed by Vassilis E. Koliatsos, Rajiv R. Ratan: 325-43 Yüklə 394,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|