Turizm operatorlik xizmatini tashkillashtirishning asoslari

RAQOBATBARDOSHLIKNI IFODALOVCHI KO‟RSATKICHLAR 
Manba: Ma‘lumotlar asosida muallif ishlanmasi. 
Hozir men, faqat turizm sohasining raqobatbardoshligini ifodalovchi 
ko‘rsatkichlar tizimiga to‘xtalaman. Tahlil jarayonida, ush bu ko‘rsatgichlar 
tizimining har birini aniqlab, ularning axborot ta‘minotini aniq belgilab, 
o‘zgarishlariga tegishli xulosalar berish lozimdir. Bu ko‘rsatkichlarga quyidagilar 
kiradi: 
 
 
• Turistik daromadlarning raqobatbardoshligi: 
Turistik firmalarning xarajatlari rentabelligi: 
(%)

---

15 
Bunda : : Фс – sof foyda, 
Х
б
– barcha xarajatlar miqdori 
1.2 Turistik firmalarning daromadliligi: 
(Дт)
Bunda :
Дя
– turizm sohasining yalpi daromadi 
2. Turizm sohasidan davlatning foyda qilishi orqali uning faoliyatidan 
manfaatdorligi: 
 
2.1 Turizm sohasidan tushadigan soliqlar va boshqa tushimlarning o‘zgarish 
sur‘ati: 
Bunda :
СОЛхй
– soliq va boshqa tushumlarning o‘tgan yildagi miqdori;
СОЛўй
– soliq va boshqa tushumlarning o‘tgan yildagi miqdori
2.2 Ularning davlat (mahalliy) byudjetdagi ulushi:
Bunda : 
Бм
– byudjetning umumiy miqdori. 
2.3 Turizmning mamlakat yalpi ichki mahsulotdagi ulushi:
Bunda :
Тм
– turizmning yalpi mahsuloti; 
ЯИМ
– yalpi ichki mahsulot; 
2.4 Xorijiy valyuta tushumining o‘zgarishi sur‘ati : 

---

16 
Бунда:
Хв
х
– xorijiy valyutalarning haqiqiy miqdori
Хв
уй
– xorijiy mamlakatlarning o‘tgan yildagi miqdori 
3. Turizm sohasidagi aholining qiladigan foydasi
3.1 Aholining ish bilan bandligi darajasi:
Бунда: 
Т
хс
– turizm sohasida band bo‘lgan xodimlar soni; 
И
кхс
– ish bilan qobiliyatiga ega xodimlar soni
3.2 Turizm sohasidan olinadagan daromadlarning aholi jon boshiga to‘g‘ri 
kelishi:
Bunda : 
ТД
– turizm sohasidan aholiga tegishli daromadlar miqdori;
А
– aholining o‘rtacha yillik soni. 
Tahlil jarayonida har bir ko‘rsatkich bo‘yicha uning mutloq va nisbiy farqi 
topiladi. Ularning o‘zgarish tendensiyasini aniqlash uchun dinamikasi kam tahlil 
qilinadi. Tahlilning eng muhim vazifalardan biri o‘rganilayotgan ko‘rsatkichlar 
o‘zgarishiga ta‘sir etuvchi omillarni aniqlash va ularning ta‘sirini hisoblashdan 
iboratdir. Bu omilli tahlil mazkur ko‘rsatkichni yaxshilash bo‘yicha ichki 
imkoniyatlarni axtarib topish va ta‘sirchan qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Tahlilning yana bir muhim vazifalaridan biri raqobatbardoshlikni 
ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimidan yagona kompleks ko‘rsatkichini aniqlab, tahlil 
qilinayotgan sub‘ektlar bo‘yicha reytingini aniqlashdan ham ibortdir. Bu uchun 
ko‘rsatkichlar tizimi asosida yagona kompleks ko‘rsatkichni aniqlash usullaridan 
foydalanish yo‘li bilan turizm sohasida raqobatbardoshlik bo‘yicha ularning 

---

17 
reytingini aniqlash mumkin. Bunday usullar, iqtisodiy adabiyotlarda yetarlicha 
yoritilganligi tufayli bu masalaga bu masalaga to‘xtalmadik va faqat turizm 
sohasining raqobatbardoshligini ko‘rib chiqdik.
Bozor iqtisodiyoti sharaoitlarida raqobat sifatli va shu bilan birga arzon 
tavarlar va xizmatlar yaratish asosiy turtki beruvchi kuch hisoblanadi. Bir xil 
mahsulotni ishlab chiqaradigan korxonalar o‘zining ishlab chiqarishini muntazam 
ta‘minlay olsa, hamda yangi innovatsion texnologiyalarni qo‘llay olsa, raqobat 
sharoitida ustunlikka erishadi. 
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, agar tarmoqda monopolist bo‘lsa, u o‘z 
shartlarini iste‘molchiga qo‘llay oladi. Korxonalar orasidagi sog‘lom raqobatgina 
iste‘molchiga u hohlagan va unga optimal to‘g‘ri keladigan mahsulotni tanlashga 
imkon yaratib beradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shunday yondashish 
iqtisodiyotning barcha tarmoqlari uchun hosdir. Turizm tarmog‘i ham bundan 
mustasno emas. Agarda turizmni ko‘pchilik boshqa tarmoqlar bilan bog‘liqligini 
hisobga oladigan bo‘lsak, biznes uchun ayniqsa kichik biznes uchun keng 
imkoniyatni kuztish mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

18