Turizmni rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslari

9.2. Turistik firmalarni tashkil qilish
Respublikada turistik imkoniyatlarni kengaytirishda xususiy korxonalar faoliyatini rivojlantirish boshqa iqtisodiyoti tarmoqlarida bo’lgani kabi turizm sanoatida ham yetakchi rol o’ynaydi. Ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan mamlakatlarda, shu jumladan O’zbekiston Respublikasida jahondagi keskin o’zgarishlarga moslasha oladigan zamonaviy turizm sohasini rivojlantirishda xususiy korxonalar sub’ektlari nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi.

Ma’lumki, sobiq Ittifoq davrida Respublikamizning turizm sohasidagi salohiyatidan yetarli darajada foydalanilmadi, ya’ni deyarli ko’pchiligimizning tasavvurimizda turizm deganda faqatgina sanoqli shaharlar va ularda joylashgan tarixiy obidalarni ziyorat qiladigan sayyohlar namoyon bo’lardi. Ko’rinib to’rganidek, turizm mamlakatimizning bu boradagi boshqa barcha imkoniyatlarini yetarli darajada hisobga olmagan holda bir tomonlama rivojlantirilgan. Vaholanki, mamlakatimiz nafaqat tarixiy obidalarga ega shaharlar, balki o’zining go’zal va xush tabiat manzaralari bilan G’arbiy yevropaning SHvetsariya, Avstriya, Angliya va boshqa ko’plab mamlakatlaridan qolishmaydigan maskanlari bilan ham ajralib turadi. SHuni alohida ta’kidlab o’tishimiz joizki, ma’muriy-buyruqbozlik tuzumida hatto tarixiy obidalarga qaratilgan turizm ham jahon andozalariga muvofiq ravishda rivojlantirilmagan edi. Dunyoning turli xil mamlakatlaridan keladigan turistlarga transport xizmatlarini, joylashtirish va oziq-ovqat bilan ta’minlash xizmatlarini ko’rsatish darajasi yuqori saviyada tashkil etilmagan edi. Bularga misol qilib, viloyatlar markazlari va turli shaharlarda faoliyat ko’rsatadigan mehmonxonalarning xizmat ko’rsatish darajasining pastligi, sport maydonchalarining zamon talablariga javob bermasligi va hatto tarixiy obidalarning bir nechtasi ta’mirtalab ahvolda bo’lib turganligi kabilarni ko’rsatib o’tishimiz mumkin. Umuman olganda, mustaqillikning dastlabki yillaridanoq turizm sanoatini qayta isloh etish va zamon talablariga to’liq javob beruvchi turizm infratuzilmasini shakllantirish va rivojlantirish dolzarb muammolardan biriga aylandi. Bunday islohotlardan ko’zlangan asosiy maqsad dunyo mamlakatlari bilan mustaqil yurtimiz o’rtasidagi o’zaro ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlarni barqarorlashtirishda rivojlangan turizm sohasidan samarali foydalanishdir. CHunki, dunyo mamlakatlaridan tashrif buyuradigan turistlar oqimi qanchalik yuqori darajada bo’lsa, milliy iqtisodiyotiimizning jahon iqtisodiyotiiga integratsiyalashuvi jarayoni shunchalik darajada yuqori bo’ladi. O’z-o’zidan ma’lumki, takomillashgan turizm sohasini samarali tashkil etish va rivojlantirishning asosi xususiy mulkchilik munosabatlarini qanday darajada rivojlanishiga bog’liq bo’ladi. Xususiy mulkchilik munosabatlari o’z rivojini topsa, tabiiy ravishda raqobat muhiti shakllanadi, bu esa, birinchidan, mamlakatimizda mavjud turizm imkoniyatlaridan to’liq foydalanish, ikkinchidan, xususiy firmalar o’rtasida turistlar oqimiga xizmat ko’rsatish borasida o’ziga xos musobaqalashuvning shakllanishi natijasida sifatli xizmatlarning ko’rsatilishi, uchinchidan, aholining katta qismini turistlarga bevosita va bilvosita xizmat ko’rsatadigan tadbirkorlik sub’ektlarida band bo’lishi va boshqa shu kabilarga olib keladi.

Mamlakatimizda ko’rsatilayotgan turistik xizmatlar o’z ichiga quyidagi turistik mahsulot turlarini qamrab oladi: trekking, speleoturizm, alpinizm, ekoturizm, ta’lim olish maqsadiga yo’naltirilgan turizm, safari, tuyalarda sayohat qilish, dam olish kurortlari va sanatoriyalari, suv turizmi, tarixiy turizm, arxeologik turizm, ov va baliq ovi, gerbariylar va hashoratlar yig’ish, ornitologiya va fotoovchilik, pikniklar, ot turizmi, madaniy turizm, mahalliy xalqlar hayotini o’rganish, folk turizmi, biznes-turizm va suvenirlar ishlab chiqarish. Ko’rinib to’rganidek, mamlakatimizda ko’rsatilayotgan turistik xizmatlarning turi ancha miqdorni tashkil etadi. SHuni alohida ta’kidlab o’tish joizki, turistlar oqimining yil sayin ortib borishi natijasida faqatgina «O’zbekturizm» milliy kompaniyasining va uning joylardagi shahobchalarini barcha turistlarga, ya’ni ham ichki va ham tashqi turistlarga xizmat ko’rsatish imkoniyati doirasi cheklanib qolmoqda. Tabiiy ravishda, bu sohada o’ziga xos raqobatchilarni shakllantirishga keskin ehtiyoj yuzaga kelmoqda. Mamlakatimizda turizm sohasidagi ushbu ehtiyojni samarali qondirishning birdan-bir yo’li turizm xizmatlari ko’rsatadigan kichik va o’rta biznes sub’ektlarini rivojlantirishda o’z ifodasini topadi. Aynan mana shunday tadbirkorlik sub’ektlarini asta-sekinlik bilan rivojlantirish natijasida birinchidan, mamlakatimiz bo’ylab sayohat qilayotgan turistlar oqimi yil sayin ortib bormoqda. CHunki, ularga xizmat ko’rsatish bo’yicha xususiy turistik firmalarning o’zaro raqobati natijasida turistlar, ayniqsa, chet ellik turistlar ehtiyoj sezadigan jahon sifat andozalaridan qolishmaydigan turistik xizmatlar taklif etilmoqda. Ikkinchidan, kichik va o’rta biznes sub’ektlarining rivojlantirilishi natijasida turistik xizmatlar eksportining salmog’i yil sayin oshib bormoqda. Bu esa o’z navbatida mamlakatimizda mavjud turizm imkoniyatlaridan imkon qadar ko’proq foydalanish, shuningdek, yanada ko’proq imkoniyatlarni kashf etish uchun o’ziga xos zamin yaratmoqda.

YUqorida ta’kidlab o’tganimizdek, turizm Respublikamiz iqtisodiyotii uchun g’oyatda zarur bo’lgan valyuta tushumini ta’minlaydi (jadvalga qarang). Jadvaldan ko’rinib turganidek, 2002-2004 yillarda valyuta tushumi har yili oshib borgan.

jadval