Türkcə Etimoloji Sözlük

 

 

ARIN

 

Türkcə Etimoloji Sözlük 

L-Z 

Bu sözlükdə çalışmışam, türk sözlərinin kökəni, 

kəndi özü və tanıqları yaxud yaxın kökdən olan 

kəlmələr aracılığı ilə açıqlansın. sözün, özü danışıb, 

səslənsin. 

Həsən Bəy Hadi 

II 

Həsən Bəy Hadi

 

[2010] 

ARIN

 

Türkcə Etimoloji Sözlük

 

 

WWW.TURUZ.NET

 

2 

 

 

 

 

Türkcə Etimoloji 

 

Sözlük 

L-Z

 

 

 

 

HƏSƏN BƏY HADİ

 

                                                                                                

TƏBRİZ

 

 

 

WWW.TURUZ.COM

 

Giriş: 

 

Bu sözlükdə çalışmışam, türk sözlərinin kökəni, kəndi özü və tanıqları yaxud 

yaxın kökdən olan kəlmələr aracılığı ilə açıqlansın. sözün, özü danışıb, səslənsin. 

Əlinizdəki kitabda(<>bitikdə), bir anlamda olub(anlamdaş) ama dəyişik səslənən 

sözlərin, anaköklərin əldə etməyə can atmışıq. 

Türk  dillərindən  dərlənmiş  sözlərin  ;  kök  anlamların  incəlirik(tədqiq).  sözlərin 

biçimlərin(formaların)  yararaq  ,  səslərin  və  vurquların  düşməsini  və  yer 

dəyişməsini öyrənərək, sözlərin qohumluğunu, iç anlam birliğini canlandırmışıq. 

türk  ellərinin  başqa  başqa  ölkələrdə  yaşadıqları  və  daha,  başqa  qonşuluqlarda 

olduqları  dolayısıyla,  dillərində  canlanan  sözlər,  səs  dəyişmələrinə  uğramış  və 

''sözün'' qablarında, qalıblarında dəyişikliklər tapılmışdır. 

burda  bir  sözün  dəyişik  səslənməsinə  baxmayaraq  ,  bu  sözlərdə  kök  anlam 

birligi  təməl  tutulmuşdu.  sözümüzdə  can  ,  din(ruh)  birliyini  əldə  eləməyə 

tapınmışdır.  Çağdaş  sözlüklərd  bir  neçə  sözün  aynı  kökdən  olduğunu 

görmüyərək,  bu  sözləri  başqa  dillərə  səpələyib  kökləmişlərdi,  bu  qazamatlı; 

uçurumlu sorundan  çəkinmək  və kökdən sapınan  yolların daşlamaq üçün, altda 

adı çəkilən kitablardan tanıklar aldıq. gerçəgin incə, dayaqlı yolların uğurlayıb, 

səs dəyişmənin tozlu duzaxlı toruna düşməkdən qaçındıq. yazığ olsun olaraki(o 

alimlərəki)  öz  dillərinin  samballı,  köklü  kəlimələrin  ayrı  dillərdə  kökləyərək, 

türk dilini kökləmək savınmasındadılar. 

səs  qonusuna  gəldikdə,  səs  dəyişmələrinin,  kökdən  yaydıran  etgisindən 

qaçınmaq üçün, söz başındaki "Ğ. K. X. G" səslərini "Q" ilə göstərdik. örnək: - 

"ged"  sözünü  "qed"  də.  –  kaba  sözünü  "qaba"  da  aramaq  gərək.  söz  başı  olan 

"D" sısinə gəldikdə, "T" səsi kök səs götürüldü. demək, "dad" sözü üçün "tat" a 

baxmalıyıq.  demək  bu  sözlükdə,  açıq,  yumşaq  "K",  türkiyə  türkcəsində  çoxun 

işlənən qapalı quru "K" ya qarşı, üstünlük "Q" ya verildi. 

bu sözlük mənim əl işlərim sayılır. təkcə istəyim bunun çapından araşdırıcıların 

əlinə  çatdırmağımdı.  köməksiz  olduğumdan,  bu  kitabın  tamam  işləri  -taypı, 

düzəlişi, ...mənim üzümə düşübdü. bu kitabdan hər çeşit dəyərlənmə, hamı üçün 

sərbəsdi.  

Həsən bəy Hadi  

Təbriz  

      

 

 

ARIN

 

Türkcə Etimoloji Sözlük

 

 

WWW.TURUZ.NET

 

4 

l’ənətləşmək

 

 

qarqaşmaq

.  

la

 

 (

-

lağı. 

-

lığ. 

-

lığa. 

-

la. 

-

lama. 

-

lıq

)

. yer əki

. 

-

 

qaşıqlağı

: 

qaşıq

la. 

qaşıq

lama

. qaşıqlıq

: 

qaşıq 

yeri.  

laçın

 

 

yalçın

. 

ilaçın

. 

1

. iti. sarp. sərt. 

-

 

laçın

 

oğlan

: 

gənc oğlan

.

 

-

 

laçın

 

gözlü

.

 1

. igid. 

1

.

 

tükləri ağ bənəkli bir cins ərkək 

şunqur. şahin. tarlan. 

1

. bir gənci tarif edərkən. 

1

.

yalçın

. 

sarp. 

1

. şunğur. şahin

.

 1

. 

çaflı. şahin. 

1

. 

doğan. şahin. 

ağdoğan. çaylaq. 

1

. 

şahin. iğit. batur.

 

lafa 

 

yafa. yava. boş. boşur. hayva. bayqa. bayqal. bayqaq. 

dibsiz. ıssız. bihudə. 

 

-

 lafadan rafadan

: ılıq yumurta. 

 

lafalaf 

 

cavcav. yavyav. boşaqı, boşuna danşıq. 

 

lafalaf 

 

tapataq

 

lafalaf:

 

əldən düşmüş. bir iş görməyən, 

görəbilməyən. uçuq. soluq. havayı. pasqal. 

 

laflamaq 

 

öğünmək. lakırdamaq. qaslanmaq. daşmırlanmaq. 

daşırlanmaq. qayırlanmaq. qaşırlanmaq. qaşmırlanmaq. 

nazlanmaq. pozlanmaq. böbürlənmək. 

 

lağ

 

 

<

 

ağ

.

 

tor. 

kələk

. sapalaq.  

lağa

 qoymaq 

 

alaya qoymaq. alıqlamaq. ələ salmaq. yalıtqa qılmaq. 

alay edmək. 

 

HƏSƏN BƏY HADİ

 

                                                                                                

TƏBRİZ

 

 

 

WWW.TURUZ.COM

 

lağlaşmaq

 

 

avurtlaşmaq

. 

şaqalaşmaq

.  

lax 

 -

 lax yumurta

: xirə qaqqı

.  

laxlamaq 

 - 

gəmikləri fırlamaq, uçmaq, laxlamaq

: 

qanğıldamaq. 

qaqnıldamaq. cılızlamaq. taxda tabağlaşmaq. ətsizişmək. 

arığlamaq. 

 

laxlatmaq 

 

<

 

metatez

 < 

ı

rqalamaq: 

titrətmək

. 

silkəmək

. oyan bu yana 

dəbətmək

. sallamaq. oynatmaq. 

çalxamaq

 ( < 

çalmaq

)

.  

laxlatmaq 

 

ırqalamaq. yerindən oynatmaq. narahat edmək. tədirgin 

edmək. 

 

laxsıx

 

 

çox danışan

. lax adam. laxla.  

laq 

 

1

. 

ək

. 

<

 

>

 

lıq

. 

otlağ

: otl

ı

q: otun olan yeri

.

 otlu yer

. 

qışlıq

: 

qış

laq

.

 

-

 yay

lıq

.

 yaylaq

. 

1

. 

lağ. yer. məkan. 

-

 

lağ çağ: zəman 

o məkan

. 

1

. 

köpəğin tabu ismi. 

1

. 

lağ

. 

( < 

ağ

. 

ağdırmaq

)

. 

nərsənin olduğundan dəğişib, başqalamaq, oynatmaq. 

lağa qoymaq. məsqərə edmək. 

-

 

işlərimizi

 

lağ edmə

. 

1

. 

lək

.

 < > kal

.

 k

ağ

.

 1

.

 

kərdi

. 

1

.

 luq

.

 

duluğ

.

 

yaylağ

.

 1

.

 

sürgüç

.  

laq 

 

1

. 

lak

 (fars)

. 

<

 

alağ

. kasa. tağar. 

1

. 

lağ

. - 

alaya, 

lağa 

qoymaq: alaylamaq. sallamaq

. 

ələ salmaq. ələ sərimək. 

çalışdırmaq. işlətmək

.  

ARIN

 

Türkcə Etimoloji Sözlük

 

 

WWW.TURUZ.NET

 

6 

laq 

 

''çoxluğu''

 

göstərən 

'laq' 

'lağ' 'lak'

 

əki, dəğişik söz, avur

t, 

ağızlıq sonucu olaraq 'qul' 'qal' 'vul' 'luv' 'lıq' 'lı' lu'

 

əklərin 

vermişdi

. 

laqaşa

 

 

pəvəsək

.

 

pezəvər

.

 yaramaz adam

.

 

işdən qaçan, qısan

.

 

kavşaq

.

 laf

.  

laqeydlik 

 

gəvşəklik. yavanlıq. yayvanlıq. 

 

laqğa

 

 

yanğır

.

 

boş söz

.

 

yanğıra

.

 

sandıraq

.

 

şatpaq

.

 

ağat

.  

laqı

 

 

lağı 

(

-

lağı. 

-

lığ. 

-

lığa. 

-

la. 

-

lama. 

-

lıq

)

. yer əki

. 

-

 

qaşıqlağı

: 

qaşıq

la. 

qaşıq

lama

. qaşıqlıq

: 

qaşıq 

yeri.  

laqım

 

 

lağım

. çağ. çağasal. çalasal. çalasər. bulaşıq, pəsab 

çuxuru. 

 

laqırdamaq

 

 

küsünmək. küsəltli, kəsəlli söylənmək, danışmaq. 

 

laqırdı

 

 

lakırdı

. 

1

. laf. böbürlənmə. 

1

. dediqodu 

(1

. 

<

 

demək + 

qoymaq. 1. < 

demək +qoğmaq)

. boş, qolay, gəvəzə söz 

sav, qonuşma. 

 

-

 y

aqırdı

 l

aqırdı:ləb ləb: havayı danışmaq. 

 

laqırdıcı

 

 

söyləmçən

.  

laqırtı

 

 

yanğşaq. ağzı yayvan. ağzı boş. gəvəzə. 

 

HƏSƏN BƏY HADİ

 

                                                                                                

TƏBRİZ

 

 

 

WWW.TURUZ.COM

 

laqlamaq 

 

laxlamaq. 

-

 

gəmikləri fırlamaq, uçmaq, laxlamaq

: 

qanğıldamaq. qaqnıldamaq. cılızlamaq. taxda tabağlaşmaq. 

ətsizişmək. arığlamaq. 

 

laqlamaq 

 

laxlamaq

. kavşamaq. gəvşəmək. şollaşmaq. 

 

laqun 

 

lağun

.

 

ləgən

.

 

kovaq. tavaq.  

lal kar 

 a

ğın

 

sağın

.  

lal 

 dilsiz. - 

kər 

o lal

: eşitməz gəpləməz. 

 

-

 

arvadın lalı, kişinin koru, biri deyinməz, biri görməz. 

 

-

 

lal arvadın

 

kişisi, kor kişinin arvadı ol. 

 

lal 

 

gəng. əlkən. tutaq. 

dudu. 

kəkəş

. 

kəkəç

. 

güng

. 

mılkav

. 

dilsiiz. -

 lal edici: 

güngləç

.

  

lala 

 -

 lala pitik

: çatra patra: yalan yalnış

.

 

-

 

ingilizcəni çala patra 

qonuşur

.

 

-

 

çöl

 

lalası: gəlincik

.

 

qızalaq

.

 

çayırda bitən qızıl 

qırmızı çiçək

.

 

 

-

 

çöl

 

lalası: gəlincik

.

 

qızalaq

.

 

çayırda bitən qızıl qırmızı çiçək

.

  

lala 

 

alala. 

lalə

. 

gəlinalı. gəlincək. gəlingülü.

 

gəlincik çiçəyi. 

gəlinəli. gəlinciğəri. küpqıran. qızalaq. gülgülü. gülgülüm. 

küpəpartladan. qabqıran. qabsındıran. 

 

lalaç

 

 

alalaç

. al, qırmızı, incə parça. 

 

ARIN

 

Türkcə Etimoloji Sözlük

 

 

WWW.TURUZ.NET

 

8 

lalə

 

 

1

.

 

qaykal. zəncir. 

(lil (

sumer

): 

zəncir

)

.

 1

.

 

alala. 

qızqandaq

. 

çığıldən

. 

coğzın

. 

1

. alala. -

 yaban 

lalə: gəlincik

 

çiçəyi: çöl 

laləsi

.

 

qızalaq güli

.

  

lalə

 

 

alala. lala. 

gəlinalı. gəlinəli. gəlincək. gəlincik. gəlingülü.

 

gəlincik çiçəyi. gəlinciğəri. küpqıran. qızalaq. gülgülü. 

gülgülüm. küpəpartladan. qabqıran. qabsındıran. 

qadınbaşı. qadıbaşı. qızılbaş. 

 

lalə

 

 

bax > alala

. 

lam 

 - 

ağır

, lam axan su: qarasu. 

 

lama 

 -

 

yapılarda işlənən dəmir, çəlik mil, lama

: 

gürşad

.

 

quşaq

.

 

qurşaq

.

 

-

 

yapını gürşadlamaq, gürşadlamaq, quşaqlamaq

.

  

lama

 

 (

-

lağı. 

-

lığ. 

-

lığa. 

-

la. 

-

lama. 

-

lıq

)

. yer əki

. 

-

 

qaşıqlağı

: 

qaşıq

la. 

qaşıq

lama

. qaşıqlıq

: 

qaşıq 

yeri.  

lampa 

 - 

lampa şüşəsi

: 

qana. çana. 

 

lampa 

 

çırağ. ışıq.

  

lan 

 

{<

 

il: 

hər nərsə ki uzanır

,

 

uzadır

,

 

bağa oxşur

.

 

ilmək

}

.  

lanə

 (fars)

 

 

alunək

 (fars)

 <

 

alnaq

 

(<

 

almaq

: yerləşmək

)

. yuvacıq. 

 

lap 

 ap.

 1

. həp

. tam. -

 

lap çox

: 

aşa çox

.

 

bərk çox

.

 

çox 

-

 

çox

.

 

yaqşı çox

.

 

iyi çox

.

 bol bol

.

 1

.

 

xap. 

çap

. 

1

. 

vurqulama yanısı. 

baş səsliyə uyaraq bu biçiləri alır. çap. xap. həp. tam. 

HƏSƏN BƏY HADİ

 

                                                                                                

TƏBRİZ

 

 

 

WWW.TURUZ.COM

 

tamam. arıq. teyxa. büsbütün.

-

 

ə

piyi

: lap yaxcı

.

 

-

 ipinci: lap 

nazik, gözəl

.

 

-

 a

paçıq: büsbütün açıq

.

 

-

 a

pansız: birdən

.

 

yadd

a olmayırkən

.

 

bəğtətən

.

 1

. 

arıq. teyxa. büsbütün. 

tamam. tamamən. 

1

. 

it nəisə yalarkən, sulu yumşaq 

nərsənin bir yerə girib çıxmasın yansıdan səs. 

-

 lap 

diyə 

səs verir

.

 

-

 it suyu lap lap 

içdi

.

 

-

 

ət qaynaqdan 

lap 

yerə düşdü

. 

1

. 

yap. teyxa. həp. tüzüvünləy. aralıqsız. arasız. birbiri 

üstünə. 

 

-

 

lap çox

: 

başlıca

.

 

ümdətən

. -

 

başlıca suçu kimdə görürürsü

.

 

-

 

alış verşi başlıca

 

məndən edənlərdə var

. 

lap 

 

elə. 

- 

elə indi

: lap indi: 

haydindi!. tez olda. tələs. dər hal. 

 

- 

lap soylu: 

lap əsil. qatı. 

 

- 

lap çox: iyidən iyiyə. çoxdanda çox. 

 

- 

lap birdən: apansız. heç gözləmədən. pek ansızın. 

 

- 

lap iyi: 

əpey 

< 

əp iyi. əpəy iyi. bir xeyləh. olduqca çox. 

 

- 

lap doğrusu: açıqcası. ciddən

. 

- 

lapanın

 

örtüyü

: qalob. qolab. dolab. 

 

lapa 

 

ləpə. solpük. gəvşək. atılıb düşən. ağırsız. 

 

lapaçı