Turkish Studies

Keywords: Siberia, Siberia‟s historyi The Samoyeds, The Selkups, History of Turks. 

 

                                                 



 ArĢ. Gör., Ġstanbul Üniversitesi, Ġslam Tarihi, elmek: [e-mail]  

---

1864                                                                                                        İlyas TOPSAKAL 

 

Turkish Studies

 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 6/1 Winter 2011 

Sibirya  isminin  Tatar  Türkleri  tarafından  verildiği

1

    ve  13.  yüzyılda  Moğolların  bölgeyi 

istilasından  beri  kullanılmakta  olduğu  söylense  de  bu  konuda  farklı  görüĢler  mevcuttur.

2

  16. 

yüzyılda  Ruslar,  bölgeyi  istila  edince  Sibirskaya  Zemlitsa  ismini  kullanmıĢlar  ve  kullanıĢ  kısaca 

Sibirya olarak literatüre geçmiĢtir. Bu büyük toprak parçası bütün Avrasya‟nın % 40‟nı meydana 

getirmektedir. Sibirya doğal sınırlara sahiptir; batıda Ural dağları, kuzeyde Kars Laptev ve Doğu 

Sibir denizleri, doğuda Pasifik okyanusu, güneyde ise kuzey Türkistan bugünkü  Kazak ve Moğol 

bozkırları vardır

3

. Coğrafik olarak bölge üç büyük bölgeye ayrılır: Batı Sibirya Ural‟dan baĢlar ve 

Yenisey  nehrine  kadar  olan  bölgeyi,  Doğu  Sibirya  Yenisey‟den  baĢlayıp  Pasifik  kıyı  Ģeridi 

dağlarına  kadar  olan  bölgeyi  ve  Uzak  Doğu  Bölümü  ise  Pasifik  Okyanusunun  kıyı  bölgelerini 

içermektedir.  

Sibirya‟nın keĢfedildiği ve hedef olarak seçildiği 16. Yüzyıl, Avrupa devletlerinin koloni 

istilasına baĢlamak için altyapıyı hazırlamaya baĢladıkları bir dönemdir. Ticaret isteği ve iĢtiyakı 

Batı  Avrupalı  tacirleri  bilmedikleri  ama  zengin  ve  mümbit  yeni  topraklara  sürüklemiĢtir.  Batı 

Avrupa devletleri yeni keĢfettikleri bu topraklara göçmen nüfus yerleĢtirerek karakolluk veya ana 

merkezlik  yapacak  yeni  üsler  inĢa  ederek  yeni  stratejik  alanlar  oluĢturmuĢ,  yerlileri  çalıĢtırarak 

hızla ekonomik anlamda geliĢme sağlamıĢlardır.

4

 

Yine  bu  yüzyılda  Moskova  knezliği  Avrupalıları  taklit  ederek  koloni  etki  alanını  yakın 

doğu ve kuzeyindeki geniĢ Sibirya toprakları üzerinde kurmayı planlamıĢtır. Rus sömürgeciliğinin 

Batı  Avrupa  sömürgeciliğinden  farkı  Ģudur;  Rus  sömürgeciliği  Batı  Avrupa  sömürgeciliği  gibi 

deniz  aĢırı  değil,  sert  iklimi  olan  bölgeye  kara  yolu  üzerinden  yapılan  bir  sömürgeciliktir.  Ġstila 

nehirlerin  ana  ve  yan  kolları  takip  edilerek  yapılmıĢ  ve  ayrıca  istila  edilen  topraklar  da  ilk  defa 

keĢfedilmemmiĢ  önceden  de  bilinmektedir.  Ġki  sömürgecilik  arasındaki  benzerlik  ise;  Ruslarda 

tıpkı diğer ülkeler gibi istila öncesi ve devamında ordularını yenilemiĢ, geliĢtirmiĢ ve yerlilere karĢı 

ateĢli  silahlar  kullanmıĢladır.  Silah  ve  ateĢ  üstünlüğü  yerliler  karĢısında  baĢarının  temel  unsuru 

olmuĢtur.  

Dünyada  yeni  kara  parçalarının  keĢfedildiği  ve  ekonomik  ve  siyasi  olarak  deniz  aĢırı 

ülkelerin  dünya  sistemine  dâhil  edildiği  16.  yüzyılın  en  güçlü  devletlerinin  birisi  Rusya‟dır

5

.  13. 

yüzyılda  Cengiz  orduları  yani  Moğol  istilasına  uğrayan  Moskova  knezliği

6

  bu  istiladan  kurtulur 

kurtulmaz  hızla  yükselmeye  baĢlamıĢ  en  nihayet  15.  yüzyılda  Altın  Orda‟nın

7

  sukutu  neticesi 

Kırım

8

, Kazan

9

, Astrahan

10

 hanlıklarına bölünmesiyle daha da avantajlı duruma geçmiĢtir. 

                                                 

1

 Ġgor, N. Naumov, ed. David N. Collins, The History of Siberia, London 2009, s. 3 

2

 GeniĢ bilgi için bakınız; Hadi Atlasi,  Süyünbike, Kazan Hanlığı,  Sibir Tarihi, Kazan 1993, s. 23–27; Hadi 

Atlasi, bu konu üzerinde çok çalıĢan Millerin görüĢünün doğru olduğunu Tatarların Eski Sibir Ģehrine Sibir değil Ġsker 

dediklerini,  Sibir  kelimesinin  Ruslara  Ġdil  boyunun  diğer  yerli  kabileleri  Fin  Ugorlardan  geçmiĢ  olabileceğini 

söylemektedir;  G.  F.  Miller,  Opisaniye  Sibirskovo  Hanstva  i  vseh  proisşedşih  nem  del  ot  naçala  a  osobenno  ot