Turkish Studies

metaryali i issledovaniya, Novosibirsk, 1981. 

25

 

Mil

; bir uzunluk birimi;

kara mili

:1.609,344 metredir. 

26

 James Forsyth, History, s.7. 

27

 James Forsyth, A History of the Sıberia, s. 7. 

28

 Ġgor V. Naumov, Ed. David N. Collins, The History of Siberia, s. 3-4. 

---

Türk Tarihi Açısından Sibirya’nın Kısa Tarihi (Başlangıçtan XVI. Yüzyıla Kadar)          1867 

 

Turkish Studies 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 6/1 Winter 2011 

Sibirya  hem  ılıman  hem  de  soğuk  iklim  kuĢağı  içindedir.  Bölge  Uzak  doğu  dağlarıyla 

doğuya, güney Sibirya‟nın yüksek dağları nedeniyle güneye, Ural ve Avrupa‟nın dağları nedeniyle 

de  batıdan  Pasifik‟in  ılıman  etkisine  kapalıdır.  Sadece  kuzeye  açıktır  ve  buradan  da  soğuk  hava 

dalgasını  almaktadır.  Bu  nedenle  Sibirya‟da  kıĢ  oldukça  sert  geçer.  Ancak,  yaz  kısa  olsa  da  çok 

sıcaktır.  YağıĢ  miktarı  genel  anlamda  çok  fazla  değildir;  yıllık  ortalama  200–300  milimetredir. 

Güney dağlık bölgeleri ve Pasifik okyanusu bu genellemenin dıĢındadır ve yılık 1000 milimetrenin 

üstünde yağıĢ alır. KıĢları yağıĢ çok düĢüktür ve topraklar da donmuĢ vaziyettedir ve tarıma uygun 

değildir. Sadece güney batı Sibirya ağaçlık bozkır alanı verimli siyah toprağa sahiptir. Yine Güney 

Sibirya‟nın doğusunda da verimli siyah toprak adacıkları az da olsa mevcuttur.

 29

 

Sibirya  nehirler  ülkesidir  ve  ana  çatıyı  onlara  bağlı  küçük  büyük  kollarıyla  dört  büyük 

nehir  Ob,  Yenisey  Lena  ve  Amur  oluĢturur.  Bunlara  ilave  olarak,  Ġndigirka,  Kolima,  Olenek, 

Hantanga, Yana diğer büyük nehirlerdir. Bölgede çok miktarda göl vardır ve en büyüğü Baykal‟dır. 

Bölgede bulunan su kaynakları sert iklimi dengeler ve tuzu azaltarak insanlara uygun yaĢam alanı 

sunar.  Gerçekte  Sibirya  çok  zengin  bir  bölgedir  ve  Rusya‟nın  zenginliğinin  %  90‟ı  bu  bölgede 

yatmaktadır.

  30

  Flora

31

  ve  fauna

32

  olarak  bölge  beĢ  ana  bölgeye  ayrılmaktadır.  Tundra,  ormanlık 

tundra,  tayga  (iğne  yapraklı  ormanlar  Sibirya‟nın  yarısını  oluĢturur),  dağlık  tayga  ve  ormanlık 

bozkır. Tarih boyunca bu kara parçası burada yaĢayanların hayat tarzlarını belirlemiĢtir.

 

 

Sibirya topraklarının soğuk ve sert iklimi yerleĢimi engellememiĢtir, birçok kavim ve boy 

bu  topraklarda  binlerce  yıl  yaĢamayı  baĢarmıĢtır,  Rusların  bölgeye  geliĢi  ise  ancak  17.  yüzyılın 

ortalarına  denk  gelmektedir.  Sibirya  bölgesine  ilk  insan  yerleĢimi  taĢ  devrinde  görülmektedir  ki, 

merkezleri Sibirya‟nın güneyi Lena vadisinin üst bölgesidir. M. Ö 3500 civarı ise birçok neolitik 

kültürün  burada  var  olduğu  görülmektedir  ve  bu  dönemde  seyrekte  olsa  nüfus  bütün  Sibirya‟ya 

yayılmıĢtır.

33

  Bu  kültürün  dil  ve  etnik  bileĢimleri  çağlar  boyu  bu  bölgede  yaĢamıĢ  ve  geliĢmiĢ 

olmasına rağmen 17. yüzyıldan evvel Sibirya‟nın yerli kavimleri ve kültürleri hakkında ne maddi 

ne  de  dil  anlamında  kayıtlar  tutulmamıĢtır.  Ancak  Wilhelm  Radloff

34

  ve  Nikolay  Katanov‟un

35

 

Sibirya alanında yaptığı çalıĢmalar çok değerlidir. Ayrıca Dr. Baymirza Hayit‟in  eseri de Sibirya 

konusunda yapılacak baĢlangıç çalıĢmaları için de oldukça mühimdir.

36

 

Sibirya  toprakları  baĢtanbaĢa  3  bölüme  ayrılmaktadır.    Ural  dağlarını  müteakip  doğuya 

doğru alçalan ĠrtiĢ ve Ob nehrine kadar uzanan geniĢ düz topraklar, Batı Sibirya diye adlandırılır. 

Bu  nehirler  binlerce  yıldır  buzullarla  bezeli  Altay  dağlarının  bol  sularını  kuzeye  doğru  geniĢ 

düzlüklerden  düĢük  eğimle  buz  denizine  taĢırlar.  Bu  güzergâh  üzerindeki  ĠrtiĢ  ve  Ob‟un  eğimi 

oldukça azdır, bu nedenle akımı da çok yavaĢtır. Akımın çok düĢük olmasının ikinci nedeni deniz 

çıkıĢının buzulla kaplı olmasıdır. Ancak baharda buzulların erimesiyle seller meydana gelmektedir 

ve  büyük  bataklıklar,  göller  oluĢmaktadır.  Batı  Sibirya‟nın  en  belirgin  özelliği  budur.

37

  Kuzey 

Kutbu  buzul  dairesinin  güneyindeki  bitki  örtüsü  daha  ziyade  seyrek  fıstık  çam  ormanı,  sedir, 

karaçam  ormanlarından  ibarettir  ve  bu  ormanlar  göller  bataklıklar  ve  yosunlarla  kaplıdır.  Ġğne 

                                                 

29

 Naumov, a.g.e., s. 4. 

30

 Naumov, a.g.e., s. 4 

31

 

Flora

, bir bölgede yetiĢen bitkilerin ortak adı, diğer bir deyimle bitki örtüsü 

32

  Fauna, belli bir bölgede  yaĢayan 

hayvanların

  tümüne  verilen  addır.  Yeryüzünde  ekolojik  olarak  sınırlanabilir 

bir yaĢam alanında bulunan hayvan türlerinin tamamıdır. 

33

 V. N. Chernetsov ve W. Monzinska, Prehistory of Western Siberia,  ed. H. N. Michael, London, 1974 Ġ. S. 

Gurvich, Etnogenez Naradov Severa, Moskova, 1980; İstoriya Sibiri, ed. A. P. Okladnikov, Leningrad 1968-69 vol I, 

ss. 39-44, 94-6. 

34

 W. Radlof, Çev. Ahmet Temir, Sibirya’dan Seçmeler, Kültür Bakanlığı, Ġstanbul 1976.  

35

 N. F. Katanov, Türk Kabileleri Arasında, Çev. Atilla Bağcı, Kömen yayınları, Konya 2004. 

36

  Dr.  Baymirza  Hayıt,  Sovyetlerde  Türklüğün  ve  İslamın  Bazı  Meseleleri,  Türk  Dünyası  AraĢtırmaları, 

Ġstanbul 2009. 

37

 James Forsyth, a.g.e., s. 7. 

---

1868                                                                                                        İlyas TOPSAKAL