Turkish Studies

Sibirya Türkleri 

Batı  Sibirya‟nın  ormanlık  alanları  16.  yüzyılda  Ugor,  Samoyed  ve  Ketlerin  ata 

topraklarıydı.

91

  Yine  aynı  dönemde  bu  alanın  güney  bölgesi  ise  Türklerin  anavatanlarıydı,  ancak 

Türkler diğer yerli topluluklardan sonra bu alana gelmiĢtir. Bugün bu kavimlerin torunları Ural‟ın 

güneyine doğru BaĢkırtlar, Tümen ve Tobol Tatarları;  ĠrtiĢ, Baraba, Tomsk ve Çulım‟da yaĢayan 

halklar;  Hakas,  Altay  ve  Tuva  Altay  Sayan  dağlarında;  Bozkırda  ise  Kazaklar  bulunmaktadır.

92

 

Burada saydığımız bu topluluklar Türkiye Türkleri, Kafkaslar, Azerbaycan, Türkistan (Orta Asya) 

Kazan Tatarları ile aynı soydan gelmekte ve aynı dili konuĢmaktadırlar. Dillerindeki birçok sözcük 

aynıdır. Bütün bu Türk kavimlerinde at “at” tır, al “al”dır sayılar aynıdır; dahası gramer ile cümle 

yapıları da aynıdır.

93

 

Türklerin güney batı Sibirya‟ya en azından M. Ö. II. yüzyılda  Ġç Asya‟dan Batıya doğru 

akın  yapan  Hunlar

94

  zamanında  geldiği  bilinmektedir.  Bu  yıllardan  önce  açık  ormanlık  alan  ile 

bozkır  arasındaki  taygada,  Ugorlar  ile  Samoyedler  yerleĢmiĢ  olmalıdır.

95

  Ġskitler  ise  Altay  ile 

Karadeniz arasındaki geniĢ alanda hüküm sürmekteydiler.

 96

 

Türklerin  yaĢadıkları  bölgenin  doğusu  geniĢ  otlak  ve  ormana  sahip  bozkırdır.  Altay‟a 

bitiĢik bu alanda değiĢik türde ladin melez ve saf çamlıklar bulunmaktadır, yüksek rakımlarda sedir 

yükseklik  yer  yer  6500  fite  ulaĢır,  en  yüksek  noktası  olan  Beluha  14.800 fittir.

97

  Altay  dağlarına 

benzer dağlar doğuda doğal bariyerler oluĢturmasına rağmen bu dağlar arasındaki bereketli vadiler, 

birbiri aralarındaki bağlantıyı koparmaz. Moğolların Ġç Asya‟nın bozkırlarına geçiĢleri göçebe yerli 

kavimlerin Yenisey‟in yukarı alanlarına doğru kaymalarına neden olmuĢtur ve bugün bu alana biz 

Tuva

98

  demekteyiz.  Buradan  da  Bozkıra  doğru  hareket  ederek  bugünkü  Minusinsk‟e  geçtiler.  Ġç 

Asya  bozkırının  göçebeleri  dağ  geçitlerine  ilave  olarak  Altay‟ın  güneyinden  Yukarı  ĠrtiĢ  boyu 

rotasında BalkaĢ gölü yakınındaki Cungar boĢluğunu takip ederek bugünkü Kazakistan‟ın geniĢ ve 

                                                 

89

 Forsyth, A History of the Siberia, s.20 

90

 V. Dioszegi ve Hoppal, Shmanism in Siberia, Ye. A. Alekseyenko, “Kategories of Ket Shaman”, s. 255-64; 

A. J. Joki  “Notes on Selkup shamanism”,  s. 373-86; Narodi Sibiri, s. 665, 671-77, 679, 691-7. 

91

 Laszlo Rasonyi, Tarihte Türklük, s. 78; Rasonyi, daha sonra bu toplulukların karıĢtığını söylemektedir. 

92

  Kazak  kelimesi  batı  metinlerinde  Qazak  Ģeklinde  geçer.  Rusların  Kazakh  Ģeklindeki  söyleyiĢ  tarzları  aslında 

Hıristiyan  Kazaklardan  Müslüman  kazakları  ayırmak  içindir.  Kazak  Rusça  Kossak  sözcüğünü  ifade  ederken,  Kazakh 

Müslüman kazakları ifade eden sözcüktür. 

93

 GeniĢ bilgi için bakınız; Rasonyi, a.g.e., s. 16-18; Türk dilinin Ģive ve lehçelerinin tasnifi  R. Rahmeti Arat‟ın  

tasnifiyle en mükemmel Ģeklini bulmuĢtur. 

94

 A. Zeki Velidi Togan, Umumi Türk tarihine Giriş, Enderun Kitabevi, Ġstanbul 1981, s. 34. 

95

 Rasonyi, a.g.e, s. 119. 

96

  GeniĢ  bilgi  için  bakınız,  Zaur  Hasanov,  Çar  İskitler,  Çev.  Ġlyas  Topsakal,    TDAV  yayınları,  Ġstanbul  2009;  

Ġlhami DurmuĢ, İskitler, Kaynak yayınları, Ġstanbul 2007; B. N. Grakov, İskitler, Çev. Ahsen Batur, Selenge yayınları, 

Ġstanbul 2006. 

97

Forsyth, A History of the Siberia, s.21. 

98

 İstoriya Tuvı, (red). S. Ġ .VaynĢteyna, M. H. Mannay-oola, Tom I-II, Novosibirsk 2001,  

---

1876                                                                                                        İlyas TOPSAKAL