Turkish Studies

Turkish Studies

 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 6/1 Winter 2011 

Kırgızların  kurmuĢ  olduğu  Ģehirler,  komĢuları  Uygurların  8.  ve  9.  yüzyıllarda  Tuva  bölgesinde 

kurdukları  Ģehirlerle  kıyaslanamaz.

119

  Kısaca  Kırgız  sanatı  her  ne  kadar  dıĢarıdan  gelen  tesirler 

bulunsa  da  temel  olarak  Güney  Sibirya  ve  Altay  kültürünü  yansıtmakta  aynı  zamanda  Göktürk 

kültürü ile akrabadır.

120

 

Kırgız devleti Türk devletidir ve toplum olarak avcılık ve tarımla geçinmektedirler, ancak 

muhtemelen Ket ve Samoyedler gibi yerli kavimler de tıpkı Hakas, Altay ve ġorlar gibi bu devletin 

sınırları içinde aynı kültür dairesi içinde hayat sürmüĢ ve Kırgız Türkleriyle karıĢmıĢtır.

121

  Bölge 

Moğolların istilasıyla etnik anlamda daha da karmaĢıklaĢmıĢtır.

122

 Cengiz miladi 1227 yılında öldü, 

ölmeden önce memleketini dört ulus Ģeklinde oğullarına taksim etmiĢti. Doğu Avrupa‟daki Kıpçak 

bozkırlarından  doğuya  ĠrtiĢ  nehrine  güneyde  Ġran  ve  Afganistan‟a  kadar  uzanan  bölgeyi  Büyük 

oğlu Çoçı hana; Maveraünnehri Ģimdiki Afganistan‟ı Orta TıyanĢan bölgesini ikinci oğlu Çağatay 

hana; Cungarya‟yı üçüncü oğlu Ögedey hana; Moğolistan ve ġimali Çin taraflarını ise küçük oğlu 

Toluya vermiĢtir. Büyük Han olarak üçüncü oğlu Ödegey‟i seçmiĢ ve Cengiz “kaan” ünvanını ona 

vermiĢtir.

123

 Yenisey Kırgızları Çoçı Hanın Cuci‟nin Çin sınırındaki gücünü temsil ettiler ve Tuva 

Minsulinsk‟deki  verimli  tarım  alanlarını  iĢleyip  Moğol  ordusuna  destek  sağladılar.  Bu  dönemde 

bölge Tibet kaynaklı Budizm ile tanıĢmıĢtır. 

14.  yüzyılın  sonlarında  Moğolların  Çin  üzerindeki  egemenlikleri  anlaĢmazlıklar  ve  iç 

çekiĢmeler  nedeniyle  sona  erdi  ve  tarihi  bölgelerine  çekildiler.  Kırgızların  da  dahil  olduğu  batı 

Moğolistan devleti ise 18. yüzyıla kadar bölgede varlığını devam ettiler. Moğolların fiziksel olarak 

etkileri günümüzde Altay Sayan dağarında yerleĢik Tuva, Hakas, Altay ve ġor Türklerinde açıkça 

görülmektedir. Bu etki kullanılan Türk lehçelerindeki Moğol sözcüklerden de anlaĢılmaktadır.

124

 

Altay‟ın  batısı,  değiĢken  Bozkır  ve  orman  boyu  ve  Ural‟a  doğru  uzayan  alan,  devamlı 

surette Türk kavimleri tarafından kontrol edilmiĢ ve yönetilmiĢtir. XI. yüzyılda Kıpçaklar bugünkü 

Kazakistan  bozkırlarını,  Ural  ve  Sibirya‟nın  batısındaki  ormanlık  bozkırı  ele  geçirmiĢlerdir. 

Türklerin Batıya ve kuzeye doğru aĢamalı ilerleyiĢleri Selkup, Mansi, Hanti ve BaĢkurtları batıya 

doğru itmiĢ ve bölgelerinde asimile etmiĢtir.

125

 

13. yüzyılda Kıpçak bozkırları ve güney batı Sibirya Moğol ve onların devamı Batu Hanın 

kurduğu  Altın  ordu  devleti  tarafından  yönetilmiĢtir.

126

  Özellikle  15.  yüzyılda  Altın  orda‟nın 

zayıflamasıyla  Ġdil  ile  Altay  arasındaki  Türk  toprakları  3  gruba  ayrıldı.  Edigey-Nogay  Orda‟nın 

torunları Volga‟nın batısını ve güney Ural‟ı ele geçirip buraya yerleĢti, Özbek orda  ġiban Güney 

doğu  Ural‟ın  en  düĢük  rakımlı  Taybuga  bölgesindeki  Batı  Sibirya  ormanlık  alanına  yerleĢti, 

Taybuga  bölgesinin  baĢkenti  Çimgu  tura  yani  Tümen  Ģehriydi  ve  Tura  nehrinin  kenarına 

kurulmuĢtu

127

. Daha sonra Sibirya hanı buradan Tobol‟un ĠrtiĢ ile birleĢtiği noktada bulunan KaĢlık 

(Ġsker) Ģehrine taĢındı. Ob nehri ile Ural arasındaki bozkırda yaĢayan yerli kabilelerin TürkleĢmesi 

                                                 

119

 Yenisey Kırgızlarına bakınız;  B. D. Grekov, ed. Oçerki istorii, SSSR. “Period feodalizma”, Moskova, 1953. 

V. I, ss.740-4; İstoriya Sibiri, C. I, s. 253-61, 266-87, 296-302; Narodnıy Sibiri, s.378-80, 422-23. 

120

 Ögel a.g.e. s. 216. 

121

 Forsyth, A History of the Siberia, s.23. 

122

 V. V. Barthold, Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler,  s. 133-149. 

123

 Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, s. 62. 

124

 Forsyth, A History of the Siberia, s.24. 

125

 Forsyth, A History of the Siberia, s.25. 

126

  Prof.  Dr.  Akdes  Nimet  Kurat,    IV-XVIII.  Yüzyıllarda  Karadeniz  Kuzeyindeki  Türk  Kavimleri  ve