Turkish Studies

Kitabı, s. 437-47. 

130

 Prof. Dr. Mehmet Alpargu, Nogaylar, DeğiĢim yayınları, Ġstanbul 2007. 

131

 A. N. Kurat_“Altın Ordu Devleti”, Türk Dünyası El Kitabı, s. 407. 

132

, Ahmet Temir, Sibir Hanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı, s. 438. 

133

 Ġgor, N. Naumov, ed. David N.  Collins,  The  History of Siberia, s. 3; Baymirza Hayıt, a.g.e., s.  30; Ahmet 

Temir, “a. g. b.”, s. 438. 

134

 GeniĢ Bilgi içn bakınız; M. Hudyakov, Oçerki po istorii Kazanskovo hantsva, Moskova 1991,  

135

 Forsyth, A History of the Siberia, s.25.  

136

 Ahmet Temir, Sibir Hanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı,  s. 438: Hadi Atlasi, Sibir Tarihi, s. 39-40. 

137

Hadi Atlasi, Sibir Tarihi, s. 39-40; Temir, a.g.b., s. 438.  

---

1880                                                                                                        İlyas TOPSAKAL 

 

Turkish Studies

 

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 

Volume 6/1 Winter 2011 

olmadı  aynı  zamanda  Buhara  emiri  Abdullah‟ın  desteğiyle  Ġslamı  da  Sibir  bölgesinde  yayan  han 

oldu.  Küçüm  hanın  bu  çabaları  Kırım,  Kazan  Astrahan  ve  Sibir  Tatarları  arasında  etkisinin 

artmasına  neden olmuĢ,  özellikle Türkistan‟da  uzak  kalan  bölgelerin dini  önderlerinin  Buhara  ve 

Semerkant‟da  eğitilmelerini  sağlamıĢtır.

  138

  Aslında  merkezden  uzak  kuzeyde  Sibir  bölgesinde 

yaĢayan  Türk  kabileleri  12.  yüzyıla  kadar  atalar  ruhunu  kutsayan  eski  Ģaman  kültürüne  bağlı 

tabiatın  ruhuna  saygılı  bir  dini  anlayıĢla  yaĢıyorlardı.  Bu  anlayıĢ,  Ural‟dan  Altay‟a  bütün  Türk 

kavimlerinde  aynıydı,  Ġslamın  geliĢiyle  bu  anlayıĢ  Ġslam  ile  kaynaĢmıĢ  ve  ona  uyumlu  hale 

gelmiĢtir.  Sibir‟in Türk  kökenli  olmayan  toplumları Mansi,  Hanti  ve  Selkuplar  Türk  kavimlerine 

nazaran Ġslama daha az meyil ettiler. Bu tavırda, Küçüm Hanın Ruslara karĢı yaptığı mücadeleyi 

din  savaĢı  olarak  kurgulaması  etkili  olduğu  söylenebilir.

  139

  Ancak  Küçüm  Han,  Türk  kavimleri 

arasında  birliği  sağlamak  için  en  etkili  gücün  din  olduğuna  inanmıĢ  stratejisini  de  bu  yönde 

uygulamıĢtır. 

Sonuç olarak Sibirya tarihi 16. yüzyıla kadar birinci el kaynaklardan takip edilemese de, 

hiç  Ģüphesiz  Türk  tarihi  ve  kültürü  açısından  ana  ocaklardan  biri  olarak  çok  önemlidir.  Nitekim 

Rusların  SSCB  döneminde  yaptığı  arkeolojik  kazılar  burada  var  olan  tarihi  kültürün  Türklerin 

kültürüyle eĢdeĢ olduğu görülmektedir. Yine söylenmesi gereken en önemli sonuç, Sibirya üzerine 

yapılan  en  geniĢ  değerlendirmeler  Ruslar  tarafından  yapıldığıdır.  Ancak  Rus  değerlendirmesinde 

Türk kültürü sonradan gelen kültür yerel unsurların farklılığı tezi göze çarpmaktadır. Bu nedenle 

sayıları  binlerle  sınırlı  kabileler  hakkında  geniĢ  malumatlar  verirken  genel  kültürü  yansıtan Türk 

kavimleri,  ġor,  Teleüt,  Hakas,  Yakut  ve  Tuva  hakkında  fazla  ayrıntı  vermemiĢler,  yerel  ve 

sonradan gelen ayırımını dikkatlice iĢlemeyi amaçlamıĢlardır. Bay Mirza Hayıt‟ın ifadesiyle Ruslar 

Ģarka  yayılma  içgüdüsüyle  siyasi  bir  istekle  bu  meseleye  sarılmıĢlardır.  Arkeolojik  bulguların 

desteğiyle ortaya koyulabilecek ne varsa araĢtırmacılar ortaya koymaya çalıĢmıĢlardır. Hem tarihin 

hem  de  dünyanın  kıyısında  kalan  bu  bölgenin tarihi  Ruslar  kadar  Batının  da  dikkatini  çekmiĢtir. 

Son olarak Forsyth‟nin Sibir Tarihi bu alanda yapılan en yetkin çalıĢmalardan biridir. Ülkemizde 

ise  Sibirya  ile  ilgili  müstakil  çalıĢmalar  oldukça  sınırlıdır,  Radloff  ile  Katanov‟un  bu  konuda 

yaptığı  çalıĢmalar  hayati  derecede  önemlidir  ve  bütün  dünyada  kaynak  olarak  gösterilmektedir. 

Yine,  Özellikle  16.  yüzyılda  baĢlayan  Rus  istilasının  anlayabilmek  ve  Sibirya‟yı  derinlemesine 

incelemek için ilk dönemin bilinmesine ihtiyaç vardır, bu yönüyle de çalıĢma gereklidir.