Turkistonda jadidchilik harakatining vujudga kelishi

Ushbu keys-stadini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun:
1)
 
O’quvchi bilishi kerak: 
Turkistonda jadidchilik harakatining vujudga kelishi 
sabablari, jadidlar va ularning atoqli namoyondalari, jadid maktablari, 
mustabid tuzumning jadidlarga munosabati, jadidlar davri matbuoti va boshqa 
tushunchalar. 
2)
 
O’quvchi amalga oshirishi kerak:
mavzuni mustaqil o’rganadi; 
muammoning mohiyatini aniqlashtiradi; g’oyalarni ilgari suradi; 

---

PEDAGOGS 
 international research journal
www.pedagoglar.uz
 

Volume-4, Issue-1, February–2022
 
57 
ma’lumotlarni tanqidiy nuqtai nazardan ko’rib chiqib, mustaqil qaror qabul 
qilishni o’rganadi; o’z nuqtai nazariga ega bo’lib, mantiqiy xulosa chiqaradi; 
o’quv ma’lumotlar bilan mustaqil ishlaydi; ma’lumotlarni taqqoslaydi, tahlil 
qiladi va umumlashtiradi; 
3)
 
O’quvchi ega bo’lmog’i kerak: 
kommunikativ ko’nikmalarga; taqdimot 
ko’nikmalariga; hamkorlikdagi ishlar ko’nikmalariga; muammoli holatlarni 
tahlil qilish ko’nikmalariga. 
 
Keys-stady: Jadidchilik harakatining vujudga kelishi. 
Kirish. 
Jadidlar ma’rifati haqida gap ketganda, dastaval Qrimlik Ismoil 
Gasprinskiyni (1852 „ 1914) tilga olish kerak. U Rossiya musulmonlari orasida 
birinchi bo’lib «maktabi usuli jadid», ya’ni «yangi usul maktabi»ga asos soldi. 
Gaspirinskiyning ta’siri Turkistonga ham yoyila boshladi. Ushbu davrning ta’lim-
tarbiyasi haqida gapirilganda albatta Turkistonda yetishib chiqqan Behbudiy, 
Avloniy, Hamza, Fitrat, Cho’lpon kabi ziyolilarning faoliyatlariga to’xtalib o’tish 
joizdir. Jadidlar ham, eng avvalo, o’qitishning eski usuli yaramasligini, yoshlarga 
zamonaviy ilmlarni o’rgatish zarurligini tushindilar, o’quv dasturida ona tilidagi 
darslar nisbatini oshirish, ularda vatanparvarlik, xalqparvarlik tuyg’ularini 
tarbiyalaydi, oxir-oqibatda esa bu yoshlarda milliy-ozodlik kurashi uchun zamin 
hozirlaydi, degan xulosaga keladilar. Ana shu harakat zamirida jadidlarning 
pedagogik qarashlari ham shakllanib, takomillashib bordi. Muhimi ularning 
pedagogik qarashlari ijtimoiy hayotning talabi, ehtiyoji orqasida tug’ildi. Jadidlar, 
jadidchilik haqida so’nggi yillarda ko’plab maqolalar, ilmiy-tadqiqot ishlari yuzaga 
keldi, ancha narsalar oydinlashdi. Eng avvalo, «Jadidchilik nima uchun yuzaga 
keldi? Uning mohiyati nimda?» degan savollar tug’ilishi tabiiy. 
Jadidchilikning yuzaga kelishi ham muayyan ijtimoiy voqyelikdan 
qoniqmaslik oqibatida sodir bo’lgandi. Arab tilidagi «yangi» ma’nosini anglatuvchi 
«jadid» so’zi ularning ijtimoiy atamasiga aylandi. Shu tariqa Misr, Turkiya, Kavkaz, 

---