Tuychiyeva Ravshanoy Quchqarxojayevna
III BOB YUZASIDAN XULOSALAR
Yüklə 248,35 Kb.
|
|
III BOB YUZASIDAN XULOSALAR
III bob yuzasidan quyidagi xuloslarga keldik: Adib asarlarida epik rivoya rang-barang ekanligi bilan xarakterlanadi. Unda roviy, muallif, personaj bayonlari turlanib turadiki, bu asarga polifoniklik bag„ishlaydi. Muallifning roviyi xolis bayonchi maqomida turib, voqelikni kuzatuvchi sifatida haqqoniy bayon qilish barobarida barobarida qahramonlar dardini o„z qalbidan o„tkazib, asar davomida ular bilan birga “yashaydi” ham. Natijada kitobxon ham ana shu asarning muhim bir qismiga aylanadi. Ulug„bek Hamdam roman janri imkoniyatlarini teran anglagan holda, uning janriy qonuniyatlari doirasida 3 ta roman yaratish barobarida, o„zbek adabiyoti uchun butunlay yangi hodisa - mini roman yaratish yo„lida tajriba qilib ko„rdi. Natijada, avvalo, o„zbek adabiyotida yangi atama - mini roman va uning namunasi paydo bo„ldi. Bu bilan adib romanning kanonik talablarida belgilangan shakl borasidagi qarashlar eskirganligiga uzil-kesil nuqta qo„ydi. 8 sahifadan iborat asar romanda epik voqelik, romanga xos yuk muhim ekanligini isbotladi. Bu bilan nafaqat she‟riyat, balki nasr ham qisqalik sari intilayotganligini namoyon eta oldi. Ulug„bek Hamdam asarlari tili o„ziga xos. Unda nasr bilan lirizmning uyg„unligini kuzatish mumkin. Obrazlar asliyatini yoritishda murojaat shakllaridan, ritorik so„roq va so„roq gaplardan unumli foydalanadiki, bu bevosita kitobxonga ham qaratilgan fikrlardek taassurot uyg„otadi. Yozuvchi asarlarida majoz, majoziylik keng o„rin egallaydi. Shevaga xos so„zlar, varvarizmlar nafaqat xarakter dunyoqarashi, balki muhitning ayricha jihatini tavsiflashda ham qo„l kelgan. 72
XULOSA Ulug„bek Hamdam ko„p asrlik tarixga ega o„zbek adabiyoti rivojiga o„zining salmoqli hissasini qo„shib borayotgan mahoratli yozuvchidir. U hikoyanavis, romannavis sifatida adabiyot xazinasini yetuk asarlar bilan boyita oldi. Ulug„bek Hamdam ijodida milliylikdan umuminsoniylik sari o„sib chiqqan asarlar borki, ular chet el adabiyotida ham munosib baholandi. Yozuvchi adabiy an‟analarning munosib voris sifatida davom ettirish barobarida shaklan ham mazmunan yangilanishlar yo„lida urinishlarni amalga oshirdiki, adabiy tanqidchilikning munosabatiga tayangan holda ularni muvaffaqiyatli chiqdi, deya ayta olamiz. Ilmiy tadqiqotimizda adib ijodini an‟anaviylik va novatorlik tamoyillari asosida tadqiq etib quyidagi umumlashtiruvchi xulosalarga keldik: 1. Adabiyot taraqqiyotida adabiy an‟ana va novatorlik masalasi ko„p asrlik tarixga ega dolzarb masaladir hamda bu boradagi tadqiqotlar ijodkor uslubi, davr adabiyoti tavsifida juda muhim. 2. Ulug„bek Hamdam o„zbek adabiyotida bayon uslubi, obraz yaratish mahorati, asar kompozitsiyasi va asar poetikasi yuzasidan adabiy an‟analarni munosib davom ettirdi. Shitob bilan yangilanib borayotgan adabiyotda an‟anaviylik asosida ham barcha adabiyot ahlini befarq qoldirmaydigan asar yaratish mumkinligini qator hikoyalari va “Muvozanat” romani misolida isbotladi. 3. Yozuvchi ijodida mavzular ko„lami u qadar keng bo„lmasa-da, yangi, dolzarb muammolarning ko„tarib chiqilishi va chuqur falsafiy mushohada asosida talqin etilishi bilan alohida ahamiyat kasb etadi. 4. Ulug„bek Hamdam o„zbek hikoyanavisligi an‟analarini davom ettirgani holda, shakl masalasining kengligi, obrazlar tanlovi, modernistik talqinlarga murojaat jihatidan yangilanishlar kashf etdi. Ayniqsa, yozuvchining tush hikoyalari bayon uslubi, kutilmagan yechim bilan yakun topishi, katarsis hodisasining millat va yosh jihatidan qat‟iy nazar chuqur anglanishi kabilar bilan yangilik kasb etadi. Mazkur hikoyalarda mifologik, diniy, falsafiy qarashlar uyg„unlashib ketgan. 73
5. Ulug„bek Hamdam “Muvozanat” romani bilan XX asr o„zbek adabiyotida an‟anaviylik bilan ham yangi badiiy-estetik tafakkurni ifodalash mumkinligini to„la isbotladi. Ayniqsa, asardagi Amir obrazi o„zbek adabiyotiga butunlay yangi timsol bo„lib kirib keldi. Uning vositasida insonni kashf etishda adabiyotning ochilmagan qirralari, muammolari borligi ayon bo„ldi. 6. Yozuvchining “Isyon va itoat” romani novatorona izlanishlar samarasidir. Unda modernizmga xos bayon uslublarini ham, asar syujetining xos qurilishini ham, asar tilidagi ayrichalikni ham kuzatish mumkin. Eng asosiysi, insonni anglash yo„lidan, o„zlikni anglash sari boriladigan talqinlar adabiyot uchun yangi topilmadir. Shuningdek, adibning “Sabo va Samandar” romanida ham bunday yangicha yondashuvlar salmoqli o„rin tutadi. 7. Ulug„bek Hamdam yaratgan obrazlar bugungi kunning kishilari bo„lib, ulardagi ko„ngil tovlanishlari, xarakterlardagi nozik qirralarini berilganligi diqqatga sazavordir. 8. Ulug„bek Hamdamning romanlari alohida mavqeda turishi, ulardagi mavzu va g„oya uyg„unligi, o„ziga xos uslub va mahorati, obrazlarning yangicha talqinda berilishi, xarakterlarning hayotiyligi bilan ajralib turadi. 9. Adibning romanlarida muvozanat tushunchasi keng va ta‟sirli ifodalanadi. Jumladan, har narsada me‟yor bo„lganidek, botiniy va zohiriy muvozanat, moddiy va ma‟naviy muvozanat kabi. Muallif olamda muvozanat bilan muvozanatsizlik o„zaro almashinib turishi qonuniyat maqomidagi hodisa, shunga qaramay, inson dunyoning mavjudligini mohiyatiga muvofiqlashtirishga intilib yashashi zarur, bu insonlik vazifa, inson hayotining mazmuni ekanligini aks ettirgan. Asardan shunday xulosaga kelish mumkinki, butun olam muvozanat qonuni asosida turgan bo„lsa, jamiyat ham, uning asosini tashkil qilgan insonlar ham ayni muvozanat tufayli barqarordir. Muvozanat buzilgan zahoti hayotda, demak, uning a‟zolari orasida har xil kutilmagan o„zgarishlar, hatto izdan chiqishlar boshlanadi. 10. Obraz yaratishda adib ramziylikka keng o„rin ajratadi. Jumladan, qahramonlarning ismlari ham bunga misol bo„la oladi. 74
11. Romanlardagi voqelik “obrazlar tili” bilan yaratiladi. Qahramonlar hayot yo„lining birligi romanlarda aks etgan voqelikning qay darajada dolzarbligini ko„rsatadi; 12. Asarlarda tasavvuf ta‟limotidagi “komil inson” ni emas, aksincha, real hayotda yashab kelayotgan, his-tuyg„ulari, dunyoqarashi, ma‟naviy-ruhiy olamining o„ziga xos tomonlari mavjud bo„lgan obrazni yaratish maqsad qilib qo„yilgan. 13. “Isyon va itoat” romani insoniyat hayotini uning ichki olamini, mohiyatini chuqur tadqiq etadigan asar. Unda odam bolasi o„z qismatida peshonasiga yozilgan taqdirini agar o„zi xohlasa yaxshi tomonga bura olishi, ichidagi, o„z yuragidagi isyonni jimgina ko„tarib yurmaslik, bunday holatda odam bolasiga kun yo„qligi, halovat yo„qligi asar mazmunida anglashiladi. 14. Ulug„bek Hamdam roman janri imkoniyatlarini teran anglagan holda, uning janriy qonuniyatlari doirasida 3 ta roman yaratish barobarida, o„zbek adabiyoti uchun butunlay yangi hodisa – mini roman yaratish yo„lida tajriba qilib ko„rdi. Natijada avvalo, o„zbek adabiyotida yangi atama – mini roman va uning namunasi paydo bo„ldi. Bu bilan adib romanning kanonik talablarida belgilangan shakl borasidagi qarashlar eskirganligiga uzil-kesil nuqta qo„ydi. 8 sahifadan iborat asar romanda epik voqelik, romanga xos yuk muhim ekanligini isbotladi. Bu bilan nafaqat she‟riyat, balki nasr ham qisqalik sari intilayotganligini namoyon eta oldi. 15. Adib asarlarida epik rivoya rang-barang ekanligi bilan xarakterlanadi. Unda roviy, muallif, personaj bayonlari turlanib turadiki, bu asarga polifoniklik bag„ishlaydi. 16. Ulug„bek Hamdam asarlari tili o„ziga xos. Unda nasr bilan lirizmning uyg„unligini kuzatish mumkin. Obrazlar asliyatini yoritishda murojaat shakllaridan, ritorik so„roq va so„roq gaplardan unumli foydalanadiki, bu bevosita kitobxonga ham qaratilgan fikrlardek taassurot uyg„otadi. 75
17. Yozuvchi asarlarida majoz, majoziylik keng o„rin egallaydi. Shevaga xos so„zlar, varvarizmlar nafaqat xarakter dunyoqarashi, balki muhitning ayricha jihatini tavsiflashda ham qo„l kelgan. Xulosa o„rnida aytish mumkinki, Ulug„bek Hamdam ijodi XX asr o„zbek adabiyotida ijodiy izlanishlarga boyligi jihatidan salmoqli o„rin tutadi. Uning ijodidagi shakliy va mazmuniy yangilanishlar o„zbek nasrining imkoniyatlari kengligini isbotladi va uni yana bir pog„ona yuqori ko„tara oldi. Yüklə 248,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|