Tuychiyeva Ravshanoy Quchqarxojayevna
Yüklə 248,35 Kb.
|
|
qadar go„zal, buning ustiga hali teginilmagan ediki, Yusuf:”Bosaymi-bosmaymi?”
deb o„ziga-o„zi savol berardi. Nihoyat, g‟arch-g‟urch bosib yurib ketdi. Bir ozdan so„ng burilib orqasiga qaradi va yangi izni-yangi yo„lni ko„rdi. Oldinda esa hali iz tushmagan qor!” Bu parchada falsafiy mushohada bordek, ya‟ni qorga hali oyoq izi teginmagani Yusufning kelajagi tafsilotlari bilan bog‟liqdek. Oppoq qor beg‟ubor bolalik timsoli Undagi kir oyoq izlari esa turmushning ikir-chikirlari, qiyinchiliklari bo„lishi mumkin. “Bahor. Kunlar iliq, esayotgan shabadalar iliq. Shunday bir iliqlikki, o„sib unmoqqa, kulib-yayramoqqa undaydi. Ayniqsa, aprelda, daraxtlar rango-rang: oq, pushti, binafshatus…libos kiyganda. U guldan-bu gulga asalarilar g‟o„ng‟illab uchib yurganda, atrofni muattar bo„y, xushmanzara, bosib ketganda, butun olamda ulug‟vor ko„tarilish, hayot deb atalmish ma‟noni o„zida jamlab, yangi kuch, yangi g‟ayrat, yangi umid va yangi hayajonlar bilan oldinga talpinish yuz berganda…” Badiiy asarlarda bahor fasli ta‟rifini keltirish an‟anaviy holat tusiga kirgan. Bahor ko„tarinkilik, uyg‟onish fasli bo„lganligi uchun asarda ko„proq yasharish ruhiyati, unda kechayotgan iliq tuyg‟ular, ichki kechinmalar alangasini ochishga xizmat qilgan. Go„yoki qahramon holati, unda kechishi mumkin bo„lgan vaziyatlar bahor obrazi bilan ochilishi mumkin. Bu parchada bahor peyzajining keltirilishi Zahroning chehrasi-yu, ko„nglidagi tuyg‟ularining hali tirik ekani, u hali yosh, navqiron ayol, hayot unga bergan imkoniyatlardan to„la foydalanishi kerakligi, inson avvalo o„zining qadriga yetishi va boshqalar buni yaxshi anglab olishi kerakligini eslatadi. Bahor va ayolni bir-biriga o„xshatish mumkin. Ular o„zining nafosati va beqiyos go„zalligi bilan kishini o„ziga maftun etadi. “Kuzning so„lim kechasi edi. Boshlarida ulug‟vor shovullab daraxtlar mangu qo„shiqlarini baralla aytar, oyoqlari ostida endi-endi to„kilib, yer yuzini hali qoplab ulgurmagan xazonlar mayin shitirlar, quloqlari tagida sarrin shabada esib turar, yosh va baquvvat vujudlari sharobning yengil kayfidan mastona tebranib borardilar.” Bu parcha ularning talabalik paytlariga to„g‟ri keladi. Sayr uchun yotoqxonadan pastga tushib boqqa boradilar. O„quv yili ham odatda sentabr, ya‟ni 63
kuz faslidan boshlanadi. Salqin kuz kechalarida shamolning mayin esishi natijasida daraxtlarning barglari bir-biriga urilib, xuddi kimdir qo„shiq aytayotgandek shildirab ovoz chiqaradi. Bolalarning ham yosh ko„ngillarini oqshomning fusunkor, kishi dilini yayratadigan ajib hislar og‟ushiga oladigan jilvasi qurshab oladi. Xuddi bu dunyoda uchovlondan boshqa kimsa yo„qdek, butun dunyo faqat ularnikidek. Bu yoshda inson o„zini osmon-falaklarda sezadi. Uning uchun huzurdan, bugungi kunidan boshqa tashvishi yo„qdek. Yozuvchining yana bir romani “Sabo va Samandar”da ramziylik ustuvor. U.Rasulova o„zining “Ishq diyorining mangu qo„shig„i” maqolasida romandagi ramziyliklar haqida o„z fikrlarini bildirgan: “Roman qahramonlariga tanlangan ismlardagi ramziylikka ham ahamiyat beraylik: Sabo –tonggi huzurbaxsh shamol, kayfiyatni ko„tarib, qalbga musaffolik olib kiradi (lekin u o„tkinchi, doim ham uni his qilish qiyin, masalan erta bahorda, yomg„irdan so„ng tafti o„zgacha bo„ladi). Samandar – qush, dardini kuylab, fig„on chekib, o„z kuyi ohangida halok bo„ladi, keyin yana o„zi hokidan yaraladi. U erkin, bepayon osmonda parvoz qiladi. Biroq qalbi kengliklarga sig„maydi. Dardiga darmon topilmaydi. Soliha – pokiza , yumshoq tabiatli, itoatli, sabrli ma‟nolarini anglatadi. Sherdil – toshbag„ir, bemehr, sher kabi takabbur, asov”. 53 Samandar obrazi o„z nomi bilan uyg‟un holda bir qator ramziyliklarga ega. Sh. Botirova “Sabo va Samandar” romani haqida maqolasida izohlashga harakat qiladi: “Yozuvchi Samandar obrazi hatto o„z ismi bilan uyg„un ekanligiga ishora qiladi. Qahramonning ismi mohiyatini yozuvchi uch o„rinda keltiradi. Birinchisi Samandarning o„zi yozgan she‟rida aksini topadi: “…Uzun bo„yli yillar oralab, Yana paydo bo„ldingmi, gulim! Nahotki, so„nik kul ichra, yo Rab, Samandardek qayta tug„ildim?!...” (167) 53 Rasulova U. Ishq diyorining mangu qo‟shig‟i// Yoshlik, 2013-yil, 4-son.39-bet. 64
Ismi mohiyatini Saboning izohi to„ldiradi. “..Samandar degan qush borligini bilaman. U kuylab, o„z kuyi ohangida kuyib halok bo„larmish. Keyin yana o„z kulidan qayta yaralarmish...” (228-229). Ulug„bek Hamdam maqolalarining birida majoz haqida o„z fikrini bayon etadi: “Bugun yurtimiz ijodkori o„z nuqtai nazarini, ko„hna Sharq adabiyotida bo„lgani kabi Mukarram insonga, uning qalbiga qaratgan. Hamda botindagi murakkab jarayonlarni bayonchilik yo„li bilangina emas (bunday usul bor, bo„ladi va bu g„oyat tabiiydir), ayni paytda, umuminsoniy va umumzamonaviy mezonlarga suyangan holda Majoz vositasida ham qog„ozga tushirmoqdalar, san‟atga aylantirmoqdalar”. 54 Ulug„bek Hamdamning romanlarida ham ko„chim turlaridan biri bo„lgan majoz qo„llangan. “Muvozanat” romanida ham majozdan foydalanilgan: “Mirazim bo„ydor, Yusuf esa o„rta bo„y, Said ozg‟in va nimjon, lekin chaqqon edi. Mirazim baquvvat bo„lgani bilan qo„pol, Yusuf esa miqtiligiga qaramay epchil va kuchli edi. U Mirazim bilan hazillasha turib kurashib ketishganda ham o„ziga deyarli bir yarimta keladigan “Alpomish”ni hash-pash deguncha oyog„ining tagiga ola bilardi. Men yengaman!” – deb tirishdimi, yengardi, shu qat‟iyati hamisha qo„l kelardi” 55 Badiiy makon nuqtai nazaridan voqealar Toshkent shahri va Andijonning Marhamat tumanida, ya‟ni shahar va qishloq sharoitida tasvirlanadi. Andijon milliy koloriti, andijonliklar tabiatiga xos so„zamollik, mehnatkashlik, sabrlilik, Toshkent mentalitetiga xos qoni qaynoqlik, mehmondo„stlik manzaralari harorat bilan tasvirlanadi. Yozuvchi o„z qahramonlarini qaysi joyda, qanday sharoitda yashashiga qarab, uning so„zlashuv nutqini ham, dialektini ham shunga mos holda yaratgan. Dialektlarga qarab ham kishining qayerdan ekanligini bilish mumkin. Masalan, Andijonda bo„lib o„tgan voqealar bayonida Andijon shevasiga xos so„zlardan foydalanishga harakat qilgan. Yusuf bolalik paytida Muhammadjon akanikiga tez-tez borib turardi. Bir gal buvisi uni to„xtatib birga borishini aytadi. 54 Hamdam U. Istiqlol adabiyoti – ozod tafakkur adabiyoti// Sharq yulduzi,2013-yil, 5-son. 5-6 betlar. 55
65
Shu oradagi suhbatida “ene”-keyin so„zini ishlatadi:” –Ertani kutaylik, issiq non yopaylik, tog‟ang yaxshi ko„rgan biron ovqat qilaylik, ene boramiz…” Ayrim joylarda o„z onasini buvi deyish odat tusiga kirgan. Yusuf ham onasini buvi deb chaqiradi: “Yusuf buvasining kichik va ozg‟in jussasini bag‟riga bosarkan, o„zining ham o„pkasi to„ldi…” Ena, ya‟ni otaning onasi. Yusuf unga nevara hisoblanadi. Bu so„z Halima aya tomonidan ishlatilgan: “Enang ham o„zini ancha oldirib qo„ygan.” Toshkent shevasiga xos so„zlar ham keltirilib, asarning badiiy xususiyatini va personajlarning xarakterini ochishga yordam bergan. Bu o„rinlarda ko„proq “oka” so„zi faol qo„llangan. Bu so„zni ishlatgan personaj nutqida hurmat qilish, kesatish yoki tavoze sifatlari sezilib turadi. Misol uchun Yusufning Mirazimnikiga borganda darvozani xizmatkori Alimqul ochadi va: “Okamiz yo„g‟la nima deb qo„yay?” -deb javob beradi. Bu yerda Alimqulning o„z xo„jayinini hurmat qilish tuyg‟usi ko„rinadi. Yoki Mirazimning yangi mashina olgan kuni tong saharlab uni minishga chog‟lanayotganini ko„rib turgan Zahroning unga “Okajon, bu mashina xayolingizni o„rab qo„yibdi…” degan murojaatidan go„yoki hech narsa bilan ishi yo„q, faqat unga mashinasi bo„lsa bo„ldi, degandek kesatiq, piching ham yashiringan. Uch do„st (Said, Yusuf, Mirazim) birga o„qib yurgan kezlari kechasi aylanish uchun ko„chaga chiqqan paytlarida bezori bolalarga duch kelib qoladilar. Ur- to„polon boshlanib ketadi. Mirazim toshkentlik bo„ladi va bu uning nutqida namoyon bo‟lgan. Bir bola bilan urishib to„satdan sheriklarini chaqiradi:”Shu tob Mirazimning tashvishli ovozi guldiradi:- Yusuf! Said! Qochdik, man anuvini o„ldirib qo„ydim, shakilli!.. – Man sanlarga nima devopman!” Asarda personajlar nutqida bir qancha iboralar ham keltirilgan bo„lib, asar saviyasini oshirgan. Asarda iboraning qo„llanishi o„sha qahramonning ko„pni ko„rgan, hayot tajribasi boshqalarga nisbatan biroz yuqoriligi, umuman, dunyoqarashi keng odam ekanligini ko„rsatadi. Iboraning o„zidan ham keyingi fikrlarning mazmunini bilib olish mumkin. Quyida asarda keltirilgan iboralar va ular bilan bog‟liq tafsilotlar berilgan.”Bir oyog‟im uyda, ikkinchisi kasalxonada |