Tяdrиs mцяssиsяи qarшыsыnda

Шagиrddя sяrbяstlиyя meylиn gцclяnmяsиlя ona hиmayяdarlыq gюstяrиlmяsи arasыnda uyьunsuzluqlar.

Шagиrdlяrиn mцxtяlиf yaш dюvrlяrиndя valиdeynlяrиn vя tяrbиyячиlяrиn hиmayяdarlыqlarыna ehtиyaclarы olur. Bяzяn bu ehtиyaclarын юдянилмясиля баьлы uyьunsuzluqlar юzцnц bцruzя verиr.
Mяsяlяn kюrpяlиk yaш dюvrцndя юzцnц daha tez-tez bиruzя verяn uyьunsuzluqlara dиqqяt edяk:
-Uшaq aьlayanda ona gюstяrиlяn hиmayяdяn иmtиna edиr. Ana, yaxud tяrbиyячи ona “yemяk ye”, “цstцnц юrt”, “yumшaq yerdя яylяш”, “gяl uzan” deyя hиmayя gюstяrиb ona qayьыlar bяxш edяndя o, иmtиna edиr. “Yemиrяm”, “elяmя” kиmи sюzlяrlя yovuшmazlыq gюstяrиr, ram olmaq иstяmиr.
-Kичиk mяktяb yaшы dюvrцndя onlara hиmayя gюstяrяnlяrиn “bu paltarы gey”, “qalыn geyиn”, “baшыnы юrt“, “sяlиqяlи ol”, “sяnя hekayя oxuyum”, “sяnя mahnы oxuyum”, “sяnи gяzmяyя aparыm” kиmи gюstяrdиklяrи hиmayя sяcиyyяsи daшыyan qayьыlara qarшы чыxыrlar.
-Yenиyetmяlиk dюvrцndя onlara “vaxtыnda yemяyиnи ye”, “vaxtыnda evя gяl”, “geyиmиnя fиkиr ver”, “saчlarыnы dara”, “saчы uzun oьlanlarla yoldaшlыq elяmя”, “deyиnmяyя adяt etmя”, “sяnи чиmиzdиrиm” kиmи юyцdlяrdяn, nяsиhяt- lяrdяn, qayьыlardan иmtиna edиrlяr.
Bu kиmи uyьunsuzluqlar mяqsяdyюnlц vя planlы шяkиldя aradan qaldыrыlmadыqda uшaqlarda tяrslиk, sюzяbaxmazlыq, sяlиqяsиzlиk, pиntиlиk, cavabqaytarmaq, юzbaшыnalыq, sюyцшkяnlиk kиmи qeyrи-яxlaqи яlamяtlяr юzцnц gюstяrиr. Яksяr hallarda bu яlamяtlяrи яsяbиlиk mцшaйияt edиr. Bцtцn bunlar иsя иntиzamsыzlыьa yol aчan amиllяrdиr. Bu zиddиyyяtlяr aradan qaldыrыldыqda tяrbиyя ишиnиn sяmяrя verяcяyи шцbhя doьurmur.

3. Шagиrdlяrиn fяalиyyяt motivlяrи arasыnda юzцnц bцruzя verяn uyьunsuzluqlar.

Psиxoloqlarыn fиkrиncя шagиrdlяrиn davranыш vя fяalиyyяtlяrиnиn яsas mяnbяyиnи tяlяbatlar tяшkиl edиr. Tяlяbatlar иsя юzцnц fяal tяrяflяrиlя motиvlяr sиstemи kиmи meydana чыxarыr. Motиvlяr sиstemиnя daxиl olan amиllяr fяalиyyяt vя davranыш prosesиndя mцяyyяn tяlяbatlarыn tяmиn olunmasы иlя baьlы olan tяhrиklяr kиmи юzlяrиnи gюstяrиrlяr. Maraqlar шagиrd шяxsиyyяtиnиn motиvlяшmяsиnиn cяhdlяrиndяn baшlыcasыdыr. Davranышыn иsя mцhцm motиvи яqиdяlяrdиr. Cяhdlяr dя fяalиyyяtиn nяtиcяsи kиmи, шagиrd шяxsиyyяtиn иnkишaf шяraиtиndя tяlяbatыn иfadя olunduьu davranыш motиvlяrиdиr. Hяvяs иsя fяalиyyяtиn dяrk edиlmяyяn tяh- rиklяrиnя aиd olan, yяnи kиfayяt qяdяr dяrk edиlmяyяn tяlя- batdan иbarяtdиr. Шagиrdиn mяqsяdиndяn doьan иddиalar da motиvlяшmя sиstemиnиn bиr hяlqяsиdиr.
Шagиrdlяrиn fяalиyyяt motиvи kиmи юzцnц gюstяrяn maraqlar (burada sosиoloqlarыn, иqtиsadчыlarыn ишlяtdиklяrи “maraq” nяzяrdя tutulmur. Onlarыn ишlяtdиklяrи “maraq” “maddи maraq”dыr ) onlarыn davranыш vя fяalиyyяtиnиn яsasыnы tяшkиl edиr. Yenиyet- mяlяrиn maraq gюstяrdиklяrи hяr hansы bиr яшya, predmet, цnsиyyяt, mцnasиbяt onlarыn hяyat leytmotиvи kиmи qяbul edиlsя, onlara daиmи mяhяbbяt bяslяmяkdя иkиlи mюvqe tutmalarы юzцnц bиr sыra hallarda bиruzя verиr. Yяnи uyьunsuzluqlarыn юzцnц bиruzя vermяsи onlarыn maraq daиrяsиndяn baшlayыr. Xцsusиlя kиmlяrlяsя цnsиyyяtdя olmaьы, normal mцnasиbяt saxlamaьы юz maraq daиrяsиndя saxlayarkяn bu цnsиyyяt vя mцnasиbяtlяrи юz mяnafelяrиnя uyьun olaraq иnkишaf etdиrmяyя cяhd edиrlяr.
Yenиyetmяlяr bu maraqlarыnы юz baxышlarыna, prиnsиplяrиnя, dцnyagюrцшlяrиnя uyьunlaшdыra bиlиrlяrsя, yяnи юzlяrиnи bu ишя tяhrиk etmяyи bacarыrlarsa, bu halda onlar юzlяrиnи яqиdяlи adam hesab edиrlяr. Lakиn yenиyetmяlиk dюvrцndя onlarыn яqиdяlяrиndя dя uyьunsuzluqlar юzцnц bцruzя verиr.
sиnиflяrя qяdяr namaz qыlыb oruc tutmuшlar. Az sonra vяhhabиlяrиn tяsиrиnя dцшяrяk o tяrиqяtи qяbul etmишlяr. Valиdeynlяrиn, mцяllиmlяrиn bцtцn cяhdlяrиnя baxmayaraq onlar яqиdяlяrиnи dяyишmиш yenи яqиdяyя xиdmяt etmяk namиnя valиdeyn hиmayяsиndяn иmtиna etmишlяr. Bax, bu шagиrdlяrиn fяalиyyяt motиvlяrи arasыndakы uyьunsuzluьa aиd hяyatи nцmunяdиr.
Mцшahиdя etdиyиmиz rayon mяktяblяrиnиn bиrиndя VЫЫЫ sиnиf шagиrdи “И”- nиn fяalиyyяt motиvlяrиndя ekolojи tяrbиyя цчцn yararlы olan яtraf mцhиtиn qorunmasыna maraьыnыn gцclц olmasы юzцnц daha qabarыq gюstяrиrdи. O, юz hяyяtlяrиndя, mяktяbyanы sahяdя nadиr aьaclarыn яkиlmяsиnя, bяslяnиlmяsиnя cяhd gюstяrsя dя, yoldaшlarыnыn, yяnи onun яtrafыnda cяrяyan edяn mцhиtиn tяsиrиlя hяvяsdяn dцшяrяk, yoldaшlarыnыn “bu nя ишdиr gюrцrsяn”, “meшяbяyи olmayacaqsan kи,”, “bu gцn aьaclarы kяsиb yerиndя gюydяlяnlяr, шadlыq saraylarы tиkиrlяr” atmacalarы qarшыsыnda tяslиm olmuшdur.
Fяalиyyяt motиvlяrи kontekstиndяn olan daha чox uyьunsuzluqlar uшaqlarыn maraq-meyllяrи, hяvяslяrи, cяhdlяrи, иddиalarы baxыmыndan юzцnц gюstяrяn uyьunsuzluqlardыr. Bиr mцddяt иdmana maraq gюstяrяn uшaqlar mцяyyяn mцddяtdяn sonra musиqиyя maraq gюstяrиr. Bu da bиr uyьunsuzluqdur. Hяtta bиr mцddяt musиqиnиn, иncяsяnяtиn bиr nюvцnя maraq gюstяrяn uшaq, mцяyyяn zamandan sonra иncяsяnяtиn dиgяr nюvцnя hяvяs gюstяrиr. Bиr musиqи alяtиndя иfa etmяyя meyl edяn иnsan (qarmon, tar, kamanчa) bиr neчя aydan sonra dиgяr alяtя (zяrb alяtlяrиnя, fortopиanoya) meyl edиr. Yaxud иdmanыn bиr nюvцnя maraq gюstяrяn uшaq, bиr mцddяt keчdиkdяn sonra baшqa nюvlяrиnя maraq gюstяrиr. Belя hallarda daha чox fяalиyyяt motиvlяrи arasыnda uyьunsuzluqlar юzцnц biruzə verir.
Ona gюrя dя fяalиyyяt motиvlяrи arasыnda baш verяcяk uyьunsuzluqlarы aradan qaldыrmaq цчцn uшaьa edиlяcяk pedaqojи tяsиrlяrи mяqsяdyюnlц, planlы vя mцtяшяkkиl surяtdя hяyata keчиrmяk lazыmdыr.