Uçqun və bəndlərin yarılması nəticəsində yaranan törəmə zəlzələlər;
Metioritin yerə düşməsi və ya planetimizin digər kosmik obyektlərlə toqquşması nəticəsində baş verən zəlzələlər.
Zəlzələ ocağının yerin altındakı mərkəzi - hipomərkəz (hipo-dərin deməkdir), yerin səthindəki proyeksiyası isə - epimərkəz (epi-dayaz deməkdir) adlanır.
Zəlzələ zamanı epimərkəzin ətrafında ən güclü təkanlar hiss edilən sahəyə – episentral sahə deyilir.
Zəlzələnin yaratdığı zəlzələ ocağından və ya epimərkəzdən yerin səthi üzrə hər tərəfə yayılan titrəyişlər elastiki (seysmik) dalğalar adlanır.
Zəlzələnin gücünü və xarakteristikasını səciyyələndirən əsas parametrlər – zəlzələnin maqnitudası, zəlzələ ocağının dərinliyi və yerin səthində zəlzələ enerjisinin intensivliyidir.
Maqnituda – zəlzələnin törətdiyi elastik dalğaların enerjisini xarakterizə edən, 0-dan 8,5 - dək hədd çərçivəsində dəyişən enerjiyə mütanasib olan şərti kəmiyyətdir. Zəlzələnin maqnitudasını ölçmək üçün, Rixter şkalasından istifadə edilir ki, bu şkalada hər bir vahid, özündən əvvəlki vahidə nisbətən, titrəyiş enerjisinin yüz qat artığına müvafiqdir.
Zəlzələ ocağının dərinliyi –zəlzələnin gücündün asılı olaraq 0-dan 700 km-dək dəyişə bilər. Hər bir seysmik rayon üçün, ehtimal olunan zəlzələnin dərinliyinin müəyyən həddi mövcuddur.
Zəlzələ enerjisinin intensivliyi, 12 (on iki) ballıq Rixter şkalası üzrə ölçülür.
NÖVÜ
BALLAR
ÜMUMİ TƏSNİFATI
XARİCİ TƏSİRİ
Zəif
1
hiss edilməyən
Cihazlar yer titrəyişini qeydə alsalar da, insanlar bunu hiss etmir
2
çox zəif
Binaların yuxarı mərtəbələrində yaşayan insanlar yüngül titrəyiş hiss edir
3
z ə i f
Bir çox insanlar titrəyişi hiss edir
4
mülayim
Zəlzələni hamı hiss edir, şüşələr silkələnir
Güclü
5
biraz güclü
Yatmışların çoxu ayılır, çilçıraqlar yellənir və s.
6
güclü
Binalar zəif zədələnir, divarların suvağında nazik çatlar əmələ gəlir
7
çox güclü
Divarlarda çatlar əmələ gəlir, divarların suvaqları hissə-hissə tökülür, tüstü sobaları qismən dağılır
Dağıdıcı
8
dağıdıcı
Karnizlər, tüstü sobaları düşür, divarlarda çatlar əmələ gəlir və qismən dağılır, insanların ayaq üstə hərəkəti çətinləşir
9
viranedici
Binaların divarları və üst örtüyu dağılır
10
məhvedici
Bir çox binalar dağılır və yer səthində 1m eninədək çatlar əmələ gəlir
11
fəlakətli
Dağlarda böyük uçqunlar olur, yer səthində çatlar və oyuqlar əmələ gəlir