U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

 
3. Bozor iqtisodiyotining vujudga kelish sabablari 
Bozor iqtisodiyotining amal qilish mexanizmi ko‘plab asrlar davomida tarkib 
topib, shakllanib, hozirgi davrda madaniylashgan shaklni kasb etdi va ko‘pgina 
mamlakatlarda hukmron iqtisodiy tizimga aylandi. Mazkur iqtisodiyotning 
barqarorligi shu bilan izohlanadiki, uzoq davrli iqtisodiy evolyusiya davomida 
uning amal qilishining asosiy klassik qoidalari saqlanib qoldi. 
Oldingi mavzuda aytganimizdek, xususiy mulkchilikning paydo bo‘lishi va 
ijtimoiy mehnat taqsimotining ro‘y berishi bozor iqtisodiyotining kelib chiqishi va 
mavjud bo‘lishing umumiy sharoiti hisoblanadi. Xususiy mulkchilik va mehnat 
taqsimoti ijtimoiy xo‘jalikning tovar shaklini taqozo qiladi, tovar ishlab 
chiqarishning mavjud bo‘lishi o‘z-o‘zidan pul muomalasi, ayirboshlash, taqsimlash 
va iste’molning bozorga oid xususiyatini ko‘zda tutadi. Tovar ishlab chiqarishning 
rivojlanishi bozor iqtisodiyoti taraqqiyotining asosini tashkil etadi. 
Bozor iqtisodiyotining samarali amal qilishi uchun muhim shartlardan biri, 
ishlab chiqarishning mustaqilligi, tadbirkorlikning erkinligi, resurslarning erkin 
almashinuvidan iborat.
Bozor iqtisodiyoti – bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul 
muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan 
iqtisodiy tizimdir.
Bunday iqtisodiyot erkin tovar-pul munosabatlariga asoslanadi, 
uning negizida tovar va pulning turli shakllardagi harakati yotadi, iqtisodiy 
monopolizmni inkor etadi. Hozirgi zamon iqtisodiy nazariyalarida bozor 
iqtisodiyoti deganda bozor xo‘jaligi sub’ektlari iqtisodiy hatti-harakatlarining 
erkin, mustaqil ravishda yuz berishi va ularning tovar-pul mexanizmi orqali bir-
biriga bog‘lanib muvofiqlashuvi deb baho beradilar. Bozor iqtisodiyotida bozor 

---

75 
aloqalari butun tizimni, uning hamma bosqichlarini ishlab chiqarish, ayirboshlash, 
taqsimlash va iste’mol jarayonlarini hamda iqtisodiy munosabatlarning barcha 
sub’ektlarini qamrab oladi. 
Bozor iqtisodiyoti sub’ektlari tarkibiga tadbirkorlar ham, yollanma ishchilar 
ham, pirovard iste’molchilar, ssuda kapitali egalari va qimmatli qog‘ozlar egalari 
ham kiradi. Odatda, bozor xo‘jaligining barcha