6-BOB. ISHLAB CHIQARISH XARAJATLARI, ISH HAQI, DAROMADLAR VA FOYDA NAZARIYALARI Korxonalarning bozorga mahsulot etkazib berishga bo‘lgan layoqatini aniqlab
beruvchi muhim omil sarf-xarajatlar darajasi hisoblanadi. Har qanday tovarni
ishlab chiqarish iqtisodiy resurs sarflarini taqozo qiladi, ular ham ma’lum narxga
ega bo‘ladi. Korxona bozorga taklif qiladigan tovar miqdori iqtisodiy xarajatlar
(resurs narxlari) darajasiga, resurslardan foydalanish samaradorligi va tovarlar
bozorida sotiladigan narxlarga bog‘liq. Bu bobda biz sarf-xarajatlarning umumiy
tabiati va tarkibiga to‘xtalamiz hamda foydaning tashkil topishini tahlil qilamiz.
Shu bilan bir qatorda, kishilarning hayot kechirishi va turmush darajasini
aniqlab beruvchi daromadlarning asosiy turi bo‘lgan ish haqini tahlil qilish muhim
ahamiyat kasb etadi. Bobda ish haqining iqtisodiy tabiati bilan bog‘liq muammolar
va uning shakllari hamda bozor munosabatlari sharoitida ish haqi darajasiga ta’sir
ko‘rsatuvchi omillar ko‘rib chiqiladi.
1. Ishlab chiqarish xarajatlari konsepsiyasi Ishlab chiqarish xarajatlari deganda tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste’molchilarga etkazib berishga qilinadigan barcha sarflar tushuniladi. Ishlab chiqarish sarf-xarajatlari tarkibiga xom ashyo, asosiy va
yordamchi materiallar, yonilg‘i va energiya uchun qilingan xarajatlar, asosiy
kapital amortizatsiyasi, ish haqi va ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalari, foiz to‘lovlari
va boshqa xarajatlar kiradi.
Ishlab chiqarishga qilingan barcha sarf- xarajatlarning puldagi ifodasi mahsulot tannarxini tashkil qiladi. Ishlab chiqarish xarajatlarini ikkiga bo‘lib o‘rganish mumkin: bevosita ishlab
chiqarish xarajatlari va muomala xarajatlari (1-chizma). Tovar birligining
qiymatida ishlab chiqarish xarajatlari faqat uning bir qismini tashkil qiladi. Ishlab
chiqarish xarajatlari tovar qiymatidan foyda miqdoriga kam bo‘ladi.
