7.3.3. Aylanma tizim Musobaqalar aylanma tizimda o’tkazilganda hamma jamoalar bir-
birlari bilan bir, ikki yoki undan ham ko’proq uchrashib chiqishlari
mumkin. Pirovardida butun musobaqa davomida eng ko’p ochko
to’plagan jamoa g’olib chiqadi.
Aylanma tizim eng takomillashgan tizim hisoblanadi. Chunki u
faqat birinchi o’rinni egallagan jamoanigina aniqlab qolmay, balki
musobaqada qatnashayotgan hamma jamoalarning tayyorgarligiga qarab
munosib o’rinlami aniqlab beradi. Bu tizim qatnashuvchilardan katta
tayyorgarlikni va basketbolchilarning butun musobaqa davrida yuqori
sport formasida bo’lishlarini talab qiladi.
Aylanma tizimning salbiy tomoni - musobaqa o’tqazish uchun ko’p
vaqt talab qilishidir. Vaqtdan yutish uchun jamoalami bir nechta
guruhlarga bo’lish mumkin.
Ushbu tizim bo’yicha musobaqalarda jamoalar bir-birlari bilan bir
martadan uchrashtirilib, musobaqa tur yoki turnir sifatida o’tkazilishi
mumkin.
Aylanma tizimsi bo’yicha kalendar tuzishda eng avval musobaqalar
o’tkazish uchun kerakli kalendar kunlari quyidagicha aniqlanadi:
qatnashuvchi jamoalarning soni juft bo’lgan paytda-musobaqa
uchun kerakli kalendar kunlarining soni jamoalarning sonidan bitta kam
bo’ladi, toq bo'lganda-teng bo’ladi.Aylana tizimsi bo’yicha kalendar
ikki usulda tuzilishi mumkin: takomillashgan va soddalashtirilgan.
Birinchi usulda avval toq sonli jamoalar uchun jadval tayyorlanadi.
Jamoalarning soni juft bo’lganda oxirgi son hisoblanmay turiladi. Avval
kalendar kunlarining soniga teng vertikal chiziqlar chiziladi. Birinchi
chiziqning tepasiga birinchi nomer, shu chiziqning atrofiga esa qolgan
nomerlar soat strelkasining harakati bo’ylab joylashtiriladi. Boshqa
vertikal chiziqlar orasiga nomerlar ketma-ket “ilon izi” shaklida yozib
chiqiladi. 5-6 jamoa uchun o’yin kalendari quyidagicha tuziladi:
I kun
III kun
V kun
•>
(6)
2
6
3
5
2
1
3
2
4
4
3
5
4
1
5
(6>
4
6
5
6
II kun
IV kun
qatnashchilar to’g’risidagi axborotni o’z ichiga oladi. Afishalarni,
dasturlarni, qatnashchilar uchun chiptalarni oldindan tayyorlab qo'yish
kerak.Mnsobaqa o’tkaziladigan joy shiorlar, plakatlar, jadvallar bilan
chiroyli bezatilgan bo’lishi kerak. Lining yonida qatnashchilar va
hakamlar uchun xona, issiq suvi bor dush. shifokorlar xonasi bo’lishi
lozim. Musobaqa o’tkaziladigan joy radiolashtirilgan bo’lishi kerak.
Yuqorida qayd etilganlarni bo’lishi musobaqalami muvoffaqiyatli
o’tkazilishiga kafolal beradi.
Musobaqa qatnashchilari bilan o’tkaziladigan ishlarga quyidagilar
kiradi:
-qatnashchilarni qabul qilib olish va joylashtirish;
-musobaqaga qo’yish uchun tayinlangan mandat komissiyasining
ishi;
-vakillar maslahati;
-hakamlar kollegiyasining maslahati.
Qatnashchilarni qabul qilish va joylashtirishga tashkiliy qo’mita
vakili rahbarlik qiladi. Agar qatnashchilar biron-bir sababga ko’ra kutib
olinmasa, aeroportda va temir yo’l vokzalida ular, ya’ni mehmonlar,
qaerga kelishi lozimligi to’g’risida, e’lonlar bo’lishi shart. Musobaqada
xizmat qiladigan hakamlar musobaqa qatnashchilaridan alohida joyda
joylashtirilishi kerak.Musobaqaga qatnashish uchun qo’yish masalasi
nizomga muvofiq mandat komissiyasi tomonidan ko’rib
chiqiladi.Musobaqaga qo’yish javobgarligini o’z zimmasiga bosh
hakam, musobaqa bosh vrachi va mandat komissiya vakili oladilar.
Musobaqalardabasketbolrasmiyqoidalarigarioyaqilinishilozim.
Tayanch so’zlar:
Jismoniysifatlar, funksional, tayyorgarlik, psixologiksifatlar,
murabbiylar, klassifikatsiya, tizim, calendar, vcrtikalehiziqlar, oehko.
O’z-o’zini nazorat qilish savollari:
I.Sport musobaqalari sportchilarning malakalarini oshirishda
qandayahamiyatga ega?
Musobaqalar qo’yilgan vazifalar
Musobaqalami o’tkazish tizimlari
Chiqib ketish tizimsi bo'yicha musobaqalar o’tkazish
Musobaqalar aylanma tizimsi
Jamoalarning soni juft bo’Igan paytda “0”o’rniga oxirgi juft son
yoziladi. Yuqorida keltirilgan misolda “8” raqami yoziladi.
Soddalashtirilgan usul bilan musobaqalaming kalendarini tuzishda
“1” raqami bar doim o’z o’mida siljimay turadi, qolgan raqamlar esa
soat strelkasining harakatiga qarama-qarshi tomoniga bir pog’ona
siljishi oqibatida keyingi kun uchrashadigan jamoalarni bir-biri bilan
juftlab qo’yadi.
Aylanma tizim bilan musobaqa tashkil qilinganda uchrashuvlar
sonini quyidagi formula bilan aniqlash mumkin.
(a -1) • a : 2 = x
a - jantoalar soni
x - uchrashuvlar soni
Misol uchun, musobaqada 5 ta yoki 6 ta jamoa ishtirok etganda
nechta uchrashuv bo’lishini aniqlash: