Uglevodlar va ularning sinflanishi

Monosaxaridlarning umumiy xossalari.
Agar monosaxaridlar molekulsida 4 ta uglerod atomi mavjud bo’lsa – tetroz, 5 ta bo’lsa – pentoz, 6 ta – geksoz va 7 ta bo’lsa – gepsoz nomlari bilan aytiladi. Tabiatda eng muhim va ko’p tarqalganlari pentoz va geksozlar hisoblanadi. Uch atomli spirt glitserinni to’yintirib glitserinli aldegid yoki diaksiatseton olishimiz mumkin, ko’p atomli spirtlarni oksidlash natijasida biz xoxlagan tegishli monosaxaridni olishimiz mumkin
Masalan: 6 – atomli spirt sorbitni ko’pchilik mevalarda uchraydigan digidrogenlab, oksidlab glyukoza yoki fruktoza olinishi mumkin:
Shunday qilib birlamchi spirtli guruhni tuyintirishda – CH2OH al’dozaga aylanadi, ikkilamchi spirtli guruhni oksidlashda esa – CH OH – ketoza hosil bo’ladi.
Ayrim monosaxaridlar va bir nechta hosilalarining xossalari.
O’simliklarda uchraydigan monoz va bir nechta hosilalarining xossalarini ko’rib chiqamiz.
D – glyukoza (uzum qandi) achitqilar yordamida bijg’iydi. Suvli eritmalarining solishtirma aylantirish burchagi +52,5° suvda eritilganda C6H12O6 + H2O ko’rinishda plastikasimon kristall holda bo’ladi.
Polisaxaridlar.
1 darajali polisaxaridlar (murakkab qandlar, yoki oligosaxaridlar) («Oligos» - grekchadan olingan bo’lib – biroz ko’p bo’lmagan ma’noni bildiradi.)
Di, Tri va tetrosaxaridlar – oligosaxaridlar ham deb yuritiladi, bular monoz qoldiqlarining katta bo’lmagan miqdoridan tashkil topgan.
Saxaroza Laktoza Melibioza Mal’toza TSelyubioza
+H 2 O + H 2 O +H2O +H2O +H2O
glyukoza fruktoza
laktoza galaktoza
glyukoza galaktoza
glyukoza glyukoza
glyukoza glyukoza
Disaxaridlar – monosaxaridlarning 2-ta molekulasi qoldiqlarining o’zaro birikishidan tuzilgan. Disaxaridlar 2-ta geksoza, 2-ta pentoza yoki geksoza va pentozalar bilan birikishi mumkin. Monosaxaridlarning 2 molekulasi bilan birikkanligi sababli disaxaridlar glyukozidlar hisoblanadi.
Kislota yoki o’ziga xos bo’lgan fermentlar bilan qizdirilganda disaxaridlar gidrolizga uchraydi – monosaxaridlar 2ta molekulaga ajraladi. Disaxaridlarning gidrolizlashda eng ko’p tarqalganlari quyidagi ko’rinishda bo’ladi.
Saxaroza – C12H22O11. O’simliklarning barglarida, tolalarida, urug’larida, mevalarida, ildizlarida juda ham keng tarqalgan. Insonning ovqatlanishida muhim rol’ o’ynaydi.
Saxarozaning erish harorati 160 – 186°S ga teng.