Улыума пед лекция

reabilitatsiya  ma’selelerine 

ajratilg’an. 

 

Xu’jjetde: 

«Arnawli 

ta’limdi 

arnawli 

ja’rdemge 

mu’ta’j 

kisilerga 

sho’lkemlestiriwden  maqset  -  fizikaliq  yamasa  ruxiy  rawajlaniwinda  nuqsani  bar  balalar  ha’m  

o’smirlerdi  mustaqil,  ha’mme  qatari  jasaw  sharayatinda  ja’miyetge  tiklew»-,  dep  aytadi.     

Balada  nuqsan  boliwina  qaramay  onin’  qolinan  keletug’in  is  tu’rin  og’an  u’yretip,  oqitip, 

ta’rbiyalap, ja’miyette o‘z ornin tawip ketiwge ja’rdem beriw  - siyasiy reabilitatsiya. 

Rawajlang’an ma’mleketlerde “Arnawli ta’lim za’ru’riyati”atli xujjetke juwap retinde SVR 

–Reabilitatsiya  sho’lkemi  (Sommin.Vased  ReabilitatIop)  sho’lkemlestirildi.  Sholkem  nagiranlar 

ja’miyeti,  nagiranlar  semyalari,  den  sawliqti  saqlaw,  miynet  ha’m    xaliqti  siyasiy  qorg’aw 

ha’mde  ka’siplik awqam sho’lkemler wakillerin o‘z ishine qamrab alga’n. 

---

Bunday  sho’lkemlerdin’  tiykarg’i  maqseti  -  fizikaliq  yamasa  ruwxiy  rawajlaniwinda 

nuqsani  bolg’an  balalardi  qorg’aw,  huquqlarin  tiklew,  ,  ta’lim-ta’rbiya  sistemesin  qaliplestiriw, 

ja’miyet ha’m  bashiliq diqqatini bul na’rsega qaratiw bolip esaplanadi. 

Arnawli  ja’rdemge  mu’ta’j  bolg’an  balalar  ushin  sho’lkemlestirilgen  ta’lim  sistemesinda 

birinshi  na’wbette  balanin’  talaplari  u’yreniledi,  unamli  ta’repleri,  qa’bileti  esapqa  alinadi, 

kemshilikleri  u’yreniledi,  Usi  ta’lim  sistemesinda  belgili  sharayat  jaratiliwi  lazim.  Buga’n 

modifikatsiya,  kompensatsiya,  adaptatsiya  ,reabilitatsiyalar  kiredi.  Ma’selen,  egerde  bala 

esitpese, oni esitiw apparati menen ta’minlew; ju’re almasa - nagiranlar arabasinan paydalaniw, 

qolinda a’piwayi qasiq uslay almasa,  oni basqa qolay uskene menen ta’minlew ha’m  basqalar. 

Inklyuziv ta’lim bul arnawli ja’rdemge mu’ta’j balalar ha’m  jaslar ushin individuallasqan 

ha’m    sharayatqa  qarab  o‘zgariwshen’  ta’lim  sistemasidir.  Usi  isler  a’piwayi,  normada 

rawajlang’an 

 

balalar 

oqiw 

orinlarinda 

a’melge 

asiriladi. 

Inklyuziv-jalb 

etiw 

(vklyusheniye)degen  ma’nisti  an’latadi,  yag’niy  fizikaliq  yamasa  ruxiy  rawajlaniwinda  nuqsani 

bar  balalardi  sag’lam  ten’  doslari  menen  o’zara  bag‘lanip,  birgelikte  ta’lim  aliwi  bolip 

esaplanadi.  Buni  a’melge  asiriw  ushin  ha’r  bir  balag’a  individual  jantasiw,  nuqsaninan  kelip 

shiqqan  halda  belgili  ol  ushin  qolay  sharayat  jaratiw,  kerek  bolsa,  da’stur  ha’m    rejeni  qisman 

o’zgertiriw ha’m  t.b. Anomal bala uyine jaqin, o‘zine qolay jergilikli baqsha yamasa mektepke 

qatnaydi.  Ol  jerde  tiykarg’i  isti  ta’rbiyashi  yamasa    klass  basshisi    a’melge  asiradi.  Xa’r  bir 

mektepke  shekemgi  ta’rbiya  orninda  yamasa  Mektepte  arnawli  tayarlang’an  resurs  ta’rbiyashi 

bolip,  ol  topar  ta’rbiyashisina  ma’slahatlar  beredi  ha’m    ko’meklesedi:  arnawli  oqitiw 

u’skeneleri,  aparatlari  menen  ta’minlenedi;  ata-analar,  o‘qitiwshilar  menen  tusindiriw  jumislari  

o’tkeriledi:  sabaq  kestesi,  dastu’rge,  kerek  bolsa  ,  o’zgertiwler  kiritwdi,  olardi  tyikarlap  beredi; 

o‘qitiwshilardi  ta’jriybesin  asiradi,  bilim  ko’likpesin  bayitadi;  saw‘liqti  saqlaw  xizmetlerin 

sho’lkemlestiredi,  qolay  psixologik  ortaliqti  jaratadi.  Fizikaliq  yamasa  ruxiy  rawajlaniwinda 

nuqsani  bolg’an  balani  a’piwayi  baqsha  yamasa  mektepke  jaylastiriw  integratsiya  jolindag’i 

birinshi qa’dem. Ta’lim integratsiyasinin’ turli formalari ha’m  da’rejelari bar bolg’an. Fizikaliq 

integratsiyada  nagiran  ha’m    sag’lam  bala  arasindag’i  fizikaliq  parq  ilaji  bolg’aninsha 

kemeytiriliwi  lazim.  Bunin’  ushin  arnawli  klass  yamasa  bo’lim  sho’lkemlestiriliwi  mu’mkin. 

Funksional  integratsiyada  nagiran  ha’m    sag’lam  bala  arasindag’i  funksional  parq  ilaji 

bolg’aninsha joq etiliwi lazim. Bunin’ ushin arnawli ja’rdemge mu’ta’j balalardi muzika, san’at, 

drammatikaliq do’gerek ha’m  sportqa qaratiliwi paydali. 

Siyasiy  integratsiya  siyasiy  parqti  kemeytiriwge,  nagiran  ha’m    normada  rawajlang’an 

balalardi o’zaro doslasiwina, bir birine xu’rmet penen qarawg’a u’ndeydi, normada rawajlang’an 

balalardi  muruwbetli  boliwg’a  u’yretedi.  Ja’miyet  nagiranlarg’a  tuwri  qatnasta  boliwi  kerek. 

Konstitutsiyamizdag’i  barliq  bandlar  olar  ushin  da  tiyisli.  Ha’r  qanday  ta’lim  integratsiyasi 

inklyuziv  ta’lim  sipatin  asiradi.  Inklyuziv  ta’lim  orayinda  fizikaliq  yamasa  ruwxiy 

rawajlaniwinda nuqsani bar bala turadi, og’an ha’r ta’repleme g’amxorliq ko’rsetiledi. 

Integratsiyalasqan  -birlesken,  ajiratip  bolmaytug’in    bo’limdegen  ma’nisti  bildiredi.  Ha’r 

bir bala ta’limge qaratiliwi lazim. Integratsiyalasqan ja’miyette barlig’i ten’ huquqg’a iye, bul bir 

ja’miyet. Inklyuziv ta’lim sebepli ja’miyet integratsiyalasqan ja’miyetke aylanadi.         

 2001  jilda  YUNESKO  “Ta’lim  ha’mme  ushin”  da’sturin  qabil  etedi.  Birlesken  Milletler 

sho’lkemine  ag’za    bolg’an  barliq  ma’mleketler,  sonnan  O‘zbekstan  Respublikasi  da,  usi 

da’sturge  imza  shekken.  Da’stur  global,  ken’  tu’rde  “Ta’lim  ha’mme  ushin”(Obusheniye  dlya 

vsex) engiziliwi YUNESKO ta’repinen baslab jiberilidi. O‘zbekstanda  «Ta’lim ha’mme ushin» 

milliy  da’sturi  2005  jili  dekabr  ayinda  qabil  etildi.  Usi  da’wirden  beri  oni  endiriw  jumislari  

basqishpa-basqish  a’melge  ashirilmaqta.  Xa’zirgi  ku’nde  ma’mleket  ta’repinen  inklyuziv  ta’lim 

haqqindag’i  xu’jjetlertastiyqlanbaqta,  turmisliq  za’ru’riyatlardan  kelip  shiqqan  halda  turli 

ma’mleket  emes  sho’lkemler  shet  ellerde  bul  islerdin’  ahwalin  u‘yrenip  shig’ip,  inklyuziv 

ta’limnin’  ayrim  tu’rlerin  engizbekte.  O‘zbekstanda  YUNESKONIN’  ta’lim  boyinsha 

maslahatshisi  ja’rdeminde  Respublika  ta’lim  orayinin’  arnawli  ta’lim  bo’limi  ag’zalari,  ”Oila” 

Ilmiy  pedagogik  orayi,  Nagiran  perzentli  hayallar  ja’miyetleri,  ”Umr”  orayi,  ”Ulybki 

detyam”halqaro  ja’miyetnin’  O‘zbekstandag’i  topari  (Lorans  Mirelett-direktori),  ”Umid”orayi, 

---

(Maxmudova  N.M-direktor),  xalqaro”  Opereyshin  Mersi”  sho’lkemi  (direktor-Andreya  Vogt), 

”Kenes-” sentr reabilitatsii i trudovoy adaptatsii (direktor-Suleyeva M.M.), ”Beguborlik”-siyasiy 

birlespe  (baslig’i–AbdubekovaD.N),  ”PEGAS-AL-FALAK”  orayi  (direktor-AminovaV.YU.) 

”KRIDI”,  ”Feniks”orayi  (direktor-Yusupova  G.S.Navoi  viloyatida),  Respublika  Siyasiy 

adaptatsiya orayi ha’m  basqalar talayg’ana jetiskenliklerge erisip atir. 

O‘zbekstanda  defektologlardin’  alip  barip  atirg’an  jumislari    da  diqqatg’a  ilayiq.  Arnawli 

orinlarda alip barilip atirg’an islerde inklyuziv ta’lim elementleri talay g’ana. Ko’p jillardan beri  

uliwma  ta’lim  beriwshi  Mektepke  shekemgi    ta’rbiya  orinlari,  Mekteplerde  arnawli  topar,  

klasslar  sho’lkemlestirilgen    ha’m    tabisli    o‘z  wazipalarin    orinlap  kelimekte.    Ha’r  bir 

rayondag’i  ja’rdemshi  miynet  ta’limi  Mektebi,  normada  rawajlang’an  balalar  ta’lim  aliwshi 

orinlarda    u’lgermewshi  oqiwshilar    menen  jil  dawamnida    belgili  islerdi  alip  barip  atir,    olar 

ushin  arnawli    klasslar  sho’lkemlestirilgen.  Bala  u’yine  jaqin  jaylasqan  Mektepke  qatnaydi.  

Ja’rdemshi  ten’lestiriwshi  klasslar  iskerligi    ham  inklyuziv    ta’lim  formalarinnan  biri  bolip 

esaplanadi.