Uliwma psixologiya kk

 Temperament 
 
Joba: 
1. Temperament haqqinda tu`sinik. 
2. Temperamenttin` fiziologiyaliq negizleri. 
3. Temperament tu`rleri ha`m olardin` sipatlamasi. 
4. Ta`lim-ta`rbiya protsesinde balalardin` temperamentlerin esapqa aliw. 
 
Temperament haqqinda tu`sinik. Barliq adamlar o`z minez-qulqinin` o`zgeshelikleri menen 
ayriqshalanadi-birew shaqqan, jigerli, emotsionalli, basqalar bolsa-a`ste ha`reket etetug`in, jay, kimdur-
tuyiq, qapa ha`m indemes. Sezimlerdin` payda boliw tezligi, teren`ligi ha`m ku`shi, ha`rekettin` 
shaqqanlig`i, adamnin` uliwma jigerligi- onin` temperamenti- jeke shaxs qa`siyetinde ko`rinedi. 
Temperament- bul adamnin` psixikaliq is-ha`reketi ha`m minez-qulqi dinamikasin belgileytug`in 
onin` individual o`zgesheligi.
Temperament- bul intensivliktin` dinamikaliq sipatlamasi ha`m reaktsiya tezligi. Emotsional 
qoziwdin` da`rejesi ha`m saldamlilig`i, qorshag`an ortaliqqa maslasiw o`zgesheligine sebepshi 
bolatug`in adamnin` tuwma o`zgesheligi. 
B.M.Teplov temperamentke to`mendegidey aniqlama beredi «Sol adam ushin xarakterli, 
emotsional qoziw menen, yag`niy bir ta`repten sezim payda boliwinin` tezligi, ekinshi ta`repten-
olardin` ku`shi menen baylanisli psixikaliq o`zgeshelikler jiyindisi temperament dep ataladi». Solay 
etip, temperament eki komponentke iye-jedellik ha`m emotsionalliq. Minez-quliqtin` jedelligi, jigerligi, 
umtiliw, tezlik yamasa kerisinshe jay basarliq ha`m qos jaqpasliq da`rejesin xarakterleydi. O`z 
gezeginde emotsionalliq belgini (unamli yamasa unamsiz) ha`m modalliq (quwaniw, qayg`i, qorqiw, 
ashiw h.t.b) aniqlay otirip emotsional protsesslerdin` o`tiwin xarakterleydi. S.L.Rubinshteyin 
temperament ushin adamnin` ta`sirshen`ligi ha`m onin` impul`sivligi (erksizligi) a`sirese a`hmiyetli, 
ta`sirshen`lik sol adamg`a ta`sir etiwshinin` ku`shi ha`m turaqlilig`i menen, al impul`sliq-oyaniw ku`shi 
ha`m oyaniwdan ha`reketke o`tiw tezligi menen sipatlanadi dep atap o`tken edi. 
A`yyemgi Gretsiyada vrach Gippokrat temperament kontseptsiyasin using`an edi. Ol temperament 
organizmnin` to`rt suyiqlig`ina-qan (latin tilinde sangve), silekey (grekshe flegma), qizg`ish-sari o`t 
(grekshe xole), qara o`t (grekshe melayn xole) ha`m olardin` qaysi birinin` qanda ko`pligine baylanisli 
dep u`yretken edi. Bul suyiqliqlardin` aralaspasi, dep tastiyiqlag`an edi Gippokrat, sangvinik, xolerik, 
melanxolik ha`m flegmatik temperamentleri tiplerinin` tiykarinda jatadi. «Temperament» termininin` 
o`zi latin tilinen «bo`leklerdin` tiyisli o`z ara qatnasi» degen ma`nini an`latadi. 
Temperamenttin` bul tiykarg`i tu`rleri emotsional jag`daylardin` payda boliw dinamikasi ha`m 
intensivligi boyinsha o`z ara ayirmashiliqlanadi. Xolerikler ushin tez payda bolatug`in ha`m ku`shli 
sezimler ta`n, sangvinikler ushin-tez payda boliwshi, biraq a`zzi sezimler, melanxolikler ushin-a`ste 
payda boliwshi, biraq ku`shli sezimler, flegmatikler ushin-a`ste payda boliwshi ha`m ku`shli sezimler 
ta`n. Sonday-aq, xolerik ha`m sangvinikaliq temperamenttegiler ushin ha`reket shaqqanlig`i, uliwma 
ha`reketshen`lik ha`m sezimlerdi sirtqa ku`shli shig`ariw (ha`rekette, so`ylegende, mimikada) 
xarakterli. Melanxolik ha`m flegmatikaliq temperamenttegilerge, kerisinshe, a`ste aqirin qiymildaw 
ha`m sezimlerin a`zzi ko`rsetiw ta`n. 
Turmisliq psixologiya ko`z-qarasinan temperamentler tipin to`mendegidey sipatlaw mu`mkin. 
Xolerik- shaqqan, ayirim waqitlari shalt, ko`rse qizar, so`z, mimika, ha`reketlerinde aniq 
ko`rinetug`in ku`shli, tez alisatug`in sezimlerge iye, ayirim waqitlari-ku`ygelek. Ku`shli emotsional 
reaktsiyalarg`a beyim adam.