Uliwma psixologiya kk

psixikaliq jag`day dep ataladi. 
Oqiwshinin` sabaq waqtinda diqqatli yamasa diqqatsiz otiriwi, adamlarda bolatug`in kewli 
ko`terin`kilik yamasa ashiwli jag`daylar usinnan.Ha`r bir insan o`zinin` jeke, turaqli ayirmashiliqlari, 
psixikaliq qa`siyetleri menen basqalardan o`zgeshelenedi. Bir adamda qizig`iwshiliq (misali kitap 
oqiwg`a yamasa texnikag`a) ku`shli bolsa, basqa bir adam uqiplilig`i (matematika yamasa muzikag`a) 
menen o`zgeshelenedi. Ashiwshaq adam haqqinda onin` temperamenti qizg`in (jigerli) desek, ja`ne bir 
adamnin` minezi jaqsi, jatiq deymiz.
Qizig`iwshiliq, uqip, temperament, xarakter-bul adamnin` psixikaliq qa`siyetleri. 
Adamlar arasindag`i bunday a`piwayi ayirmashiliqlar haqqinda tu`sinik bizde kishkene 
waqtimizdan payda boladi ha`m turmisliq ta`jiriybe toplaniwi menen artip baradi. Psixikaliq 
protsessler, psixikaliq jag`day ha`m psixikaliq qa`siyetler bir-biri menen baylanisli ha`m birgelikte 
psixikani (ayirim waqitlari oni adamnin` ishki du`n`yasi yamasa psixikaliq o`miri, jan du`n`yasi dep 
ataydi) quraydi. Solay etip, psixologiya predmeti ha`m bir jeke adamnin` psixika ha`m psixikaliq 
qubilisi, sonday-aq topar ha`m ja`miyette baqlanatug`in psixikaliq qubilislar bolip esaplanadi.
Insan psixikasin, onin` psixikaliq ha`reketlerinin` nizamshilig`in u`yrenetug`in ilim psixologiya dep 
ataladi. Psixologiya shaxstin` (jeke adamnin`) psixikaliq protsess, jag`day ha`m qa`siyetlerin 
su`wretlep g`ana qoymastan, onin` payda boliw sebeplerin tu`sindiredi. 
Qa`legen ilim insan sanasinin` o`z aldina bir òàðàwû sipatinda o`zinin` ayriqsha u`yreniw 
predmetine iye. Uliwmaliq ma`niste psixologiyanin` u`yreniw predmeti psixika dep aytiw mu`mkin. 
Psixika- haqiyqatinda u`yreniwdin` ayriqsha predmeti. Joqarida aytip o`tkenimizdey, ïsixika-miydin` 
qa`siyeti. Ìiy- ko`plegen qa`siyetlerge iye, biraq psixika-ayriqsha. Bul qorshag`an a`tiraptag`i 
haqiyqatliqti sa`wlelendiriwshi qa`siyet. Sa`wlelendiriw qa`siyeti ta`biyatta ken` berilgen, sondada 
psixologiyaliq sa`wleleniw o`zinin` spetsifikaliq o`zgesheliklerine iye. 
Psixologiya ilim sipatinda tek g`ana psixikanin` ha`r qiyli qubilislarin u`yreniw ha`m tu`sindiriwge 
g`ana emes, al olardin` negizin ashiw ha`m uliwmalastiriw, yag`niy sebebin aniqlaw ha`m olardin` 
keleshektegi payda boliwin boljaw mu`mkin bolatug`in belgili bir nizamshiliqti ornatiw.
Psixologiya- (psuñhe-jan, Logîs-ilim) insan haqqindag`i tiykarg`i ilimlerdin` biri. Ol A`yyemgi 
Gretsiyada bizin` eramizg`a shekemgi VII-IX a`sirlerde, adamlar jan ma`nisin, onin` haywanatlar 
janinan o`zgesheligi, jannin` funktsiya ha`m uqiplari haqqinda sorawlar áåðå áàñëàg`àí wàqûòòà payda 
bolg`an.Psixologiya predmetin du`ziw áîéûíøà jumisëàð a`yyemgi grek filosofi, b.e.sh. IV a`sirde 
jasag`an, jandi psixologiyaliq bilim predmeti sipatinda tu`siniwde jan`a da`wirdi ashqan Aristotel`ge 
tiyisli. Fizikaliq dene yaki denesiz ideyalar emes, al dene ha`m jan ayirilmas bir pu`tinlikti qurag`an 
organizm onin` ushin bilim deregine aylandi. Aristotel`din` pikirinshe jan o`z aldina bir mazmun emes, 
al janli deneni sho`lkemlestiriw usili, formasi. Jan (denesiz) jasay almaydi, biraq ol dene emes, dep 
oylawshilar duris pikirleydi-degen edi ol. Onin` psixologiyaliq ta`limi mediko-biologiyaliq faktlerdin` 

---

3
jiyindisinan qurilg`an. Biraq bul uliwmalastiriw psixologiyanin` tiykarg`i printsiplerinin`, 
sho`lkemlestiriw (sistemaliq), rawajlaniw ha`m sebepliliktin` qayta du`ziliwine alip keldi.Aristotel`di 
ilim sipatindag`i psixologiyanin` atasi dep esaplawg`a boladi. Onin` Jan haqqindag`i jumisi uliwma 
psixologiyanin` birinshi kursi, bunda ol sorawdin` tariyxin, o`zinen alding`ilardin` pikirin, olarg`a o`z 
ko`z-qarasin bildirgen, son` olardin` jetiskenlik ha`m kemshiliklerinen paydalanip o`z sheshimin 
using`an. Ilim sipatinda psixologiyanin` maqseti psixèêàliq o`mirdin` tiykarg`i nizamlarin u`yreniwäåí 
èáàðàò. Bul nizamlardi biliw ha`r bir zamanago`y adam ushin za`ru`r. Psixologiyani u`yreniw adamg`a 
basqalardi jaqsiraq tu`siniw, olardin` psixikaliq jag`dayin esapqa aliw unamli ha`m unamsiz ta`replerin 
ko`riw adamlardag`i anaw yamasa minaw jeke o`zgeshelikler qalay ha`m ne ushin payda 
bolatug`inlig`in aniqlaw, a`tiraptag`ilar menen baylanisti ornatiwg`a ja`rdem beredi.Psixologiyani 
teren` u`yrenip atirg`an ha`r bir adam o`zinin` ku`shli ha`m a`zzi ta`replerin ko`re aliwi, o`z u`stinde 
islew mu`mkinshiligin alip, kemshiliklerin saplastirip, jaqsi qa`siyetlerin jetilistire aladi. Psixologiyani 
biliw adamlarg`a oqiw ha`m jumis protsessinde ja`rdem beredi, yag`niy jaqsiraq tu`siniw, este saqlaw, 
diqqat ha`m oylaw qa`biletin jaqsilaydi. Psixologiya adamnin` psixologiyaliq turmisin 
sa`wlelendiretug`in a`debiyat, til, tariyx ha`m basqa da ja`miyetlik ilimlerdi u`yreniwde u`lken 
a`hmiyetke iye.