Ümumi psixologiyanın mövzusu və vəzifələri Plan

7. Psixi inkişaf və təlim

Plan:

1. Psixi inkişafla bağlı V.Şternin və J.Piajenin fikirləri

2. Psixi inkişafla bağlı C.Brunerin fikirləri

3. L.Vıqotskinin müəyyən etdiyi əqli inkişaf zonası

4. İnkişafetdirici təlimin əsas şərtləri

Təlim və psixi inkişafın qarşılıqlı əlaqəsi daima diqqəti cəlb edən məsələlərdən biri olmuşdur. Lakin ilk baxışda asan görünən bu məsələ daim mübahisələrə səbəb olmuşdur. Təlim və psixi inkişafın qarşılıqlı əlaqəsi məsələsi həmin sahədə tədqiqat aparan alimlər tərəfindən müxtəlif istiqamətdə şərh olunmuşdur. Təlim və inkişaf problemi haqqında dünya psixoloqlarının fikirlərini təxminən aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar.

Vaxtilə alman psixoloqu V.Ştern belə bir müddəanı əsas tuturdu ki, təlim inkişafın arxasınca gedir və ona uyğunlaşır. Onun fikrincə əqli yetişmə prosesinə müdaxilə etmək, ona mane olmaq lazım deyil, beynin təlim üçün yetişməsinədək səbrlə, passiv şəkildə gözləmək lazımdır.

Görkəmli İsveçrə psixoloqu J.Piajenin fikrincə inkişaf özünün daxili spesifik qanunlarına malikdir. Onun fikrincə təlim inkişafa heç bir əsaslı təsir göstərə bilməz. Ona görə də təlim inkişafa uyğunlaşmalı və onun tənzim edilməsi üçün məhz inkişafın səviyyəsi əsas götürülməlidir. Sözsüz ki, burada təlimin inkişafetdirici təsiri J.Piaje tərəfindən nəzərə alınmır. J.Piaje belə hesab edir ki, təlim inkişafın məzmun, yaxud ardıcıllığını dəyişə bilməz, onu yalnız ləngidə, yaxud sürətləndirə bilər.

Amerika psixoloqu C.Brunerə görə hər cür əqli inkişafın əsasını yalnız mütəşəkkil və məqsədyönlü təlim təşkil edir. C.Bruner şagirdlərin əqli inkişafında təlim prosesinin həlledici rol oynadığını qəbul etsə də, yaş hüdudlarını silib atdığına görə onun fikrilə razılaşmaq olmaz.

Bütün bunlar bir daha göstərir ki, təlim və psixi inkişafın qarşılıqlı əlaqəsinin düzgün müəyyənləşdirilməsi birinci növbədə təlimin struktur komponentlərinin dəqiq müəyyənləşdirilməsindən asılıdır.

Görkəmli rus psixoloqu L.Vıqotski təlim və tərbiyənin uşağın psixi inkişafında həlledici rolunu göstərmişdir. Onun fikrincə, təlim inkişafdan irəli gedir və onu öz arxasınca aparır. L.Vıqotskinin “təlim həmişə inkişafdan irəlidə gedir və onu da öz arxasınca aparır” fikrinə əsaslanan psixoloqlar inkişafetdirici təlimin mahiyyətini açmağa çalışmışlar. Burada uşaqların mənimsəmə imkanlarının aşkara çıxarılması mühüm yer tutur. L.Vıqotski və onun əməkdaşları təlimlə əlaqədar əqli inkişafın iki zonasını müəyyən etmişlər.