Umumiy fitopatologiya va mikrobiologiya

Perenasporalar tartibi - Perenosporales Perenosporalar umibining zamburugMari saproneglivalarga nisbatan quraqlik sharoitiga ko'proq moslashgan. Peronospora zamburug‘Iarini olsish joyiga moslashishiga ko'ra g id r o fil, zo o fil va fito fil I arga boMinadi. Ko‘pchi!igi fitofil hisoblanadi, shunga ko‘va ularda xavo va suv oqimi, o‘simlik va xayvonlar yordamida tarqalisbi imkoniyatlarini bcradigan moslamalar ham hosil boMgan. Bu zamburug Marning ko'pcbiligida rivojlanishning maMum bosqichida harakatlanadigan zoosporalar paydo boMadi. Bulaming hayotida suv endi xal qiluvchi omil vazifasini bajarmaydi, hayotning qisqa maMum bir davrigina suv bilan bogMiq xolos. Ularda zoosporalarni hosil qilish, uni zoosporangiydan yoki sporangiylaridan itarib chiqarish uchun moslamalar paydo boMgan. quruqlik sharoitidagi mitselliy, xavo namligi biroz o‘zgarish bilan buralib, aylanib sporalarni atrofga tarqalish imkoniyatlarini hosil qilgan. Peronospora zamburug Mari odamlar ishtirokida ham muvoffaqiyatli tarqaladi. Ular qishloq xo'jalik ekinlarida tekinxo‘rlik bilan o ‘sganligi tufayli bir maydondan ikkinchisiga, bir sarxaddan boshqasiga kishilaming faoliyatlari tufayli oson tarqaladi. Kasallangan o‘simlik qoldigi yo‘qotilmasa, tuproq sharoitlari o ‘zgarmasa, yildan yilga yangidan ko‘payaveradi. Peronospora zamburugMar tabiatda benixoya keng tarqalgan. Bizda choM, adir, to g \ yaylov sarxadlaridagi turli o‘simliklarda tekinxo‘r holda o ‘sadi. Bu zamburugMar o‘sish xususiyatiga ko‘ra efemerlar hisoblanib, spora hosil qilishi qisqa vaqtda ro‘y beradi. Mitselliy esa tezda oMadi, sporalari yangi generatsiyani boshlaydi. Peronospora zamburugMaming avj olib o‘sib rivojlanishi erta bahorga to ‘g ‘ri keladi. Bu holat seryogMn kuzda ham takrorlanadi. Mitselliy dastlab ingichka, uncha - muncha tarmoqlangan gifali, keyin hujayralarga boMingan bir yillik boMadi. Bundan tashqari, tinim davrini vegetativ holda o ‘tadigan, xo'jayin tanasining turli qismlarida qishlab keladigan, ko‘p yillik mitselliy ga ega boMgan zamburugMar ham bor. Naslga g‘amxo‘rliday holat ham mavjud, takomillashgan xaqiqiy tekinxoMiarida urugManish ichki ro‘y beradi, zigota xo‘jayin tomonidan ko‘p qavatli parda bilan o ‘raladi, jinsiy ko‘payish uchun xizmat qiladigan hosilalari va undan oosporalarning coni ham beadad miqdorda bo'ladi. Bunday holat bizning sharoiiimizda keng larqalgan tok - uzumidagi «sho'r» kasaligini yuzaga keltiruvchi Plasntopara viticola turida yaqqo! namoyon boladi.
Plazmopara - Plasmoporci turkumining zamburugMan tabiatda juda ko‘p tarqalgan, bizda ulardan P. viticola tok o'simligining uzum boshida, uning irib ketishiga sabab buladi. Spora band monopodial ko‘p marta tarmoqlangan, uchida spora tutgan uch - to ‘rt shoxchali ko‘rinishga ega. Sporalari qovunsimon, zoosporalar hosil qilib unadi. Mitselliy uzum bandi, uzumbosh donalarida un sepkandek g ‘uboralarini hosil qiladi. Xavo semam kelsa, unga qarshi choralar qoilam asa, kasallik 80 - 90% gacha yetishi mumkin. Fitoftora - Phytophtora turkumining zamburug‘lari da mitselliy oq po'panak ko‘rinishda bo‘lib, sporangiysi limon mevasi kabi ko‘rinishga ega. Zoosporalari zoosporangiy ichida shakllanib, uning ichida chiqadi. 0 ‘simliklarning yer usti qismida tekinho‘r rivojlamb, namlik yetarli bo‘lgandagina zoosporalar hosil qiladi. Bu turkumning zamburug‘lari ichida morfologiyasi bo‘yicha o ‘zaro yaqin boMganlari tiziologiyasiga ko‘ra farqlanishlari jihatidan boshqalaridan ancha farqlanadi. Eng sodda tuzilgan 128 tekinxo‘rlari‘iizoq vaqt tupmqda tirik holda bo'lishi mumkin.‘Ular tuproqdagi hohlagan o'simlik qoldig'i hisobiga oziqlana oladi. Fitoftoralar o'simlikning hamma qism va to'qimalarini zararlay oladi. O'simlik to‘qimasidagi zamburug’ uni chiritadi va u yerda zamburug‘ni spora hosil qiladiganlari paydo boMadi. Tuproqdagi zamburug1 o ‘simlikni zararlaganidan keyin yana tuproqqa qaytadi. Fitoftolra turkumidan Rh. infestans kartoshka o ‘simligining barg to‘qimasida gaustoriyali mitselliysi yordamida oziqlanib, yaproqda to‘q tusli, yomgMrli vaqtlarda qoramtir dogMar hosil qiladi. Kasailik poyaning barglaridan boshlanadi, keyin hammasini egallaydi. Oziqlangandan keyin yaproq ustitsasidan sporangibandlari chiqib turadi. Sporangibandlarning oxirida zoosporangiylar rivojlanadi. Shamol, yomgMr va boshqalar ta’sirida uzilib, tarqalgan sporangiy kartoshkaning yaprogMni ustidagi bir tomchi suvga tushib, 6 - 8 zoospora hosil qilib unadi. M a’lum muddatdan keyin yumoloqlanadi va o ‘sish nayini hosil qilib, o ‘simlik ustitsasi orqali uning to‘qimasiga kiradi, bu bilan o ‘simlikning qaytadan kasallanishi ro‘y beradi. Fitoftoraning tuproqqa tushgan sporangiylari suv bilan katoshka tugunagiga kelib, uni zararlaydi. Ommaviy holda zararlanish kartoshkani kovlab olishda ro‘y beradi. Tuganakda yaltiroq kulrang kartoshkani ekilsa, dastlab u hech qanday belgi bermaydi, uni yigMshtirish davri boshlanishidan oldin o‘simlik soMiydi, bu hosilning kamayishiga sabab bo’ladi