Umumiy ma'lumoti tayyori. Doc

Pul muomalasi. Pul o’z xususiyatiga ko’ra, avvalo muomala vositasidir, ya’ni 
tovarlarni bir-biriga almashtirish pul vositasida amalga oshadi. Chunki, tovar egasi 
bo’lgan sotuvchi xaridorga tovarni sotib, tovarning qiymatini pul sifatida oladi. 
Shuning uchun talab bilan taklifni bir-biriga pul ulaydi va ularning uzilishiga barham 
beruvchi bo’lib hisoblanadi. 
Tovarlarning siljishi, harakat tezligi, bir-biriga yaqinlashuvi pul vositasida 
amalga oshadi, deyish mumkin. Ayirboshlashning eng yuqori pog’onasi bo’lgan 
muomala mazmunan pul tufayli yuzaga keladi. Tovar-pul mu-omalasi esa bozor 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

81 
sharoitining asosidir. Demak, bundan pul va pul muomalasining bozor iqtisodiyoti 
rivojidagi o’rnini baholash qiyin emas. 
Mamlakat iqtisodiyotining muvozanati, uning muomalasini ta’minlash uchun 
ma’lum miqdorda pul talab qilinadi. Buni aniqlashda bir necha tomonlarga e’tibor 
berish zarur. To’lovlar naqd yoki naqd pulsiz bo’lishi mumkin. Agarda tovarning 
xaqi bevosita pul to’lovi orqali amalga oshsa, buni naqd pul asosidagi oldi-sotdi 
deyiladi. Basharti bevosita pul to’lovisiz oldi-sotdi yuz bersa, bunday oldi-sotdi pulsiz 
to’lov deyiladi. Asosan banklar orqali pul o’tkazuv shu usulga kiradi. Shuning uchun 
ham zaruriy pul miqdorini belgilashda bunday voqelik e’tiborga olinadi. Chunki, u 
bevosita pul zaruriyati darajasiga ta’sir etadi. 
Bundan tashqari zarur pul miqdorini aniqlashda pul harakati tezligi 
ahamiyatlidir. Bu pul birligining yil ichida necha marta qo’ldan-qo’lga o’tib, tovar 
egalarining o’zgarishidagi ishtiroki darajasiga bog’liqdir, ya’ni pul qancha ko’p 
"ishlasa" — tovarlar, xizmatlarning oldi-sotdisida ko’p qatnashsa, shuncha tez 
harakat qilganligi aniqlanadi. Masalan, bir yilda shartli ravishda 100 mln so’m tovar, 
xizmatlar sotilishi 10 mln so’m pul tufayli amalga oshgan bo’lsa, har bir so’m yiliga 
o’rtacha 10 marta aylanib, o’z harakat tezligi darajasini belgilaydi (V). 
Shunga asoslangan holda normal muomala uchun zarur pul miqdorini belgilash 
mumkin bo’ladiki, bu ayirboshlashni tenglashtirishga yordam beradi. 
Mamlakat muomalasi uchun zarur pul miqdorini — M, sotiladigan tovar, 
xizmatlar bahosining o’rtacha darajasini — R, yil ichida sotiladigan tovar, xizmatlar 
umumiy hajmini Q, pul harakati tezligini — V bilan belgilasak, unda quyidagi 
tenglikka ega bo’lamiz: Pul miqdori 
M = RQV 
Demak, mamlakatda qancha pul ko’p bo’lsa mamlakat shuncha boy va yaxshi 
holatda bo’ladi deyish, noto’g’ridir. Chunki, pul ortiqchaligi ham, etishmovchiligi 
ham yaxshi emas, ya’ni pul hajmi ixtiyoriy bo’lmaydi. Aytaylik, ishlab chiqarish 
o’zgarmay, narxlar ko’tarilsa, albatta qo’shimcha pul miqdori talab etiladi yoki pul 
harakati tezlashib, ishlab chiqarish hajmi va baholar o’zgarmagan holda pul kam 
miqdorda talab etiladi. Aytish mumkinki, gap pulning umuman, ko’p-ozligida emas, 
balki u ifoda etadigan boyliklar hajmidadir.