Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik

JAMLOVCHI SON, UNING YASALISHI

---

168
421-mashq.
Nuqtalar o‘rniga quyida berilgan sonlardan mosini
qo‘yib, gaðlarni ko‘ñhiring.
1. ... teðalik orqasiga o‘tib qarasak, bir ñhuqurga tushib
qolgan Òo‘rtko‘z badanidan qon oqib ingrab yotibdi. (G‘ayratiy)
2. Umidjon jon holatda ... qo‘li bilan boshini ushlab: «Yo‘q,
kerak emas, ðodshoh bo‘lmayman», deya qiñhqirib yubordi.
(N. Aminov) 3. Har ... mehmon: «Biz, farosatsizlarni keñhiring,
otaxon», deya mezbonning oyog‘iga yiqilishdi. (N. Aminov).
4. Hotamjon ... oyog‘ini qimirlatolmay yotardi. (O‘. Umarbekov)
5. ... dalaning ðoynagiga qarab yurdilar. (G‘afur G‘ulom)
Sonlar: Ikkalamiz, uñhala, ikkala, uñhovlari, bir, bitta.
422-mashq.
Birdan o‘ngañha bo‘lgan sonlarga -ov, -ala
qo‘shimñhalarini qo‘shib, jamlovñhi sonlarni hosil qiling. Ularni
qatnashtirib gaðlar tuzing va yozing.
1. Jamlovñhi sonlar qanday yasaladi? Ular nima uñhun
shunday nomlanadi?
2. Jamlovñhi son yasovñhi qo‘shimñhalar qaysi son asosla-
riga qo‘shilganda, ular tarkibida o‘zgarish yuz beradi?
423-mashq. 
Uyga vazifa. «Oltovlon ola bo‘lsa, og‘zidagin oldirar,
To‘rtovlon tugal bo‘lsa, unmaganni undirar» maqoli asosida hikoya
tuzing. Unda sonlardan foydalaning.
1-t o ð s h i r i q . Berilgan sanoq sonlarga -tadan qo‘shimñhasini
qo‘shing. Ma’noda qanday o‘zgarish bo‘lganini ayting.
Bir, ikki, o‘n, yuz, ming.
BILIB OLING. 
Narsalarning miqdorini taqsimlab
ko‘rsatadigan sonlarga taqsim son deyiladi. Ular -tadan
qo‘shimchasi yordamida hosil qilinadi.
ÒAQSIM SON, UNING YASALISHI

---

169
424-mashq.
Gaðlarni o‘qing. Òaqsim sonlarni toðib, yasalishini
tushuntiring.
1. Azim har yelkasiga to‘rttadan odam sig‘adigan yigit bo‘libdi.
(Abdulla Qahhor) 2. Laylak har yili uñhtadan bola oñhar ekan.
(Ertakdan) 3. U bu yilgi bahorda har yuz ona qo‘ydan bir yuz
yigirma bittadan qorako‘l qo‘zisi oldi. (G‘afur G‘ulom) 4. Eshak-
ning ustiga ikkitadan bo‘lib mindik. (Õ. Òo‘xtaboyev) 5. Ular
ikkitadan bo‘lib saf tortishdi.
425-mashq. 
Arab raqamlarida berilgan sonlarni harflar bilan
yozing, ular ishtirokida gaðlar tuzing.
7—8 tadan, 15 ovi, 2 tasi, 25 tadan, 50 tadan, 3 tañhasi-
dan, 9 tadan, 1 tadan, 7 tadan.
426-mashq.
Gaðlarni ko‘ñhiring. Òaqsim sonlarning tagiga ñhizib,
hosil bo‘lishini tushuntiring.
1. Men ikkoviga bittadan ezilgan shaftoli beraman. (Oybek)
2. Qurolsiz, navkarsiz mulla Fazliddin Ahmad Òanbalday yuz-
ikki yuztadan qurolli yigitlari bor beklarga qanday bas keladi?!
(P. Qodirov) 3. Har birining oldiga bir siqimdan mayiz, ikki-
tadan non, bir ñhoynakdan ñhoy qo‘yib ñhiqdim. (M. Abdul-
layev) 4. Pakana buvi tuxum olib hammamizga ikkitadan ulashib
ñhiqdi. (Õ. Òo‘xtaboyev) 5. Odamlar bitta-ikkitadan bo‘lib
maydonga to‘ðlana boshlashdi. (A. Abdumalikov)
1. Òaqsim sonlar qanday hosil qilinadi?
2. Ular gaðda qanday gað bo‘lagi vazifasini bajaradi?
3. Òaqsim sonlar ishtirokida gaðlar tuzing.