Umumiy psixologiya

8 – davr.Kechkietuklik (60 vaundanyuqori). Hayotdanqanoatlanishtuyg‘usibilanxarakterlanadi. O‘tganumrihaqidao‘ylash, o‘limgatikqarashvaundanqo‘rqmaslik. Salbiytomoni – hayotfaoliyatidannoumidlik, ko‘ngilsovishtuyg‘ulari. Umrnibekorgao‘tkazganidanqayg‘urish, vaqtnitezo‘tayotganidan, o‘zidan, boshqalardanqoniqmaslik, umriniboshqatdanyashashgaxohish, hayotdagibetartiblikdanranjish, o‘limdanqo‘rqish.

Psixodinamiknazariyaasosinishaxsningxulqiniemotsiya, maylyordamidatahlilqilishtashkiletadi.

Kognitivistikyo‘nalishnamoyondalaridanbirinchibo‘lganJ. Piajeaql - idroknazariyasivauningdavrlarihaqidagita’limotniyaratgan. Buta’limotdaintellektrivojlanishdavrlariko‘rsatibberiladi.

Budavrlar:

1. 
   Sensomotorintellekt (tug‘ilgandan 2 Yoshgacha).
   
2. 
   Operatsiyalardanilgarigitafakkurdavri (2 Yoshdan 7 Yoshgacha).
   
3. 
   Konkretoperatsiyalardavri (7-8 Yoshdan 11-12 Yoshgacha).
   
4. 
   Formaloperatsiyalardavri.
   

HarbirYoshdavrio‘ziningmuhimhayotiysharoitlari, ehtiyojlarivafaoliyati, xarakterliqarama-qarshiliklari, psixikaningsifatxususiyatlari, psixikjihatdanyangihislatlarninghosilbo‘lishibilanajralibturadi. Harbirdavro‘zidanoldingidavrtomonidantayyorlanib, uningasosidavujudgakeladivao‘znavbatida, o‘zidankeyingidavrningpaydobo‘lishiuchunasosbo‘libxizmatqiladi.

BirYoshdavrdan 2-Yoshdavrigao‘tishtinchyo‘lbilanyokiinqirozlarbilankechishimumkin. Bunipedagogalbattabilishizarur. Inqiroztaraqqiyotningturlibosqichlaridavujudgakelishimumkin. Engyorqinnamoyonbo‘ladiganinqirozlarquyidagilar:

1. 
   YAngitug‘ilganchaqaloqlikinqirozi.
   
2. 
   UchYoshinqirozi.
   
3. 
   O‘smirlikdavrigao‘tishdagiinqiroz.
   
4. 
   O‘rtaYoshinqirozi.
   

Agarkattalartomonidanbolaningyangiehtiyojlarihisobgaolinsahamdaularniqondirishimkoniyatlarishakllanishigayordamberilsa, inqirozvujudgakelmasligihammumkin. Bundashaxsningrivojlanishiinqirozsiz, tinchyo‘lbilanamalgaoshishita’minlanadi.

Shuningdek, pedagogharbirYoshdavridapsixikaningmuayyantomonlarisamaralirivojlanishiuchunoptimalimkoniyatlarmavjudekanliginihambilishilozim. Bundaydavrsenzitivdavrdebataladi. Masalan: ilkbolalikdavri, ya’nibirYoshdan 3 Yoshgachabo‘lgandavrbolanutqiningrivojlanishiuchunsenzitivdavrhisoblanadi. KichikmaktabYoshdavri – o‘quvmalakalariningrivojlanishiuchunqulaydir. HarbirYoshdavribirqanchaxususiyatlarbilanxarakterlanadi.

Bular:

1. 
   Oiladavajamoadabolaholatiningo‘zgarishi.
   
2. 
   Ta’lim-tarbiyashakllariningo‘zgarishi.
   
3. 
   Bolaorganizmiayrimxususiyatlariningvoyagaetishi.
   
4. 
   Boladayangichafaoliyatturiningvujudgakelishi.
   

HarbirYoshdavridafaoliyatningbirorturietakchilikrolinibajaradi. FaoliyatningetakchituritushunchasiA.N. Leontevningasarlaridaochibberilgan.

Faoliyatningetakchituri – ma’lumYoshdavridabolaningpsixikasida, uningpsixikjarayonlarivapsixikxususiyatlaridamuhimo‘zgarishlarnivujudgakeltiruvchifaoliyatturidir. HarbirYoshdavridafaoliyatningbirturiuchunehtiyojseziladi. Masalan: go‘daklikdavridagietakchifaoliyatturi – bevositaemotsionalmuloqatbo‘lib, uningasosidaorientirovkavasensomotor-manipulyativharakatlar, ya’niko‘rish, eshitish, muskul-harakatsezgilari, idrokbilanboshqariladiganharakatlarshakllanadi.

BuYoshdavridagiengmuhimyangilik – boshqakishilarbilanbo‘ladiganmuloqotgaehtiyojvaulargamuayyanemotsionalmunosabatningshakllanishidir.

Ilkbolalikdavridafaoliyatningetakchituri – predmetliharakatlar. Uorqalibolakattalarbilanhamkorlikdapredmetlarbilanbajariladiganharakatlarnio‘zlashtiradi. Budavrdagiyangilik – nutqningrivojlanishivako‘rgazmaliharakatlitafakkuriningtaraqqiyotidir.

Maktabgachabo‘lganYoshdavridarollio‘yinlarfaoliyatningetakchituribo‘libqoladi.

KichikmaktabYoshidafaoliyatningetakchituri – o‘qishfaoliyatihisoblanadi. O‘qishfaoliyatidaxotirashakllanadi, predmetlarvatashqidunyohaqidagibilimlaro‘zlashtiriladi.

O‘smirlikdavrida – muloqotetakchilikvazifasinibajaradi.

Ilko‘spirinlikdavridaetakchifaoliyatturi – o‘quvkasbiyfaoliyatibo‘lib, bufaoliyatjarayonidadunyoqarash, kasbiyqiziqishlar, o‘z-o‘zinianglash, orzuvaideallarshakllanadi.

Demak, harbirkishiuchunYoshxususiyatlarixosdir. AmmoharbirYoshdavriningichidaindividualfarqlarhammavjud. Bufarqningsabablariturlichabo‘lishimumkin:

1. 
   Hayot, faoliyatvatarbiyasharoitlari.
   
2. 
   Tabiiyindividualfarqlar – nervsistemasiningtipologikxususiyatlari.
   

Ta’lim - tarbiyaishlaridao‘quvchilarningpsixologikvaindividualpsixologikxususiyatlarinihisobgaolishzarur, ya’nimazkurYoshdagibolalarningtalablariga, imkoniyatlari, xususiyatlarigamoskeladiganpedagogikishshakl, metodvavositalarinitanlashvaqo‘llashlozim.