Umumiy psixologiya

M U N D A R I J A
bet
1	Titul varag’i	1
2	mundarija	2
3	O’quv materiallar	3
4	Mustaqil Ta’lim mashg’ulotlari	4
5	glossariy	5
6	Ilova	6-16
7	YOSH PSIXOLOGIYASI VA PEDAGOGIK PSIXOLOGIYA FANLARIDAN BOSHQOTIRMALAR	17-18
8	Fan dasturi	18-29
9	Ishchi fan dastur	30-41
10	dastur bajarilishining kalendarli rejasi	42-46
11	tarqatma materiallar	47-52
12	testlar	53-244

1-MAVZU : Yosh va pedagogik psixologiya faniga kirish

Reja:

1.Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, maqsad va vazifalari.

2.Yosh va pedagogik psixologiyafanining asosiy muammolari.

3.Yosh va pedagogik psixologiyafaniga oid ilmiy bilimlarning vujudga kelish tarixi.

4. Yosh va pedagogik psixologiyafanining asosiy sohalari.

5.Yosh va pedagogik psixologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqasi

Mavzuo‘quvmaqsadi :

Ta’limiy: bo‘lajakpedagoglartomonidanYoshpsixologiyasivapedagogikpsixologiyafanlariningpredmeti, vazifalari, bo‘limlari, tadqiqotmetodlarihaqidagibilimlarnio‘zlashtirilishinitashkiletish.

Tarbiyaviy: bo‘lajakpedagoglartomonidanYoshpsixologiyasivapedagogikpsixologiyafanlariningpredmeti, vazifalari, bo‘limlari, tadqiqotmetodlarihaqidabilim, malakavako‘nikmalarnishakllantirish.

Rivojlantiruvchi: mavzuningta’limiyvatarbiyaviyo‘quvmaqsadlariasosidatalabalardunyoqarashinikengaytirish.
1.1.Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, maqsad va vazifalari.
Hozirgidavrdamamlakatimizda, shujumladanxalqmaorifisistemasidaamalgaoshirilayotgano‘zgarishlaro‘qituvchilar, barchapedagoglaroldigao‘quvchiningbilimlariniyuksakdarajadao‘zlashtirishi; o‘quvchilarmustaqiltafakkurini, ularaktivliginirivojlantirish; ulardayuksakahloqiysifatlarnitarbiyalash; ularningtafakkur, muloqat, o‘qish, mehnatqilishgabo‘lganqobiliyatlarinitaraqqiyettirishkabimurakkabvama’suliyatlivazifalarniqo‘ymoqda.

Buvazifalarnimuvaffaqiyatlihalqilishuchunfaqatpedagogikafaniningnazariyasoslarini, harbiro‘qituvchipredmetnio‘qitishmetodikasini, maktabo‘quvchilariningfiziologiyasiasoslari, maktabo‘quvchilarigigienasiasoslariniginabilishemas, balkima’lumdarajadapsixologikbilimlargahamegabo‘lishlozim. Harbirpedagogma’lumdarajadapsixologhambo‘lishitalabetiladi, chunkiularharbirifaqato‘zigaxosbo‘lgan, turliYoshdagi, turliindividualxususiyatlargaegabo‘lgano‘quvchilarbilanisholibboradi.

Harbirbolafaqato‘zigaxosbilishfaoliyati, iroda, xarakter, xulq-atvorxususiyatlarigaega. Maktabdagita’lim-tarbiyaberishjarayonidamanashuxususiyatlarnibilishvashungaasoslanibulargaindividualmunosabatdabo‘lishlozim. Manashularnihisobgaolgandagina, harbirpedagogo‘ziningasosiyvazifasi, ya’niyoshavlodgata’lim-tarbiyaberishishinimuvaffaqiyatliamalgaoshiradi.

Shuninguchunhampsixologiyafaniningalohidasohalaribo‘lmishyoshvapedagogikpsixologiyaasoslarinichuqurbilishharbirpedagoguchunmuhimhisoblanadi.

Psixologiyafaniningbirqatortarmoqlari, sohalarimavjud. Ularorasidayoshpsixologiyasialohidaahamiyatgaega. Yoshpsixologiyasipsixikrivojlanish, shuningdek, bolalik, o‘smirlik, o‘spirinlikvaetuklikdavridashaxstaraqqiyotiningxususiyatlarinio‘rganadi. Judako‘pfundamentaltadqiqotlaro‘tkazilganligigaqaramaybugungikundainsonpsixikasiniuningbutunhayotiyyo‘libosqichlaridarivojlanishixususiyatlariniyaxlitholdatavsiflashgaerishilmagan.

Yoshpsixologiyasiharbiryoshdavriningqaytarilmasxususiyatlarini, yillaro‘tgansari, asta-sekinlikbilanbolaqandayqilibinsonbo‘libshakllanishi, shaxssifatidao‘ziniijtimoiymunosabatlardanamoyonqilishi, kasbtanlashi, muloqotjarayonidao‘ziningerk, huquqvamajburiyatlarigaintilishi, qandayqilibsevishi, ishonchlido‘stbo‘libtarkibtopishi, o‘zivaboshqalaruchunma’suliyatnihisqilishikabijihatlarnitadqiqetadi.

Bilimlarningharbirsohasio‘zigaxosnomlanishgaega. Lekinba’zibirbilimlarsohasibirnechanombilanhamatalishimumkin. Masalan, yoshpsixologiyasiniboshqachaqilib, rivojlanishpsixologiyasidebnomlanishimumkin. Ammobuerdaaynanbittayokibir-birigamazmunjihatdanjudayaqinbo‘lganbilimlarsohasiko‘zdatutiladivainsonxulq-atvori, psixikrivojlanishningyoshxususiyatlarito‘g‘risidafikryuritilmoqda. RuspsixologiR.S.Nemovasarlaridaularsinonimsifatidaqo‘llaniladi.

Yoshpsixologiyasi – turlixilyoshdavrlariningpsixologikxususiyatlarigae’tiborberadi. Rivojlanishpsixologiyasi – insonpsixologiyasiningyoshjihatdanqaytatuzilishiqonunlarihaqidagibilimlarsohasi.

Yoshpsixologiyasinirivojlanishdantashqarida, o‘zgarmasdebqarashmumkinemas. Xuddishunday, rivojlanishniyoshxususiyatlariniajratibko‘rsatmasdantasavvurqilibbo‘lmaydi.

Yoshpsixologiyasiningbirqatormuammolariniajratibko‘rsatishmumkin.

1.Insonpsixikxususiyatlarivaxulq-atvoririvojlanishiningorganizmvamuhitgabog‘liqligimuammosi.

2.Insonningrivojlanishigastixiyalita’limvatashkiletilganta’limningta’sirimuammosi.

3.Layoqatvaqobiliyatlarningo‘zaromunosabatimuammosi.

Birtomondanpsixikrivojlanishorganizmga, ya’niinsonorganizmininganatomikfiziologiktuzilishigabog‘lik. Nervsistemasivamiyaninginsoniytuzilishiuniongegasi, nutqvayuqoridarajadagiintellektsohibisifatidarivojlanishigaimkonberadi. Nasliyyo‘lbilanyokijiddiykasallikoqibatidayuzagakeluvchiorganizmanatomikfiziologikholatidagibuzilishlarpsixiktaraqqiyotgata’siretishivarivojlanishdanorqadaqolishgaolibkelishimumkin. Bolaningmiyasietilibbo‘lmagunchaundaverbalnutqnivaubilanbog‘liqbo‘lganqobiliyatlarnishakllantirishmumkinemas.

Ikkinchitomondan, organizmningpsixikrivojlanishimuhitgahambog‘liq. Chunkipsixiktaraqqiyotgata’lim-tarbiyaningta’sirijudabeqiyos. Biroq, psixiktaraqqiyotninguyokibubosqichidabuomillardanqaysibiriko‘proqta’siretishinianiqaytishqiyin.

Stixiyalita’lim-tarbiyamaxsusta’limiymaqsadlarsiz, hechqandaydasturlarsiz, insonningjamiyatdaboshqakishilarbilanmunosabatlarinatijasidaamalgaoshadiganta’lim-tarbiya. Tashkiletilganta’lim-tarbiyaesamaqsadgaqaratilganholdamaxsusta’limiytizimdaolibboriladiganta’lim-tarbiyadir.

Shak-shubhasiz, insonstixiyalivatashkiletilganta’sirotlarostidapsixologikjihatdantaraqqiyetadi, lekinulardankaybiriinsonxulq-atvorigakuchliroqta’siretishimasalasimuammoligichaqolmoqda.

Keyingimuammo – layoqatvaqobiliyatlarningo‘zaromunosabatimasalasidir. Bolaningqobiliyatlaririvojlanishigata’siretuvchilayokatlarningo‘zinima? Layoqatlartarkibifaqatorganizmningnasliyxususiyatlaribilanbog‘liqmiyokiuningtarkibigainsonningorttirilganxulq-atvorvapsixikxususiyatlarinihamkiritishmumkinmi? Bolaqobiliyatlariningtaraqqiyotiko‘proqmavjudlayoqatlargabog‘liqmiyokiungato‘g‘ritashkiletilganta’lim-tarbiyaningta’sirikuchliroqmi? kabisavollarhanuzgachato‘la-to‘kiso‘zechiminitopmagan.

Yoshpsixologiyasipsixikavaxulq-atvordabiryoshdavridanikkinchisigao‘tishdayuzagakeladiganmiqdoriyhamdasifatiyo‘zgarishlarnio‘rganadi. Odatdabuo‘zgarishlarhayotningmuayyanbosqichlarini, 1 nechaoydan (go‘daklikdavri) tobirqanchayillarni (kattayoshdavrida) qamraboladi. Ushbuo‘zgarishlar “ doimiyta’siretibturuvchi ”omillar – biologiketilishhamdainsonorganizminingpsixofiziologikholati, uninginsongaxosbo‘lganijtimoiymunosabatlartizimidatutgano‘rni, intellektualhamdashaxsrivojlanishidaerishgandarajasigabog‘liqbo‘ladi.

Psixikavaxulq-atvordayuzagakeladiganbuturdagiyoshgaxoso‘zgarishlarevolyusiono‘zgarishlardebataladi. Evolyusiono‘zgarishlardamiqdoriyvasifatiyqaytaqurishlarnisbatansekinlikbilanamalgaoshadi.

Nisbatanqisqavaqtoralig‘idajadalyuzberadiganchuquro‘zgarishlarnirevolyusiono‘zgarishlardebatashmumkin. Revolyusiono‘zgarishlarodatdabiryoshdavriningtugallanishi, ikkinchiyoshdavriningboshlanishiarafasidaro‘yberib, yoshtaraqqiyotininginqirozlaribilanbog‘liqbo‘ladi. Yoshtaraqqiyotidagiinqirozlarvaularbilanbog‘liqbo‘lganpsixikavaxulq-atvordaro‘yberadiganrevolyusionqayta (qurishlar) tuzilishlarYoshnidavrlargaajratishningasoslaridanbirisifatidaqaralishimumkin.

Rivojlanishbelgilaridanbiribo‘lganyana 1 turdagio‘zgarishlaraniqbirijtimoiyvaziyatningta’siribilanbog‘liqbo‘lib, ularnisituatsion (ya’nivaziyatbilanbog‘liqbo‘lgan) o‘zgarishlardebatashmumkin. Bundayo‘zgarishlarinsonxulq- atvorivapsixikasidatashkiletilganyokimaxsustashkiletilmaganta’lim-tarbiyata’siridavujudgakeladi.

Evolyusionvarevolyusiono‘zgarishlarodatdabarqarorhamdaqaytarilmasbo‘lib, sistematikmustahkamlashnitalabqilmaydi. Situatsiono‘zgarishlarbeqaror, o‘zgaruvchan, ularnimashqlarorqalimustahkamlashtalabqilinadi. Evolyusionvarevolyusiono‘zgarishlarinsonpsixologiyasinishaxssifatidaqaytao‘zgartirsa, situatsiono‘zgarishlardaxulq-atvorningba’ziko‘rinishlari, bilim, malakavako‘nikmalarhosilbo‘ladi.