Umumiy psixologiya

L.YA.Kolominskiyo‘ztadqiqotidao‘qituvchiningo‘quvchilargamunosabatiso‘zsizmuallimmehnatimuvaffaqiyatlaridahalqiluvchirolo‘ynashinita’kidlaganedi. Uningfikricha, bupedagogikmahoratningmuhimtomonibo‘lib, o‘qituvchibilano‘quvchilarningo‘zaromunosabatiko‘pjihatdanaynanmanashujarayongabog‘liqdir. Muallifningko‘rsatishicha, o‘zaromunosabatnio‘qituvchishaxsiningfaolligivajamoadagita’sirlashuvnuqtainazaridanyondoshganholdao‘rganishhammumkinekan.

YUqoridagifikrlargatayanganholdapedagogningbolalarganisbatanmunosabatidagiemotsional-qadriyatliyondashuviuningmunosabatuslubidagimotivatsionjihatlari, Shuningdek, birvaqtningo‘zidauningo‘quvchilargabo‘lganmunosabatijarayonidaxulqigata’sirko‘rsatuvchioperatsionaljihatbilanbelgilanshiniqaydqilishmumkin.

Qatortadqiqotlardaesao‘qituvchivao‘quvchilarningpedagogikmuomaladagiturlixiljihatlarinibaholashholatihamo‘rganilgan.

O‘qituvchiganisbatano‘smirlarningtalabvaumidlarichetelpsixologlaritomonidantadqiqqilinganbo‘lib, A.Djersildningizlanishlarigabinoanbolalarquyidaqaydqilinganxaraktergaegabo‘lgano‘qituvchilarniafzalhisoblarekanlar:

1) mehribon, quvnoq, javobgarliknihisqiluvchi, barqarorinsoniysifatli;

2) haqiqatgo‘y, batartib, halol, boshqalarnihurmatlovchi, tashkilotchiliksifatidagi;

3) boshqalarmanfaatinio‘ylaydigan, xalqparvar, sinfishlaridao‘quvchilargaerkinlikxuquqiniberuvchi, qiziquvchan, ishtiyoqlivaishchan;

4) YOqimliovozli, umumiyyoqimtoylikqiyofasidagio‘qituvchi.

V.Kesseltadqiqotlaridao‘quvchilarningYoshxususiyatigabog‘liqholdao‘qituvchilarningmashhurlikvamashhuremaslikmotivlario‘rganilgan. Tadqiqotnatijalarigako‘ra, o‘qituvchiningmashhurligiko‘pjihatdanuningmateriallarniko‘rgazmali, jonlivamuammolitarzdaetkazaolishqobiliyatigabog‘liqekan. V.S.Abramova, S.M.Illyusizova, V.A.Kan-Kalikvaboshqalar “o‘qituvchi-o‘quvchi” munosabatibo‘yichatadqiqotlaro‘tkazganlar.Tadqiqotnatijalarigako‘ra, o‘qituvchiningmuloqotdado‘stsifatidao‘zo‘rninio‘quvchilarningtengdoshlarivaularningota-onalarigaberganligiko‘rindi.

Ko‘pchilikpsixologlar, shubilanbirgao‘zbekistonlikpsixologolimlartomonidanolibborilgantadqiqotlarzamonaviyo‘qituvchilaruchunengzarurhislatlarnianiqlabolishimkoniyatiniberadi. RossiyapsixologlaridanN.V. Kuzmina, V. Slastenin, F.N. Gonobolin, O‘zbekistonlikpsixologlardanR.Z.Gaynutdinov, M.G.Davletshin, S.Jalilova, A. Jabborov, M. Kaplanovavaboshqalartomonidanolibborilganilmiytadqiqotishlaridahamo‘qituvchilikkasbivata’limjarayonigadoirmuammolarkengtadqiqetilgan. Bundao‘qituvchilikkasbigamuvofiqyaratilganprofessiogrammaniko‘rishmumkin.

O‘qituvchiprofessiogrammasimuayyanfantomonidano‘qituvchigaqo‘yiladiganmaxsustalablarnio‘zichigaqamrabolishilozim. Bo‘lajako‘qituvchiuyokibuxildagifantomonidanqandaytalablarqo‘yilishinibilishvashuasnodao‘quv-tarbiyajarayoninitashkilqilishuchunpedagogikoliyo‘quvyurtlaridamuayyanmutaxassislikbo‘yichao‘qituvchiprofessiogrammasiishlabchiqilishizarurdir.

PsixologiktadqiqotishlariniolibborganM.Abdullajonova, E.Gladkova, A.Mashkurov, T.Hamrokulov, E.Xidirovvaboshqalarningilmiyizlanishlario‘zbekmaktablaridarustilivamaktabgachatarbiyamuassasalariningtarbiyachilarikabiqatormutaxassisliklarbo‘yichao‘qituvchiprofessiogrammasiningtaxminiymodelini (namunasini) aniqlabolishimkoniyatiniberdi.

Professiogrammadamuhimhislatlarningborgansaribirmunchaortibborishinihisobgaolganholdao‘qituvchiningquyidagihislatlariko‘rsatibberilishilozim:

1.