Ta'limda onglilik, faollik va mustaqillik tamoyili o‘qitishni shunday tashkil
etishni nazarda tutadiki, bunda o‘quvchilar ilmiy bilimlarni hamda ularni amalda
qo‘llash usullarini ongli va faol egallab olishlari lozim. Bilimlarni ongli ravishda
o‘zlashtirish quyidagi omil va shartlarga bog‘liq: o‘quv motivlari, o‘quvchilarning
faollik darajasi, o‘quv-tarbiyaviy jarayonning samarali tashkil etilishi, o‘qituvchi
tomonidan qo‘llanuvchi ta'lim metodlari va vositalarining samaradorligi va
boshqalar. O‘quvchilarning faolliklari reproduktiv va ijodiy xarakterga ega bo‘lishi
mumkin. Mazkur tamoyil o‘quvchilarning tashabbuskorliklari va mustaqil
faoliyatlarini nazarda tutadi.
Ta'limda ko‘rsatmalilik tamoyili o‘qitish jarayoni sifatini oshiradi,
o‘quvchilarning bilim olishlarini osonlashtiradi. Ya.A.Komenskiy uni
didaktikaning «oltin qoidasi» deb atagan. Unga binoan ta'limda inson sezgi
orgalaridan foydalanish kerak. «Agarda biz o‘quvchilarda haqiqiy va aniq bilimlar
paydo qilishni istasak, unda biz umuman hamma narsaga shaxsiy kuzatish va sezib
ko‘rish bilan ta'limga intilishimiz kerak – deb ta'kidlaydi u – agarda qandaydir
predmetni baravariga bir necha sezgi organlari bilan qabul qilish mumkin bo‘lsa,
mayli ular baravariga bir necha sezgilari bilan o‘rganilsin».
Tajribalar asosida o‘rganilayotgan narsani namoyish etish va jarayon mohiyatini
hikoya qilib berish o‘zlashtirish darajasini birmuncha oshiradi. Xususan,
axborotlarni eshitib qabul qilish samarasi 15%, ko‘rib qabul qilish esa – 25%ni
tashkil etadi. Ta'lim jarayonida, ularni bir vaqtda ishtirok etishi natijasida
ma'lumotlarni qabul qilish samaradorligi 65 % gacha ortadi.
Ko‘rgazmalilikdan o‘quv jarayoni barcha bosqichlarida foydalanish mumkin:
yangi materialni o‘zlashtirish, uni mustahkamlash, mashqlarni tashkil qilish hamda
o‘quvchilarning dastur materiallarini o‘zlashtirishlarini tekshirish va baholashda.
