Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi

1) tabiat 
hodisalari va 
narsa bo’yumlar 
olami; 
2) odamlar va 
ijtimoiy 
hodisalar; 
3) sub'ektning 
o'zi.

---

42 
voqelikka bo'lgan munosabatining turlariga ehtiyojlar, emotsiyalar, 
qiziqish va e'tiqod kiradi. 
 
3.2.4. V.N. Myasishchev nazariyasida bolalarda munosabatlarning 
rivojlanishining ong taraqqiyotidagi o’rni
 
V.N.Myasishchev o'z ilmiy qarashlarida munosabatning bilish 
jarayonlari bilan bo'lgan aloqasini yoritib berishga uringan. Idrok voqelikni 
hissiy aks ettirish shaklidir. Idrokning mustahkamligi faol ijobiy 
munosabatni talab qiladi, ob'ektga nisbatan befarq munosabat hukmron 
bo'lgan sharoitda idrok jarayoni ham beqaror bo'ladi. Idrokning 
tanlovchanligi ham turli ob'ektlarga nisbatan inson turlicha munosabatda 
bo'lishi bilan bog'liqdir. Biron ma'lumotni mustahkam eslab qolish ham 
unga bo'lgan qiziqish va emotsional munosabatga bog'liqligi ko'plab 
tajribalarda o'z tasdig'ini topgan. Tafakkur voqelikni bilvosita aks ettiradi, 
ammo tafakkurning mantiqiy shakli bo'lgan hukmlarda ham shaxsiy 
munosabat ifodalanadi. Shu tufayli aynan bir hodisa haqidagi har xil 
insonlarning hukmlari bir-biridan farqlanishi mumkin. 
Insonning 
rivojlanishi 
masalasini 
ham 
V.N.Myasishchev 
munosabatlarning shakllanishi bilan chambarchas bog'laydi. Kuzatishlar va 
tabiiy eksperimentlarning ko'rsatishicha, shartsiz reflektor ta'sirida 
reaktivlik paydo bo'ladi. Ikki yoshdayoq hali unchalik barqaror bo'lmasa-
da, bolada uning muayyan narsa va hodisalarga bo'lgan munosabatini 
ifodolovchi "xohlayman-xohlamayman", "kerak-kerak emas", "qiziq-qiziq 
emas" kabi so'zlar jo'rligida amalga oshiriladigan reaktsiyalarni kuzatish 
mumkin. Eng muhimi, bola reaksiyasining mazmuni ishlatayotgan 
so'zlarning mazmuni bilan hamohangdir. Ikki-uch yoshdan boshlab bolalar 
ancha aniq ifodalanuvchan bo'luvchi tanlovchan munosabatlarni namoyon 
etadilar. Bu munosabatlar orasida ota-onasiga, bolalarga, tarbiyachilarga, 
o'yinlarga bo'lgan munosabat, ayniqsa, yorqin ko'zga tashlanadi.
Munosabatlarning ayrim xususiyatlari bu yoshdayoq Xarakterning 
sifatlari - mustaqillik, tashabbuskorlik, muloqotchanlik va boshqalarda 
namoyon bo'ladi. 
Ushbu yosh davrida munosabatlar vaziyat bilan bog'liqligi va tez 
o'zgaruvchanligi bilan ajralib turadi. Munosabatlarning Xarakteri va 
rivojlanish darajasiga qarab mazkur yosh davrida bolaning voqelik bilan 
bo'lgan munosabatlari yanada murakkablashadi va turli-tuman bo'la 
boshlaydi. Munosabatlar tizimida yangilik - oiladan tashqari majburiyatlar 
va majburiy o'quv faoliyatining paydo bo'lishi yuz beradi. Bu davrda 
munosabatlar tizimi ob'ektiv zarurat talablari bilan belgilanadi. Shu tariqa 
V.N.Myasishchev insonning psixik rivojlanishi uning atrof voqelik va eng 

---

43 
avvalo boshqa odamlar bilan bo'lgan munosabatlari tizimining 
murakkablashib, kengayib borishiga bog'liq bo'ladi, degan g'oyani ilgari 
suradi. 
Shunday qilib, rus psixologlari - L.S.Vigotskiy, A.N.Leon
’
tev. 
V.N.Myasishchev ilmiy qarashlarining qisqacha tahlili shuni ko'rsatadiki, 
ushbu olimlarning izlanishlarida inson psixik taraqqiyoti masalasi 
markaziy o'rin egallagan. Har bir olim o'z ilmiy yondashuviga ega bo'lgan 
bo'lsa-da, ularning barchasini psixik taraqqiyotning manbalari va 
qonuniyatlari bilan bog'liq muammolar qiziqtirgan. Rus psixologlarining 
ushbu muammolarni o'rganish sohasida qo'lga kiritgan yutuqlari 
psixologiya fanining, shu jumladan, bolalar psixologiyasining taraqqiyoti 
uchun xizmat qildi va qilib kelmoqda.