Universiteti umarov b. M., Norbekova b. Sh. Bolalar psixologiyasi

 
3.2.2.A.N.Leon
’
tev nazariyasida faoliyat va uning bola psixik 
taraqqiyotiga ta’siri masalasi
 
Faoliyat nazariyasi nuqtai nazaridan faoliyat inson ongi 
shakllanishining sharti va omili, ong faolligining shaklidir. A.N.Leon
’
tev o'z 
izlanishlarida faoliyatning bola taraqqiyotiga ta'siri muammosini ham 
chuqur o'rgangan. Tadqiqot natijasida faoliyat nazariyasi doirasida 
"yetakchi faoliyat" tushunchasi shakllandi.Yetakchi faoliyat deganda 
taraqiqotning muayyan davrida bola shaxsidagi asosiy psixologik 
o'zgarishlarga sabab bo'luvchi faoliyat tushuniladi. 
Maktabgacha yosh davrida 
е
takchi faoliyat o'yin faoliyatidir. Bir yosh 
davridan ikkinchisiga o'tishda 
е
takchi faoliyat tubdan o'zgaradi, bunda bola 
faoliyatida maqsadning motivga aylanishi, A.N.Leon
’
tev ta'bini bilan 
aytganda "motivning maqsadga ko'chishi" ko’zatiladi. Yangi faoliyat turi 
yangi motivlar paydo bo'lgach vujudga keladi. A.N.Leon
’
tev fikricha, shaxs 
ikki marta tug'iladi, shaxsning birinchi tug'ulishi maktabgacha yosh davriga 
to'g'ri keladi. Bu hodisa insonning o'z impulsiv xatti-harakatlarini ijtimoiy 
meyorlarga bo'ysundirishga ilk bora urinishi, motivlar o'rtasida ierarxik 
munosabatlarning tarkib topa boshlashi bilan bog'liq bo'ladi. Shaxsning 
ikkinchi tug'ulishi o'smirlik davrida yuz beradi. Bu hodisa insonning o'z 
motiviari va intilishlarini anglashi va ularni bo'ysundirishi bilan bog'liqdir. 
Shunday qilib, A.N. Leon
’
tevning ilmiy qarashlari jahon psixologiya 
fani taraqqiyotida ulkan xissa bo'lib qo'shildi, ular bolalar psixologiyasi 
sohasida ko'plab nazariy va amaliy muammolarni hal etish uchun ham 
zamin bo'lib xizmat qilib kelmoqda. 
 
3.2.3.V.N. Myasishchevning nazariyasi mazmuni va mohiyati 
V.N. Myasishchev (1892-1973) - rus psixologi, shaxs munosabatlari 
kontseptsiyasining ijodkori. Mazkur kontseptsiyaga ko'ra, shaxsning 
asosini uning atrof olamga va o'z-o'ziga bo'lgan munosabatlar tizimi tashkil 
etadi. Munosabatlar tizimi inson ongiga atrof voqelikning aks ettirilishi 
natijasida paydo bo'ladi, uning o'zi ham voqelikni aks ettirilishining 
shakllaridan biridir. V.N. Myasishchev insonning rivojlanishida faoliyatning 
ro’lini kamsitmagan holda odaml
ar o'rtasida hamkorlik, o'zaro yordamni 
talab qiluvchi munosabatlar tarkib topmagan taqdirda faoliyatning o'zi 

---

41 
asosiy psixik sifatlarning shakllanishida neytral jarayon bo'lib qolishi 
mumkin, degan xulosaga keladi. Psixologlar o'rtasidagi bahs-munozaralar 
natijasida shu ma' lum bo'ldiki, hatto, munosabat ko'p jihatdan harakatga 
teskaridir. Birinchidan, munosabat maqsadga ega bo'lmaydi va u ixtiyoriy 
bo'lishi mumkin emas; ikkinchidan munosabat jarayon emas, u fazo va 
vaqtda chegaralanmagan; uchinchidan, munosabat maxsus tashqi madaniy 
vositalar bilan amalga oshirilmaydi, u umumlashma shaklda o'zlashtirilishi 
mumkin emas. Munosabat har doim individualdir. Biroq munosabat 
harakat bilan chambarchas bog'liq. U harakatni keltirib chiqaradi, o'zi ham 
harakat davomida shaklanishi va o'zgarishi mumkin. Munosabat harakat 
manbai ham, natijasi ham bo'lishi mumkin, ammo bo'lmasligi ham mumkin. 
Chunki munosabat har doim ham tashqi faollikda namoyon bo'lmaydi. 
Qolaversa, inson ayni damda yoki umuman mavjud bo'lmagan, faqat uning 
o'z ongida mayjud narsalar bilan ham qandaydir munosabatda bo'lishi 
mumkin.
V.N.Myasishchevning ta'kidlashicha, munosabat sub'ekt va ob'ekt 
mavjud bo'lgan joyda vujudga keladi. Odamning psixologik munosabatlari 
uning ob'ektiv voqelik bilan bo'lgan ongli aloqalami ifodalaydi 
V.N.Myasishchev mazkur voqelikning 3 kategoryasini ajratib ko'rsatdi:
Tabiatni idrok etish ko'p jihatdan ijtimoiy tajriba ta'siriga tobe 
bo'ladi, odamning o'ziga bo'lgan munosabati uning boshqalarga bo'lgan 
munosabati va boshqalarning unga bo'lgan munosabati bilan belgilanadi. 
Shu sababli psixologik munosabatlar tizimida V.N.Myasishchev odamning 
boshqa odamlar bilan bo'lgan munosabatlari birinchi darajali ahamiyatga 
ega, deb hisoblaydi. V.N.Myasishchevning ta'kidlashicha, odamning atrof