Havo turi
|
Havo miqdori (ml)
|
Nafas olish havosi
|
500
|
Qo’shimcha havo
|
1500
|
Rezerv havo
|
1500
|
O’pkaning tiriklik sig’imi
|
3500
|
Qo’l dinamometri yordamida muskullar kuchi o’lchanadi va quyidagi jadval bilan solishtiriladi.
Yosh
|
O’ng qo’l
| |
Chap qo’l
| | | |
O’g’il
|
Qiz
|
O’g’il
|
Qiz
|
6
|
9,2
|
8,4
|
8,5
|
7,7
|
7
|
10,7
|
9,9
|
10,1
|
9,2
|
8
|
13,4
|
11,2
|
11,7
|
10,5
|
9
|
14,3
|
13,8
|
13.5
|
12
|
10
|
16,5
|
14,6
|
15,6
|
13,7
|
11
|
18,8
|
16,5
|
17,7
|
15,5
|
12
|
21.2
|
18.9
|
19.7
|
17,8
|
13
|
24.4
|
21.8
|
22.5
|
20,4
|
14
|
28,4
|
24,8
|
25,2
|
22,9
|
15
|
33,4
|
27
|
30,9
|
24,9
|
Kattalar
|
49,3
|
29,7
|
45
|
37,7
|
Yoshga bog’liq holda tana proportsialarining o’zgarishi.
Ontogenez davomida tananing o’zgarishi
Bolalarda yoshga qarab bo'yining o'zgarishi. - Bolalarda yoshga qarab bo'yining o'zgarishi.
- Yangi tug'ilgan bolaning bo'yi 48-50 sm bo'ladi. Bolaning bir yoshigacha bo`yining uzunligi har oyda 2 sm dan o`sib bir yosh oxirida 75 sm ga yetadi. 2,3 yoshida bo’yi har yili 8 sm dan cho’ziladi. 4; 5; 6 yoshlarda har yili 5; 7 sm ga ortadi.
- Jinsiy yetilish munosabati bilan qizlarda 12 yoshdan, o`g`il bolalarda 15 yoshdan boshlab bo`yiga o`sish tezlashadi. Bo`yiga o`sish qizlarda asosan 18 yoshda, o’g’il bolalarda esa 20 yoshda to`xtaydi.
- Butun rivojlanish davrida oyoqlarning uzunligi 5 marta, qo`l uzunligi 4 marta, gavda uzunligi 3 marta ortadi. Jinsiy jihatdan voyaga yetish davrida o’smirning bo’yi har yili 7-8 sm dan o`sadi.
Tana vaznining yoshga qarab o`zgarishi. Tana vaznining yoshga qarab o`zgarishi. - Tana vazni yoshga qarab quyidagicha o`zgaradi. Yangi tug`ilgan qiz bolalarning o`rtacha vazni 3 kg, o`g`il bolalarniki esa 3,4 kg bo`ladi. Bolaning vazni tug`ilganidan keyingi birinchi oyda 600 g, ikkinchi oyda 800 g ortadi.
- Bir yashar bolaning vazni tug`ilganidagi vaznidan uch marta ortib 9-10 kg ga yetadi. 2 yoshda bolaning vazniga 2,5-3,5 kg qo`shiladi. 4; 5; 6 yoshlarda bola vazniga Jinsiy yetilish boshlanishi bilan qizlarning vazni 10-13 yoshlarda tez ortib yiliga 5-8 kg-dan qo’shilib boradi.
- O`g`il bolalarda esa 12-15 yoshdan vazniga oshishi tezlashib yiliga 7-8 kg-ga ortib boradi. 15 yoshdan boshlab ularning vazni qizlarning vaznidan ortib ketadi.
O’sish va
rivojlanish
Notеkis
Uzluksizlik (doimiylik)
Aksеlеratsiya
Gеtеroxronik
- Bolalarni individual o`sish va rivojlanishini e'tiborga olmasdan turib ta'lim-tarbiya ishlarini amalga oshirish mumkin emas. Bolalarning yoshlariga nisbatan aqliy kamol topishi ularning shaxsiy qobiliyatiga va atrof muhit sharoitiga ham bog`liqdir.
- Ularning aqliy va psixologik rivojlanishi bolalarni o`rab turgan muhitga va o`quv-tarbiyaviy ishlarga ham bog`liqdir. Shuni yodda tutish kerakki, bolalarning nisbatan bir necha yil bir xil sharoitda yashashi ularning shaxsiy o`sish tempiga ta'sir etadi.
- Shu bilan birga kichik maktab yoshidagi bolalar orasida o`ta qobiliyatlilari ham uchrab turadi. Bularni vunderkinddar (nemis tilida sexrli bolalar) deyiladi.
O`sish va rivojlanishning umumiy qonuniyatlari.
Turli yosh davrining ta'rifi. - Odam yoshini davrlarga ajratilish asosiy sababining poydevorida barcha organ va sistemalarning anatomo-fiziologik xususiyatlari va ijtimoiy kriteriyalari ya'ni bolaning bog`cha yoshgacha bo’lgan davri bog’cha va maktabdagi tarbiyalanish sharoiti yotadi.
- Masalan bog`chada tarbiyalansa bog`cha yoshi, maktabda ta'lim olsa, maktab yosh davrlari deb ataldi. Fanda rus gigiyenisti N.P.Gundobin tuzib bergan yoshlik davrlari sxemasi qo`llaniladi. U odamning yoshlik yillarini quyidagi davrlarga birlashtirgan. Har bir davr o`z ichiga bir necha yillarni qamrab oladi va har bir davrda o`ziga xos jarayonlar sodir bo`ladi.
- Yoshlik davrlari. Pediateriyada yoshlik davrlari quyidagicha farq qilinadi:
- 1. Ona qornida rivojlanish davri. Bu davrda homilaning oziqlanishi, nafas olishi tana harorati va boshqalar bevosita ona organizmiga bog`liq bo`ladi.
- 2. Yangi tug`ilgan davri. 1 kundan 10 kungacha (kindik tushguncha). Bu davrda bola yangi hayotga moslasha boshlaydi. Ilk bor mustaqil ravishda nafas oladi. Analizatorlar tizimi mustaqil ishlay boshlaydi.
4. Bog`cha yoshigacha bo`lgan davr (1 yoshdan 3 yoshgacha). Bu davrda tananing bo`yiga o`sishi, og`irligining ortishi biroz susayadi. So`z boyligi ortadi, o`zligini taniydi, taqlidchanligi ortadi, organ va tizimlar faoliyati takomillashadi. - 4. Bog`cha yoshigacha bo`lgan davr (1 yoshdan 3 yoshgacha). Bu davrda tananing bo`yiga o`sishi, og`irligining ortishi biroz susayadi. So`z boyligi ortadi, o`zligini taniydi, taqlidchanligi ortadi, organ va tizimlar faoliyati takomillashadi.
- 5. Bog`cha yoshi (3 yoshdan 7 yoshgacha). Bu davrda xotira, fikrlash tasavvur qilish protsesslari rivojlanadi, intizom paydo bo`ladi, miya po`stlog`i juda ko`p shartli bog`lanis hlar vujudga kela boshlaydi.
- 6. Kichik maktab yoshi (7 yoshdan 12 yoshgacha yoki 6 yoshdan 11 yoshga-cha). Skeletning suyaklashuvi davom etadi, tana proportsiyasi o`zgaradi, bosh miya katta yarim sharlari roli, jinsiy bezlarning gormonal ta'siri orta boradi.
- 7. O`rta maktab yoshi (12 yoshdan 15 yoshgacha). Bu davrda ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo`ladi, tormozlanish va qo`zg`alish protsesslari muvozanatlasha-di, umumlashtirish protsesslari ortadi.
- 8. Katta maktab va balog’at yoshi (13-14 yoshdan 18-19 yoshgacha qizlar, 15-16 yoshdan 19-20 yoshgacha o’g’il bolalar). Bu davrda ikkilamchi jinsiy belgilar rivojlanadi. Bolaning bo`yiga o`sishi va og`irligining ortishi tezlashadi. Barcha organ va sistemalarning funksiyasi takomillashadi. Bolaning ruhiy xolati o`zgaradi.
1965 yili Moskvada yosh davrlariga bag`ishlangan kengashda quyidagi yosh davrlari sxemasidan foydalanish qabul qilingan:
1. Yangi tug’ilgan davr
|
1-10 kun
|
2. Emizikli davr
|
10 kun-1 yoshgacha
|
3. Go’daklik davri
|
1-3 yosh
|
4. Birinchi bolalik davri
|
4-7 yosh
|
5. Ikkinchi bolalik davri (o’g’il bolalar)
|
8-12 yosh
|
6. Ikkinchi bolalik davri (qiz bolalar)
|
8-11 yosh
|
7. O’smirlik davri (o’g’il bolalar)
|
13-16 yosh
|
8. O’smirlik davri (qiz bolalar)
|
12-15 yosh
|
9. Navqironlik davri (qiz bolalar)
|
16-20 yosh
|
10. Navqironlik davri (o’g’il bolalar)
|
17-21 yosh
|
11. Yetuklik I davri (erkaklar)
|
22-35 yosh
|
12. Yetuklik I davri (ayollar)
|
21-35 yosh
|
13. Yetuklik (to’lishgan yosh) II davri (erkaklar)
|
36-60 yosh
|
14. Yetuklik (to’lishgan yosh) II davri (ayollar)
|
35-55 yosh
|
15. Keksalik yoshi (erkaklar)
|
61-74 yosh
|
16. Keksalik yoshi (ayollar)
|
56-74 yosh
|
17. Qarilik yoshi (ayollar va erkaklar)
|
75-90 yosh
|
18. Uzoq umr ko’ruvchilar
|
90 yosh va undan ortiq.
| Foydalangan adabiyotlar ro’yhati 1.Q.Sodiqov, S.Х. Aripov., R.A. Shaхmurova “yosh fiziologiyasi va gigienasi” toshkent. 2009 y. 2.Qodirov U.Z. Odam fiziologiyasi «abu ali ibn sino» nomidagi nashriyoti. T.1996 3. L.S. Klemesheva, M.S. Ergashev. Yoshga oid fiziologiya. 0 ‘quv qo'llanma. - Т.: 0 ‘qituvchi. 1991-y. 4. Q.Sodiqov. Kichik maktab yoshidagi bolalar anatomiyasl fiziologiyasi va gigiyenasi. -T,: bilim 2004-y. 5. . K.T. Almatov, L.S. Kmmeshova, A.T. Matchonov, sh.I. Allamuratov. Ulg'ayish fiziologiyasi –Toshkent 2009-y E’TIBORINGGIZ UCHUN RAHMAT!!!
Dostları ilə paylaş: |
