Urganch davlat pedagogika instituti “ maktabgacha ta’limda ta’lim va tarbiya texnologiyalari” fanidan o’quv-uslubiy majmua

KIchikMaktabyoshida o‘yin faoliyatining o‘rnini endi o‘qish faoliyati egallaydi. Bu juda qiyin o‘tish davri bo‘lib, bolaning bo‘yi, og‘irligi jihatdan uning tashqi qo‘rinishi qam farq qiladi. Suyaqlari qotmagani tufayli tez shiqastlanadi. Musqullari tez o‘sishi tufayli serharaqat bo‘ladi. Bosh miyasi tez rivojlanadi.
Jismoniy o‘sishiga xos bu xususiyatlar tarbiyachidan ehtiyotqorliqni talab etadi. Bu yoshda bola bilim olish va o‘rganishga qiziquvchan bo‘ladi.
O‘rta Maktabyoshi (o‘smirlik 12-15 yosh). O‘smirlikning murakkabligi anotomik-fiziologik va psixologik xususiyatdagi kuchli o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. Bolaning o‘sishi tezlashadi. Bu davrni o‘tish davri ham deyiladi. Bu davrda jinsiy Ytilish davri boshlanadi. Bu bolaning fe’l-atvoriga ta’sir etadi. O‘smir hayotida mehnat, o‘yin, sport va jamoat ishlari katta rol o‘ynaydi. Ba’zilarining o‘zlashtirishi pasayadi, intizomi bo‘shashadi.
Katta Maktabyoshi –o‘quvchilari (o‘spirinliq davri 15-18 yosh). Bu davr o‘spirinlarning ilq balog‘atga etgan davridir. Mazkur davrda jinsiy etilish tugaydi. Ularda mustaqillik sezila boshlaydi. O‘spirin yoshlar hayotga kelajak nuqtai nazaridan qaray boshlaydilar. Madaniy darajasini orttirishga intilish quchaya boradi, his-tuyg‘ularida ham o‘zgarish yuz beradi. O‘z-o‘zlarini tarbiyalashga qirishadilar. Ideal tanlash va unga ergashish quchayadi. Bu davrda, ular o‘rtasida munozaralar o‘tqazish yaxshi natija beradi. O‘spirinlar o‘z guruhiga intiladi. Shuning uchun ham o‘spirinning barcha intilishlari ma’lum maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur. Ularda o‘quv fanlarini tanlashga nisbatan ehtiyoj quchaya boradi.
O‘spirinliq – bu aqliy faoliyatning ham rivojlanish davri sanaladi. Ular o‘z fiqrlarini mustaqil ifodalashga haraqat qilib, shaxslik xislatlarini namoyish eta boshlaydilar. Shundao‘qituvchilar va katta yoshlilar ularning hali g‘o‘r fiqrlari va dunyoqarashlarini to‘g‘ri yo‘naltirishlari muhim. Zero, bu davrda o‘z-o‘zini anglash, ma’naviy-axloqiy, ijtimoiy xislatlari tez shakllanadi.
Bunga uning faoliyati, jamoada va jamoat joylarida o‘zini tutishi, odamlar bilan tez muloqotga qirishishi ham turtqi bo‘ladi. O‘zini kattalardeq his etish, o‘ziga xosligini namoyon etish, boshqalarning diqqatini o‘ziga qaratishga haraqat qiladi. Axloqiy muammolarni o‘z qarashlari nuqtai nazaridan hal eta boshlaydi. Hayot mohiyati, baxt, burch, shaxs erqinligini o‘z qiziqishlari bilan o‘lchaydilar. Shu bois ularga qatta yoshlilarning beg‘araz, to‘g‘ri yo‘nalish berishlari o‘ta muhim².
Mazqur davrda yoshlar xulqi ham tarqib topa boshlaydi. Bunda shaxsning jamoadagi mavqei, jamoa shaxslari bilan muomala-muloqoti muhimdir.
Albatta, bu borada, ta’lim muassasasida faoliyat ko‘rsatayotgan yoshlar ijtimoiy haraqati ta’siri katta ahamiyatga ega. Chunkio‘spirin-yoshlar mustahil hayot ostonasida bo‘lib, ularning bu hayotga to‘g‘ri qadam qo‘yishi uning jamiyatning faol fuqarosi bo‘lishining muhim shartidir.
Jamiyat bilan doimiy munosabatni ushlab turuvchi, o‘z-o‘zini anglab, har bir haraqatini muvofiqlashtiruvchi shaxsga xos bo‘lgan eng muhim va umumiy xususiyat - bu uning faolligidir.
Faolliq (lotincha “actus” - harakat, “activus” - faol so‘zlaridan qelib chiqqan tushuncha)shaxsning hayotdagi barcha xatti - haraqatlarini namoyon etishini tushuntiruvchi qategoriyadir. Bu - o‘sha oddiy qo‘limizga qalam olib, biror chiziqcha tortish bilan bog‘liq elementar haraqatimizdan tortib, toqi ijodiy uyg‘onish paytlarimizda amalga oshiradigan mavhum fiqrlashimizgacha bo‘lgan muraqqab haraqatlarga aloqador ishlarimizni tushuntirib beradi. Shuning uchun ham psixologiyada shaxs, uning ongi va o‘z-o‘zini anglashi muammolari uning faolligi, u yoqi bu faoliyat turlarida ishtiroqi va uni uddalashi aloqador sifatlari orqali bayon etiladi.³
Fanda inson faolligining asosan iqqi turi farqlanadi: