Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

Joriy qilish 
bu dastumi yoki rejani, g ‘oyani, modelni, dizaynni, 
spetsifikatsiyani, 
standartni, 
algoritmni 
yoki 
siyosatni 
bajarishni 
tavsiflaydi.
1.5. Marketingning asosiy kategoriyalari
M arketingning asosiy kategoriyalari quyidagi chizmada keltirilgan:
f
 
1 
г
----------- —^
ф
i 
Ehtiyoj 
I if? j 
Talab
I__________J 
1
I 
I , f
M j Ayirboshlash 
I 
Tovar
„____
B«zor
Muhtojlik
Shartnoma 
'
1.5.1-chiznia. Marketingning asosiy kategoriyalari
19

---

Ushbu tushunchalaming alohida tavsifini k o ‘rib chiqamiz.
M arketing markazida muhtojlik tushunchasi yotadi.
M uhtojlik- 
bu insonning biror narsa yetishmasligini his qilishidix. 
Insonlar tabiatidan kelib chiqib muhtojlikning quyidagi turlari mavjud:
Fiziologik muhtojlik 
(oziq-ovqat, kiyim-kechak, issiqlik, xavfsiz-
lik);
Ijtimoiy muhtojlik 
(m a’naviy yaqinlik, ta ’sir, muhabbat)
Shaxsiy muhtojlik 
(bilim, obro‘ qozonish)
M uhtojlik sezish holatida 2 ta jarayon amalga oshishi mumkin: 
muhtojlikm qondirish vositasini topish yoki undan voz kechish.
Ehtiyoj 
- bu insonning madaniy darajasi va shaxsiga mos keladigan 
muhtojlikning muayyan shakli. Issiq havoda k o ‘pchilikning tashnalikni 
qondirish hissi turlicha, Rossiyada yaxshi sovuq kvass, Germaniya -
pivo, Hind okeanidagi ekvatorial orollarda - kokos sutiga ehtiyojni 
keltirib chiqaradi.
Ijtimoiy taraqqiyot jarayoni ehtiyojlaming tarkib jihatdan shaklla- 
nishiga oiib keladi. 0 ‘z navbatida ehtiyojlardan kelib chiqqan holda 
ishlab chiqaruvchilar o ‘z faoliyatlarini yo‘lga qo‘yishadi. Inson 
ehtiyojlari cheksiz lekin ulami qondiruvchi vositalar soni cheklangan. 
Insonning moliyaviy m ablag‘i cheklanganligi bois u o ‘z ehtiyojlari 
ichidan eng maqbulini tanlaydi.
Talab 
- bu xarid qilish qu w ati bilan ta ’minlangan ehtiyoj hisob­
lanadi. 0 ‘tgan davrdagi jam iyatda aniq vaqt oralig‘idagi talab hajmini 
statistik k o ‘rsatkichlardan foydalanib aniqlash mumkin. Hozirgi kunda 
va kelajakda kutiladigan talab hajmini aniqlashda bir qancha muam- 
m olar mavjud bunga sabab sifatida esa vaqt o ‘tgan sari talab tarkibining 
uzviy o'zgarishini k o‘rsatib o ‘tish mumkin.
Tovar bu ehtiyojni qondira oladigan va e ’tibom i jalb qilish uchun 
bozorga tak lif etilgan mahsulot. Tovar ehtiyojni qondira olish qobiliya- 
tiga k o 'ra uch guruhga bo ‘linadi:
• ehtiyojni qondira olmaydigan;
• ehtiyojni qisman qondiradigan;
• ehtiyojni to ‘liq qondiradigan.
Jamiyat rivojlanishi bilan birgalikda uning a ’zolari ehtiyojlari 
tarkibiy jihatdan yangilanib boradi. Ehtiyojlarimiz ularni qondirishimiz 
uchun undovchi vosita, y a’ni, motivatsiya bo ‘lib xizmat qiladi. Ehtiyoj­
lam ing motivatsion nazariyalari orasida eng mashhuri M aslouning
20

---

motivatsion nazariyasi b o iib hisoblanadi. Maslouning fikriga k o ‘ra, 
ehtiyojlar muhimlik jihatiga k o ‘ra m a’lum iyerarxik ko'rinishga ega. 
Birinchidan, fiziologik ehtiyojlaming qondirilishi muhim ahamiyatga 
ega (1.5.2-chizma), ikkinchi b o ‘lib esa xavfsizlikka b o ig a n ehtiyoj 
qondiriladi. Ushbu ehtiyojlar qondirilgandan so‘ng, inson faoliyatida 
ketma-ket ijtimoiy ehtiyojlar va shaxsiy kamol topish ehtiyoj lari paydo 
b o ‘la boshlaydi.
Marketologlaming eng asosiy vazifalaridan biri iste’molchilarning 
real talablarini aniqlashdan iborat. Buning uchun iste’moichi guruhini 
aniqlash uning ehtiyojlarini tahlil qilish va kelajakda kutiladigan 
o ‘zgarishlami o ‘matishdan iborat. Aniqlangan ehtiyojlar asosida xaridor 
talabiga mos keluvchi tovar ishlab chiqarish zarur.