Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

10.3.1-chizma Narx o ‘rnatishdagi fikrlar
Iste’molchiga asoslangan holda narx belgilash 
shuni anglatadiki, 
narx barcha elementlar singari, eng avval, o ‘rganib chiqiladi shundan 
so'ng esa marketing dasturi tuziladi. Kompaniya eng a w alo iste’­
molchilar ehtiyojlarini o ‘rganib chiqadi, shundan so‘ng esa olingan 
m a’lumotlar asosida mahsulotga narx o ‘matiladi. Kompaniyalar uchun 
iste’molchining fikrini mahsulot narxiga ta ’sirini o ‘rganib chiqishi qiyin 
kechadi. Misol uchun, agar siz restoranda ovqatlansangiz ovqat 
tarkibidagi 
elementlardan 
kelib 
chiqqan holda uning bahosini 
hisoblashingiz oson lekin lazzatlanish, dam olish atrof muhit,
220

---

suhbatlashish kabi omillar hisobga olinsa bu jarayon qiyin kechadi. 
Lekin, shunga qaramasdan marketologlar ushbu omillarning ham narxga 
ta ’sirini o ‘m atishga harakat qiladi. Iste’moichi fikriga asoslangan holda 
narx belgilashning ham 2 turini k o ‘rib o'tish mumkin:
• iste’moichi uchun qulay narx belgilash
• mahsulot iste’mol qiymatini oshirish.
2008-2009-yillardagi iqtisodiy inqiroz davridan so‘ng ko‘plab kom­
paniyalar o ‘z mahsulotlariga past darajada narx belgilash orqali sotish 
hajmini oshirdilar. Bunga ushbu davrda Walmart va Mersedes Benz kabi 
kompaniyalar q o ila g a n narx strategiyasini misol qilish mumkin.
Iste’mol qiymatini oshirish orqali narx belgilashda esa asosiy e ’tibor 
mahsulot sifatini oshirishga va sotib olish hamda undan keyingi xiz­
matlar darajasini oshirishga qaratiladi. Shu bilan birga mahsulot narxi 
ham yuqori qilib belgilanadi. Bugungi kunda umumiy elektr ener- 
giyaning 20 foizi yoritish tizimi uchun ishlatiladi va ko‘plab joylarda 
elektr energiyasi yetishmovchiligi kuzatiladi. Shulardan kelib chiqqan 
holda Filips kompaniyasi o'zining yuqori sifatli elektr energiyasini 
tejovchi yorituvchi lampalarini taklif qiladi.
X a ra ja tg a asoslanib n a rx belgilash. Ushbu strategiyada kompa­
niya ishlab chiqarish, sotish va yetkazib berish kabi xarajatlardan kelib 
chiqqan holda, mahsulot narxini belgilaydi. Agar mahsulot uchun 
ketadigan xarajatlar qanchalik past b o is a past, narx belgilash imkoni 
paydo b o‘ladi va bu orqali yuqori sotish hajmiga erishish mumkin 
b o iad i. Apple va BW M kabi kompaniyalar xarajatlari yuqori darajada 
ekanligi sababli ulam ing mahsulotlari narxi ham yuqori b o iad i.
Xarajatlaming quyidagi turlari mavjud. 0 ‘zgarmas xarajatlar-mah- 
sulot hajmiga b o g iiq bo‘lmagan va o ‘zgarmasdan qoladigan xarajatlar. 
Bularga ijara ishlab chiqarish jarayoniga b o g iiq boim agan xodimlarga 
ish haqi, amortizatsiya kabilami kiritish mumkin. O'zgaruvchan xara­
jatlar - ishlab chiqarish hajmi bilan bevosita b o g iiq b o ig a n xarajatlar. 
Masalan, xodimlarga ish haqi, xomashyo uchun xarajatlar foyda solig‘i 
kabilar o'zgaruvchan xarajatlar hisoblanadi. 0 ‘zgarmas va o'zgaruvchan 
xarajatlaming y ig in d isi umumiy xarajatlami tashkil qiladi.
0 ‘rtacha xarajatlar plyus foyda tamoyili b o ‘yicha narx belgilash 
tovam ing tannarxiga m aiu m ustama qo ‘yishdan iborat b o iib narx 
belgilashning eng oddiy usuli hisoblanadi
Kompaniya xarajatlari quyidagicha berilgan bo isin: