Ayrim tadqiqotchilar Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o„zbek tili
va adabiyoti universiteti huzuridagi ishchi guruhning ijtimoiy tarmoqlarda e‟lon
qilingan “lotin yozuvi asosidagi o„zbek alifbosi va imlosini takomillashtirish
53
borasidagi takliflari loyihasi”da ko„rsatilgan ba‟zi fikrlarga qo„shilmaydilar.
Jumladan, imlo qoidalaridagi 37-qoidaning 3-bandiga qarshi chiqqadilar.
Ko„rsatilishicha, “bog„ga tarzida yozish qoidalashtirilgan, boshqa o„rinlarda esa
qanday talaffuz qilinsa, shunday yozish tavsiya qilingan, yagona tamoyil
buzilgan”.
Shuningdek, ishchi guruhi loyihasida 63-qoidaga bildirilgan e‟tirozni ham
yoqlamaydilar. Ishchi guruh loyihasida shunday bayon qilinadi: “Ajratib yozish
qoidalarida ham ayrim bahsli o„rinlar bor. Masalan, yildan-yilga, ko„pdan-ko„p,
yangidan-yangi kabi bir so„zga aylanib ulgurgan birliklarning chiziqchasiz ajratib
yozilishi qoidalashtirilgan. Bu kabi qoidalar maqsadga muvofiq emas, albatta”.
Bu o„rinda shunday savol tug„iladi: yuqoridagi kabi birliklarni chiziqchasiz
ajratib yozilishi qoidalashtirilgan va bunga 22 yildan beri amal qilinib kelinayotgan
ekan, kishilarda bu borada yozuv ko„nikmalari shakllanib bo„lganda, ularni endi
boshqa qoidaga ko„ra yozishga o„tish qanchalik o„zini oqlaydi yoki bu nima
beradi? Hech nima! Ortiqcha bosh og„rig„i, ovoragarchilik, xolos.
O„zbek lotin alifbosidagi imloda kirill alifbosidagi s harfini berish ma‟lum
bir muammolar va yozuvda har xilliklarni keltirib chiqarmoqda. Prof.
Sh.Rahmatullayevning “O„zbek tilining yangi alifbosi va imlosi” (Toshkent, 1999)
qo„llanmasida o„zbek alifbosidagi ц harfi o„rnida o„zbek lotin alifbosida qaysi
harf(lar) yozilishi shunday tavsiya qilingan:
a) so„z oxirida, so„z boshida, old qo„shimchadan keyin, undoshdan keyin s
harfi yoziladi: кварц – kvars, шприц – shpris, целлофан – sellofan, цилиндр –
silindr, антициклон – antisiklon kabi;
b) boshqa hollarda unlidan keyin ts yoziladi: глицирин – glitsirin (to„g„risi:
glitserin), гербицит – gerbitsit (to„g„risi: gerbitsid), конституция – konstitutsiya
kabi.”
O„zFA Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot instituti olimlari tomonidan
tayyorlanib, chop etilgan “O„zbek tilining imlo lug„ati”da (tuzuvchilar:
E.Begmatov, A.Madvaliyev. –Toshkent: Akademnashr, 2013) bu masala biroz
boshqacha hal qilingan. E.Begmatov va A.Madvalyiyev yuqoridagi tavsiyaning a)
qismidagi “...old qo„shimchadan keyin... s harfi yoziladi: antisiklon” deb
ko„rsatilgan qoidaga va imlo lug„atida so„zlarning shu asosda yozilishiga
qo„shilmaydi. Ular: “… hozirgi kunda “xalqaro terminelementlar” deb ataluvchi va
ko„pincha old qo„shimcha (prefiks) maqomida keluvchi anti -, bi-, bio-, geo-, de-,
mono-, poli- kabi birliklar, asosan, unli tovush bilan tugaydi, ulardan keyin
keladigan va s harfi bilan boshlanadigan birliklar, ular xoh mustaqil so„z bo„lsin,
xoh affiks, o„zbek lotin alifbosida ts harflari bilan yozilishi kerak bo„ladi. Sababi,
yuqoridagi kabi yasama so„zlarning ikkinchi komponenti boshida keladigan s harfi
(tovushi) endi ikki unli o„rtasida kelmoqda va bu holat (Sh.Rahmatullayev
54
ko„rsatgan) “boshqa hollarda unlidan keyin ts yoziladi” degan tavsiyaga muvofiq
keladi…” degan fikrni bildiradilar.
Shundan kelib chiqqan holda lug„atda bunday so„zlarni ts bilan yozishni
taklif qiladilar va yozadilar: antitsiklon, biotsikl, bitsikl, bitsilindr, geotsentrik kabi.
Bizningcha, bu fikrga va so„zlarning bunday yozilishiga qo„shilib
bo„lmaydi. Hech qaysi o„zbek bu so„zlardagi ts birikmasini o„zga til talaffuzi bilan
Dostları ilə paylaş: