Urganch davlat unversiteti tarix fakulteti 3-bosqich talabasi Shomurotova Oydinoyning maqolalar to‘plami

Foydalanilgan adabiyotlar.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Toshkent 2005 341-bet.
I.A.Karimov Toshkent 2010 59-bet
Shavkat Mirziyayev Tashkent 2017 505-bet


Yoshlarni Vatanparvar qilib tarbiyalashda
“ZAFARNOMA” asarining ahamiyati.

Anotatsiya:Zarafshonni oldingi va bugungi kundagi tarixi.Bugungi kunda zarafshonni rivojlanishi.

Abstrac ;Zarafshon historical and according to its content, this work is a rare set of medical knowledge, a template.
Kalit so‘zlar: Zarafshon, chig‘atoy, ulus, tarix, sharqshunoslik.
Men SHomurotova Oydinoy Urganch Davlat Unversiteti talabasiman.Yoshlarni vatanparvarlik ruxida tarbiyalashning o`rni katta hisoblanib shu vatanparvarlik ruxini men Zafarnoma asarida ko`rib chiqdim.Zafarnoma asari juda noyob tarixiy asardir . Bu asarni muallifi Sharafiddin Ali yazdiydir. Bu asarda Amir Temurning avlod ajdodlari va qarindosh urug`lari haqida hikoya qilinadi.Men Amir Temurni qo`rqmas , jasur va o`z xalqi uchun hamma narsaga tayyorligi harqanday vaziyatda ham o`zini tuta olish va nimayikiy qiyinchilik bo`lsa oson yo`l bilan hal qilishi va ayovsiz janglarda ham och nohor askarlarini qornini to`dirish uchun harakat qilgani va buni uddasidan mohirona chiqqani bunga misol bo`la oladi . Amir Temur o`zining jasurligi va teran fikirga egaligi eng asosiysi o`z jonini ayamay vatanin uchun jonin fido etishi bunga misol bo`la oladi .Men hozirgi yoshlarni ham shunday bo`lishini vatan desa jonin ayamasligini , chunki bu Ona Vatan oltin tuproq tugamas siymu zarga boydir hozirgi yoshlar ham jasur lekin sal juratsiz har qanday vaziyatda ham sabir qilish kerakligini bilishamydi. Zafarnoma asari yoshlarni teran fikirlashga va yoshlarni ongini ma`naviy boy bo`lishiga xizmat qiluvchi noyob durdona asardir. Bu asarda quroni karim suralari keltirib o`tilgan bo`lib yoshlarni insoniy fazilatlarini ham o`zida mujassamlashtiradi . Insoniyatning qalbini va ruhiy ongini o`stirib ma`naviy ongini ham boyitib boradi . Zafarnomada ilg`or insonlar qanday bo`lishi ham gavdalanadi . Zafarnomada podishoh o`z yurtini turli haf hatardan qanday asrashi har qanday vaziyatda ham o`zini qanday qilib tutishi va muamoga oson yo`l topishi bu asarda Amir Temurni mag`rur va shijoatliligi bugungi kundagi yosh avlod tarbiasida ham o`z ifodasini topayotganligi bunga misol bo`la oladi . Agar Zafarnoma asarini yoshlar butkul o`qib chiqishsa bu asar yoshlarni tarbiyasida ham yetakchi ro`l o`ynaydi. Amir Temurni o`z hayotida shunday shiyori bo`lgan va shu shiyor ostida o`z maqsadiga oqilona siyosat yuritishga musharaf bo`ldi . Uning shiyori quydagicha edi” Kuch adlolatdadir “ degan .Adolat va kuch orqali o`zining yetuk va ulkan niyatlariga erishgan . Bejizga aytimagan mardlar qo`riqlaydi maydoni deb , mard va jasur o`g`lon hamisha o`z vatanin uchun o`z elin yurtin deb tunu-kun jonin ayamasdan shijoat va dadilik bilan vatanparvar yoshlar yetishib chiqmoqda , bu biz uchun hamisha sharaf va g`ururlidir .Amir Temur shunday podishoh bo`lganki agar kim unga nohaqlik qilsa va chiqargan qarorlariga behurmatlik qilsa uni ayamaganlar . Amir Temur shunday inson ediki uning doimiy mashg`ulotlardan biri quroni karimni o`qishni juda yoqdiradilar. Zafarnoma asarida Amir Temur sherga o`xshaydi deb ta’riflashgan Chunki sher qo`rqmaydi har narsaga qodir bo`ladi Zafarnoma shunday asarki insonyatni ma’nan boy qiladi va ma’naviy kamolot sari yetaklaydi. Zafarnoma asari biz yoshlarni tarixiy yetuk insonlarni ko`z oldimizda gavdalantiradi. Har bir inson yosh paytidan tarixiy kitoblarga mehir qo`ymog`i lozim. Xususan birinchi pezidentimiz I.A.Karimov aytganidek “tarixiy xotirasiz kelajak yo`q” deganidek biz tarixiy asar va tarixiy kitoblarga mehir qo`ymoqni tarixni sitqi dildan o`rganmog`imiz kerak. Ana shundagina bizlardan Vatanga mehir qo`yadigan Vatanni sevadigan vatanparvar shijoatli yoshlar yetishib chiqadi. Xususan Vatan ona kabi muqaddas deb bejiz aytilmagan. Ona shunday ulug` zotki uni ta’riflashga til ojizlik qiladi. Shu ulug` yurt va ona tuproq zamirida yashashni o`zi biz yoshlar uchun katta baxtdir. Bu kitob ilimsiz insonni ilimni va ma’rifatli qiladi. Bu asarda faqatgina tarixiy bilim emas insoniy bilim va tafakkur o`z ifodasini topib kelgan Inson o`z kuchiga va bilimiga ishongan holda ish tutmog`I lozimligi ham o`z ifodasini topgan. Bu kitobni o`qir ekanman inson avvalo shaxs bo`lish uchun nimalar qilmog`I kerak adolatli inson nimalarga qodir bo`lish va qanday qilib adolatni o`z o`rnida tutish inson odob axloqi jixatidan qanday bo`lmog`I va nimasi bilan farq qilishi inson kamolotga yetishi uchun avvalo nima qilishi zarur degan savollarga javobini izladim va shu savollarni javobini topdim. O`z yurtida ko`p yillar mobaynida podsho bo`lish birinchi o`z o`rnida adolat turishi ko`rsatilgan adolatli hukum va adolatli qaror chiqarish uchun insonda kuch insonda o`ziga bo`lgan kuchli bo`lish kerakligi Zafarnoma asarida ko`rib chiqamiz Temurbek Movaraunnahir sari yuzlandi va o`sha yerda kengash chaqirib maslaxat so`radi. Beklardan Temurxon Emil Xo`ja o`g`li bo`lib Emil Xo`ja Duarxonni o`g`li edi. Duarxon chig`atoy ulusidan edi. Movaraunnahr aslida chingizxonni yurti hisoblanadi. Bu tarixda 761-yilning yanvar oyining sichqon yilida 1360 Tamarshirinxondan keyin beri 33-yilni ichida 8 ta xon CHig`atoy ulusida podsholiq qilishadi Bu 3 bek xon yonida hamrox edilar Amu xo`ja Barlos Kesh va Qarshi viloyatini yig`ishtirib tinimsiz urushlar haqida hayol surar edi. Maslaxatlari ularni bundoq ular qavmi qarindosh urug` va aymog`larin sari el ulusini olib Xurosonga ko`chirib kelishi haqida aytilgandi. Nizomiddin shamiyning ‘’ ZAfarnoma ‘’ asari o’zida jamlangan ta’rixiy ma’lumotlarning ishonchliligi bilan 15- 16 asrlardanoq boshqa asarlar uchun bosh manbalardan biri bo’lib xizmat qilgan . Ularning har birida ilgarigi asarlardagi voqealar har xil tahrirlarda qaytarilshi bilan birga boshqalarda uchramaydigan voqealar tavfsiloti ham mavjud.Sharq tarixnavisligining eng nodir yodgorliklaridan biri va Amir Temur davri tarixning birlamchi manbalardan bo’lgan Zafarnoma uzoq vaqtdan buyon sharqshunos tadqiqotchilar diqqatini o’ziga jalb etib kelmoqda. Daliliy ma’lumotlarning to’liqligi hamda ishonchliligi tufayli u o’sha davr manbalari orasida hanuzgacha muhim o’rin egallaydi . 15 va 16 asrlarda Zafarnoma qahramonlik qissasi janirida ikki marta she’riy yo’l bilan o’zbek tilida Lutfiy foris tilida Abdurahmon Jomiyning jiyani Hotifiy vafoti 1521 tomonida kuylangan edi. Shunday qilib deyarli bir yarim asr davom etgan shon shavkatli Temuriylar saltanati o’z nihoyasiga yetadi. Temuriylarning oxirgi zabardast vakili Zahriddin Muhammad Bobur 1525-yilgi Panipat jangidan so’ng Shiroliy Hindistonni egallashga muvaffaq bo’ladi . Boburiylar sulolasi Hindistonda deyarli uch asr mabaynida hukumronlik qilib , ko’p holda temuriylarning shon – shuhratini bu yerda tiklashga muvaffaq bo’ldilar. Asar keying vaqtlarda SHarq va G’arb olimlari tomonidan o’rganilib , undan qisqartirilgan tarjimalar amalga oshirilgan. Jumladan 1949 yili Anqarada Nejoti Lug’on degan olim F . Taucherning nashri asosida qiqartirib , turk tilida tarjima qilingan. Undan tashqari tashqari, sharqshunoslikka oid bir necha kitoblarda bu asardan terma tarjimalar e’lon qilindi. Bu asar to’liq bo’lmasada noyob bo’lib qolgan . Zafarnomaning o’zbek tiliga to’liq ilmiy izohli tarjimasi Hofizi Abru ilovasi bilan birga nashrga tayyorlandi.