Ushbu o’quv qo’llanma maktabgacha ta’lim yo’nalishi bakalavriyat talabalari uchun mo‘ljallangan bo‘lib

2.Oʻquv dasturi — taʼlim tizimidagi har bir oʻquv fanining mazmuni va oʻtilish tartibini, oʻquvchilar tomonidan oʻzlashtirilishi lozim boʻlgan bilim hamda koʻnikmalar hajmini belgilab beradigan rasmiy pedagogik hujjat. Oʻzbekistonda Oʻquv dasturi tegishli vazirliklar qoshidagi ilmiy metodik kengashlar tomonidan tasdiqlanadi. Har bir Oʻquv dasturi uqtirish xati, oʻquv fani mazmunining qisqa bayoni, oʻquvchilarning bilim va koʻnikmalariga qoʻyiladigan talablar singari 3 qismdan iborat. Oʻquv fanining maqsad va vazifalarini belgilab berish Oʻquv dasturining muhim belgisidir. Chunki ayni shu narsa yaratiladigan oʻquv darsligi muallifiga muayyan nuqtai nazarni tanlash, oʻqituvchiga esa pedagogik moʻljalni toʻgʻri belgilash imkonini beradi. Taʼlim amaliyotida Oʻquv dasturi yaratishning konsentrik (markazlashgan) hamda tizimli usullari bor. Konsentrik yoʻl bilan tuzilgan Oʻquv dasturida taʼlimning mazmuni yoki oʻquv materiallari oʻqitishning keyingi bosqichida yuksakroq darajada takrorlanishi koʻzda tutiladi. Boshlangʻich sinflarda oʻtiladigan oʻquv fanlari boʻyicha Oʻquv dasturilari shu usudda tuziladi. Tizimli usuldagi Oʻquv dasturilarida oʻquv materiallari fan mantigʻiga muvofiq soddadan murakkabga qarab ketma -ket joylashtiriladi. Maktabning boshlangʻich sinfdan keyingi bosqichlarida qoʻllaniladigan bu usulda ortiqcha takrorlashga yoʻl qoʻyilmaydi, har bir mavzuning oʻz oʻrnida oʻtilishi koʻzda tutiladi. Taʼlimning Oʻquv dasturi tomonidan belgilangan mazmuni darslik, oʻquv qoʻllanmalari, koʻrgazmali qurol va metodik tavsiyalarda toʻla namoyon boʻladi.
O’quvdasturi – muayyano’quvfanibo’yichabilim, ko’nikmavamalakalarmazmuni, umumiyvaqtnimuhimbilimlarnio’rganilishibo’yichataqsimlash, mavzularningketma-ketliginibelgilashhamdaularningo’rganilishdarajasiniyorituvchime’yoriyhujjat.
Dasturdao’quvmaterialiningta’limningharbiryilivaharbirsinf, kursbo’yichataqsimlanishituzilishiasoslabberilgan. Dasturdako’rsatilganbilim, malakavako’nikmalarnio’quvchilartomonidanto’lao’zlashtirilishio’qitishjarayonimuvaffaqiyatliligivasamaraliligimezonlaridanbirihisoblanadi.
O‘quvdasturlarinamunaviy, ishchivamualliflikbo’lishimumkin.
Namunaviyo‘quvdasturiuyokibuta’limsohasiganisbatandavlatta’limstandartlaritalablariasosidaishlabchiqiladi. O’quvdasturlariquyidagilardaniboratbo’ladi:

• 
  ushbufannio’rganishmaqsadlari, o’quvchilarningbilimvamalakalarigaasosiytalablar, o’qitishtavsiyaetiladiganshaklvametodlarihaqidagitushuntirishxati;
  
• 
  o’rganilayotganmaterialningtematikmazmuni;
  
• 
  kursningalohidasavollarinio’rganishgao’qituvchisarflaydigantaxminiysoatlarihajmi;
  
• 
  dunyoqarashnishakllantiruvchiasosiysavollariro’yxati;
  
• 
  fanlararovakurslararobog’liqlikniamalgaoshirishbo’yichako’rsatmalar;
  
• 
  o’quvuskunalarivako’rgazmaliqo’llanmalarro’yxati;
  
• 
  tavsiyaetiladiganadabiyotlar.
  

Namunaviyo’quvdasturlariXalqta’limihamdaOliyvao’rtamaxsusta’limVazirliklaritomonidantasdiqlanadi, tavsiyanomaxususiyatigaegabo’ladi. Namunaviydasturasosidamaktab, akademiklitseypedagogikkengashitomnidanishchio’quvdasturlariishlabchiqiladivatasdiqlanadi. Namunaviydasturdanfarqliravishdaishchidasturdaregionalkomponentita’riflanadi, o’quvjarayoninimetodik, informatsion, texnikta’minlashimkoniyati, o’quvchilarningtayyorgarligidarajasihisobgaolinadi.
Muallifliko’quvdasturlaridavlatstandartitalablarinihisobgaolganholdao’quvfaniniqurilishiboshqachamantiqidaniboratbo’lishi, uyokibunazariyalarnio‘rganishgamualliflikyondashuvi, o’rganilayotganhodisavajarayonlarganisbatanmuallifliknuqtainazariniaksettirishilozim. Bundaydasturlarushbufansohasidapedagog, psixolog, metodistlarningtashqiretsenziyalarigaegabo’lishikerakvaularmavjudbo’lganidamaktab, akademiklitseyhamdakasb-hunarkollejlariningPedagogikKengashitomonidantasdiqlanadi. Muallifliko’quvdasturlario’quvchilarningerkintanlovibo’yicha (majburiyvafakul’tativ) kurslartashkiletishdakengfoydalaniladi.
Oʻquv fani — oʻquv yurtlarida oʻrganish uchun fan, texnika, sanʼat, ishlab chiqarish faoliyati va boshqalar muayyan sohalardan tanlab olingan bilim, malaka va koʻnikmalar tizimi. Oʻquv fanining mazmuni shu Oʻquv fani boʻyicha joriy etilgan davlat taʼlim standarti, oʻquv dasturi va darsliklarda oʻz aksini topadi. Xususan, OʻzRda umumiy oʻrta taʼlim maktablari (1—9sinflar) uchun 22 nomda Oʻquv fani joriy etilgan. Urta maxsus va oliy oʻquv yurtlari uchun Oʻquv fanining soni mazkur oʻquv yurtlarining taʼlim yoʻnalishlaridan kelib chiqqan holda, Oʻquv fanining tarkibi, uni oʻrganishdagi oʻzaro aloqadorlik va izchillik oʻquv rejasi bilan belgilanadi. Mazmuniga koʻra, umumiy taʼlim (umumilmiy) hamda mutaxassisni tayyorlashda kasbini belgilovchi maxsus Oʻquv faniga ajraladi. Oʻquv fanining soni, hajmi tegishli vazirlik va boshqalar markaziy boshqaruv organlari tavsiyasiga binoan Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
O’quvfanita’limmuassasalaridao’quvchilarningyosh, idroketishimkoniyatlarigamuvofiqulargamuayyanfansohasibo’yichaumumiyyokimutaxassislikbilimlariniberish, ko’nikmavamalakalarnishakllantirishnita’minlovchimanbadir.
O’quvfaniningmazmuniharbirpedagogtomonidanixtiyoriybelgilanmaydi, balkiijtimoiyhodisasifatidata’limningtarixiyrivojlanishidavomidaishlabchiqiladi. O’rtamaktab, akademiklitseyvakasb-hunarkollejio’quvfanlariniilmiybilimningumumiytuzilishigamosravishdashakllantirishkerakdebhisoblovchinuqtainazarengkengtarqalganvatanolinganhisoblanadi.
3.Ta’limmazmunivao’quvdasturlario’quvadabiyotlaridaloyihalashtiriladi. Bundayadabiyotlarsirasigadarsliklarvao’quvqo’llanmalarikiradi.
O’quvadabiyotlariorasidadarslikalohidao’rintutadi. Darslikmuayyano’quvfanibo’yichata’limmaqsadi, o’quvdasturivadidaktiktalablargamuvofiqbelgilanganilmiybilimlarito’g’risidagima’lumotlarniberuvchimanbabo’lib, umazmunivatuzilishigako’rafanbo’yichayaratilgano’quvdasturigamoskeladi. Namunaviyo’quvdasturlariasosidayaratilgandarsliklarmaqsadgamuvofiqholdaRespublikaXalqta’limi, Oliyvao’rtamaxsusta’limVazirliklaritomonidanbarchamaktablar, akademiklitseylarvakasb-hunarkollejlariuchuntavsiyaetiladi. G’oyaviyvametodikjihatdanmukammalbo’lgandarslikta’limmazmunigaqo’yiladiganbarchatalablargajavobberaolishi, o’quvchilaruchunqiziqarli, ilojiborichaqisqa, tushunarli, ko’rgazmaliliknuqtainazaridanestetikxususiyatgaegabo’lishikerak.
Darslikbirvaqtningo’zidahambarqaror, hamqulaytarkibiytuzilmagaegabo’lishikerak. Ulargaqo’yiladigantalablarturli-tumanvaqarama-qarshibo’lib, mukammaldarsliklarning yetishmovchiligidoimohisetiladi. Iqtisodiyrivojlanganmamlakatlardamuqobil, paralleldarsliklarnashretiladi, shusabablio’qituvchilarvao’quvchilarularorasidanengyaxshilarinitanlabolishimkoniyatigaegalar.
Darsliko’quvchilarningta’limjarayonidaongliravishdavafaolishtiroketishlari, o’quvmaterialinito’lao’zlashtirishlarinita’minlashikerak. Anashumasalalarnihaletishyo’lidadarsliklarquyidagivazifalarnibajaradi:

1. 
   motivatsionvazifa– buvazifao’quvchilarniushbufannio’rganishgayo’naltiradigan, ulardaishgapozitivmunosabativaqiziqishinishakllantiruvchirag’bat (sabab)larnihosilqilishdaniborat;
   
2. 
   axborotvazifasio’quvchilargaaxborotlarni yetkazish, samaraliusullaryordamidaularningbilimlarihajminikengaytirishgaimkonberadi;
   
3. 
   nazorat-tuzatish (mashqqilish) vazifasi – ta’limjarayoni, uningnatijalarinitekshirish, o’quvchilardao’zinibaholashvatuzatishlayoqatihamdazarurbo’lganko’nikma, malakalarnishakllantirishuchuno’rganishmashqlarinitavsiyaetishninazardatutadi.
   
4. 
   Muvofiqlashtirishvazifasimaterialustidaishlashjarayonidata’limningboshqavositalari (xaritalar, ko’rgazmalimateriallar, diapozitivvaboshqalar)nijalbetishniifodalaydi;
   
5. 
   rivojlantiruvchi –tarbiyalovchivazifasidarslikmazmuniningo’quvchilargama’naviy-axloqiyta’sirko’rsatishi, kitoblarbilanishlashjarayonidaulardanmehnatsevarlik, faolfikrlash, ijodiyqobiliyatkabisifatlarnishakllantirishdaniborat;
   
6. 
   o’qitishvazifasidarslikbilanishlashdamustaqilbilimolishuchunzarurbo’lgankonpektyozish, umumlashtirish, asosiysiniajratibko’rsatish, mantiqiyeslabqolishkabimalakavako’nikmalarnirivojlantirishgayordamberishidako’zgatashlanadi.
   

Ta’limmazmunio’quvmaterialidarajasidadarsliklarbilanbirqatordaturlixilo’quvqo’llanmalari: adabiyotvatarixxrestomatiyalari, spravochniklar, matematika, fizika, ximiyabo’yichamasalalarto’plamlari, georafiya, biologiyabo’yichaatlaslar, tilbo’yichamashqlarto’plamlarivaboshqalardaochibberiladi. O’quvqo’llanmalaridarslikningba’zitomonlarinikengaytiradivaaniqmasalalarnihaletishmaqsadigaegabo’ladi (axborot, mashqqilish, tekshirish).
Loyihalashtirish (rejalashtirish) o’quvchilarning o’quv faoliyatini boshqarish dasturini yaratish bo’lib, u darsga tayyorlanishning yakuniy bosqichi hisoblanadi. Loyiha (boshqarish dasturi) qisqa va aniq, erkin tuzilgan, pedagog o’zi uchun boshqarish jarayoni muhim vaziyatlari (kimdan va qachon so’rash, qaerda mavzuni kiritish, mashg’ulot keyingi bosqichiga qanday o’tish, oldindan ko’zda tutilmagan qiyinchiliklar yuzaga kelganida jarayonni qaysi sxema bo’yicha qayta o’zgartirish)ni belgilab olishga imkon beruvchi hujjatdir. Boshqarish dasturi darsning an’anaviy rejasidan boshqarish ta’sir ko’rsatishlarini aniq va tushunarli belgilab olish bilan farq qiladi.