Üst-nin Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq
ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
14
tövsiyələr və proses göstəricilərinin tərifləri Təriflər Ağır postpartum (zahılıq dövrünün və ya doğuş- dan sonrakı) qanaxması Bunlardan biri ilə müşayiət olunan cinsiyyət sisteminin (genital) qanaxması: 1000 ml və ya daha çox həcmdə baş verən qanaxma və ya hipotenziya və ya qan preparatlarının köçürülməsi ilə müşayiət olunan qanaxma Ağır preeklampsiya
Sistolik qan təzyiqinin davamlı olaraq 160 mm c.s. və daha çox olması; Diastolik qan təzyiqinin 110 mm c.s. olması;
24 saatlıq sidikdə zülalın miqdarının (proteinuriya) 5 qram və ya daha çox olması;
24 saat ərzində ifraz edilmiş sidiyin həcminin <400 ml-dən az olması və ya oliquriya;
HELLP sindromu və ya ağciyər ödemi. Eklampsiya istisna edilir. Eklampsiya Epilepsiyası olmayan xəstələrdə generalizə olunmuş qıcolma (tutma). Koma ilə müşayiət olunan preeklampsiya. Ağır dərəcəli sistem infeksiyası və ya sepsis Yüksək hə rarət (>38°C), təsdiq olunmuş və ya ehtimal edilən infeksiya (məs., xorioamnionit, septik abort, endometrit, pnevmoniya) və ən azı aşağıdakılardan biri: ürək döyüntülərin sayının dəqiqədə 90 vurğudan çox olması, tənəffüs sayının 20-dən çox olması, leykopeniya (leykositlərin sayının 4000-dən az olması), leykositoz (leykositlərin sayının 12.000-dən çox olması). Uş aqlığın cırılması Doğuş zamanı baş vermiş uşaqlığın cırılmasının laparotomiya ilə təsdiq edilməsi.
Standart xidmət Postpartum qanaxmanın profilaktikası məqsədilə doğuşdan dərhal sonra bütün qadınlara 10 BV (beynəlxalq vahid) oksitosin vurulur (13). Proses göstəriciləri Postpartum qanaxmanın qarşısının alınması məqsədi ilə doğuşdan sonra oksitosin (bir doza) almış qadınların sayının doğuş keçirən (təbii doğuş və qeysəriyyə kəsiyi ilə aparılan doğuş) bütün qadınların sayına nisbəti.
Standart xidmət Postpartum qanaxması olan bütün qadınların müalicəsi oksitosinlə aparılır (14). Proses göstəriciləri Postpartum qanaxması olan və oksitosinlə müalicə olunmuş qadınların sayının postpartum qanaxması qeydə alınmış bütün qadınların sayına nisbəti.
Standart xidmət Eklampsiyası olan bütün qadınların müalicəsi maqnesium sulfatla aparılır (15). Proses göstəriciləri Eklampsiyası olan və magnezium sulfat almış qadınların sayının eklampsiyası olan bütün qadınların sayına nisbəti.
Standart xidmət
Q
almalıdır (16). Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
15
Proses göstəriciləri Q eysəriyyə kəsiyi əməliyyatı keçirən və profilaktik antibiotik alan qadınların sayının qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı keçirən bütün qadınların sayına olan nisbəti. Ağır infeksiyaların və sepsisin müalicəsi Standart xidmət
Ağır dərəcəli sistem infeksiyası və ya sepsisi olan bütün qadınlar venadaxili antibiotiklər almalıdır (17). Proses göstəriciləri Ağır dərəcəli sistem infeksiyası və ya sepsisi olan və venadaxili antibiotik almış qadınların sistem infeksiyası və ya sepsisi olan bütün qadınların sayına nisbəti. Dölün ağciyərlərinin yetişməsi Standart xidmət Körpənin vaxtından əvvəl doğulması gözlənilən bütün qadınlara dölün ağciyərlərinin yetişməsi üçün kortokosteroidlərin verilməsi tələb olunur (18). Proses göstəriciləri Xəstəxanada 3 saatdan çox qaldıqdan sonra sağ körpənin doğuşu ilə nəticələnmiş və dölün ağciyərlərinin yetişməsi üçün kortikosteroidlər almış hamilə qadınların sayının həmin xəstəxanada 3 saatdan çox qalan və sağ körpənin doğuşu ilə nəticələnmiş bütün hamiləliklərin sayına olan nisbəti. a Aşağı göstəricilər xidmətin yaxşılaşdırılması tələb olunan sahələri göstərir. Göstəricilərin yüksək olması isə xidmətin keyfiyyətli olduğunu müəyyən edir.
Tibbi xidmətin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi və təkmilləşdirilməsi prosesinin hər il keçirilməsi məsləhət görülür. Tədqiqatın aparılması üçün aşağıdakı müddətlərin nəzərə alınması tövsiyə edilir: –
qiymətləndirilməsi: 4 ay, –
toplanmış məlumatın təhlili və klinik praktikanın təkmilləşdirilməsi üçün planın tərtib edilməsi: 2 ay və –
tibbi xidmətlərin təkmilləşdirilməsi üçün tədbirlərin icrası: 6 ay. İlkin qiymətləndirmədən 1 il sonra ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi təkrar aparıla bilər. Bunun nəticəsində tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması prosesi davam etdirilə bilər. Alternativ olaraq ilkin qiymətləndirmədən sonra məlumatların toplanması və təhlili fasiləsiz aparıla bilər. Bu zaman xidmətlərin keyfiyyətinin təkmilləşdirilməsi üçün aralıq tədbirlər həyata keçirilir. Bütün hallarda ilkin qiymətləndirmə prosesi yekun hədəf olmamalıdır. Hədəf kimi məhz qiymətləndirmənin nəticəsi əsasında səhiyyə sisteminin və tibb müəssisələrinin göstərdiyi xidmətlərin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması olmalıdır. Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadları olan qadınlardan, tibb işçilərindən və tibb müəssisəsinin rəhbər işçilərindən əldə olunmuş məlumatlar klinik auditin aparılması (Diaqram 1-də təsvir edilib) üçün istifadə edilə bilər. 2.1.6. Vəziyyətin təhlili Vəziyyətin təhlili ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadları və proses indikatorları əsasında aparılır. Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının indikatorları və onların izahı, habelə hesablanması üzrə təlimat Cədvəl 3-də təqdim edilib. Cədvəl 4-də ciddi hamiləlik ağırlaşmaları və ağır mamalıq fəsadlarının tərifləri, seçilmiş sübutlu təbabət prinsipləri əsasında tövsiyələr və proses göstəriciləri verilib. Toplanmış məlumatlar nümunə kimi verilmiş cədvəl vasitəsilə təqdim oluna bilər.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
16
Əlavə 3-də məlumatların təqdim olunması üçün cədvəllərin nümunələri və məlumatları interpretasiyası üçün təlimat yerləşdirilib. 2.1.7. İcra metodu ÜST-nin “Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası” səhiyyə sistemi çərçivəsində xidmətlərin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə istifadə edilmə üçün nəzərdə tutulub. Tibb müəssisələrində bu yanaşma mövcud platformalar və ya mexanizmlər (məs., yan təsirlərin araşdırılması üçün təsis edilmiş komitələr, ölüm hallarının tədqiqi üçün yaradılmış komitələr və s.) əsasında həyata keçirilə bilər. Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının tədqiqi üçün mövcud olan bu cür komitələr və ya komissiyalardan istifadə və ya yeni komitə/komissiyaların yaradılması yanaşmanın daha keyfiyyətli və uzun müddətli (davamlı) tətbiqinə, habelə onun nəticələrinin tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş tədbirlərin həyata keçirilməsinə xidmət edə bilər. Bütün hallarda metodikanın tətbiq edildiyi tibb müəssisəsində tədqiqatın aparılmasına məsul olan və fəaliyyəti koordinasiya edən bir nəfərin müəyyən edilməsi tövsiyə olunur. Həmin şəxsin hamiləlik və mamalıq ağırlaşmaları və onların müalicəsi sahəsində müvafiq klinik bilik və təcrübəyə, habelə liderlik bacarıqlarına və həmkarları arasında müəyyən avtoritetə malik olması tədqiqatdan əldə edilmiş tövsiyələrin icrasına təkan verə bilər.
“Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası” iki variantda istifadə edilə bilər. “Tam variant” metodikanın tətbiqində xəstəxanada saxlanılan tibbi sənədlərin təhlili ilə yanaşı ayrı-ayrı xəstələrlə müsahibələrin aparılmasını nəzərdə tutur. “Baza variant” isə yalnız xəstəlik tarixləri, ambulator kartlar və digər müvafiq tibbi sənədlərin analizini əhatə edir, lakin xəstələrlə bir başa müsahibələrin aparılmasını istisna edir. Beləliklə, metodikanın “baza variantının” tətbiqi zamanı xəstələrlə birbaşa ünsiyyətin qurulması tələb olunmur. Bütün lazım olan məlumatlar tibb müəssisəsində saxlanılan xəstəlik tarixləri, ambulator kartlardan əldə edilir. Buna görə də xəstələrlə fərdi müsahibələr aparılmır. Düzdür, nadir hallarda müəyyən məlumatlara aydınlıq gətirmək və ya çatışmayan məlumatları əldə etmək üçün xəstələrlə ünsiyyətin qurulması faydalı ola bilər. Konkret iştirakçıların kimliyi haqqında məlumat xüsusi kitabçada məlumatı toplayandan gizli saxlanılır və ancaq çatışmayan və ya şübhəli məlumatların təsdiqi üçün istifadə olunur. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, xəstələrin kimliyini özündə əks etdirən jurnallar (məlumat bazası) məxfi saxlanılır və yalnız nadir hallarda istifadə edilir. Məlumatların əsasən xəstəlik tarixləri, ambulator kartlar və tibb müəssisəsinin saxladığı digər sənədlərdən əldə olunduğunu nəzərə aldıqda, xəstələrdən heç bir razılığın alınması da tələb olunmur. Lakin tədqiqatın aparıldığı tibb müəssisəsinin rəhbərliyinin icazəsi əldə edilməlidir. Bütün hallarda xəstələrə aid məlumatların məxfiliyinin qorunmasına xüsusi önəm və diqqət yetirilməlidir. Tədqiqatın bu cür metodologiya əsasında aparılması ÜST və digər etik komitələr tərəfindən etik normalara uyğun qəbul edilib (21, 22). Diaqram 1 ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının tədqiqinin “tam variant” üzrə aparılmasını təsvir edir. Bu variantdan istifadə zamanı əlavə etik məsələlər nəzərdən keçirilməlidir. 2.1.9. Qiymətləndirmədən sonrakı tədbirlər Ümumiyyətlə, klinik halları ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının tədqiqi prosesinə cəlb edilmiş qadınların təqibi tələb olunmur. Lakin tədqiqatın nəticələrindən asılı olaraq həmin Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
17
qadınların keyfiyyətli tibbi xidmətlərlə təmin olunması üçün tibb müəssisəsi müvafiq addımlar ata bilər. İlkin qiymətləndirmə bitdikdən sonra tibb müəssisəsi tərəfindən tövsiyələrin yerinə yetirilməsi üçün müvafiq tədbirlər görülməlidir. Beləliklə, qiymətləndirmə və təkmilləşdirmə prosesi dövrü olaraq aparılır (adətən ildə 1 dəfə). Bəzi böyük tibb müəssisələrində bu metodika əsasında tədqiqat davamlı olaraq aparılır. Nəhayət vaxtaşırı və ya davamlı aparılan bu cür qiymətləndirmələr tibbi xidmətlərin təkmilləşdirilməsi üçün görülmüş tədbirlərin və ya qəbul edilmiş təlimatların nəticəsini də qiymətləndirməyə imkan verəcəkdir.
Gözlənilən nəticələrə aşağıdakılar aid edilə bilər: –
hamilə və zahı qadınların xəstələnmə və ölüm hallarının yerli xüsusiyyətləri barədə məlumatlığın artması, –
hamilə qadınların xidmətlərə yönəldilməsini təmin edən sistemin (qadın məsləhətxanaları, doğum evləri, təcili tibbi yardım müəssisələri, poliklinikalar və s.) güclü və zəif tərəflərinin müəyyən edilməsi, –
hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının müalicəsində klinik və digər növ müdaxilələrinin istifadəsi. Yuxarıda təsvir edilmiş metodikanın (“Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası”) şəhər/rayon və ya ölkə səviyyəsində tətbiqi isə ağırlaşmaları olan hamilə və zahı qadınlara göstərilən tibbi xidmətlərin çatışmazlıqları və ya üstünlüklərini təhlil etməyə imkan verir. Ümumiyyətlə, qeyd edilmiş metodikanın istifadəsində üstünlük onun standartlaşdırılmış metodologiya əsasında aparılmasıdır. Həmin metodologiyanın düzgün tətbiqi etibarlı və müqayisə edilə bilən (şəhər və rayonlar arasında, tibbi müəssisələr arasında) nəticələrin əldə edilməsinə kömək edir. “Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası”nın istifadəsi həmçinin tibb müəssisəsində sübutlu təbabətə əsaslanan tövsiyələrin tətbiqini araşdırmağa imkan verir. Həyat üçün təhlükə yaradan ağırlaşmalarla müşayiət olunan klinik halların təhlili gələcəkdə oxşar ağırlaşmaların erkən aşkar edilməsi və qabaqlayıcı hazırlıq tədbirlərinin görülməsinə təkan verə bilər.
“Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası” əsasən ayrı-ayrı tibb müəssisələrində tətbiq olunmaq üçün nəzərdə tutulub. Əgər bu metodika şəhər/rayon səviyyəsində tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilirsə, bu zaman həmin şəhər/rayonda hamilə qadınlara xidmət göstərən bütün tibb müəssisələri tədqiqata daxil edilməlidirlər. Şəhər/rayon səhiyyə sisteminin qiymətləndirilməsi zamanı ikinci və üçüncü səviyyəli tibb müəssisələrində bu metodika ayrı-ayrı tibb müəssisələrində olduğu kimi tətbiq olunur. Qeyd edilmiş metodikanın şəhər/rayon səhiyyə sisteminə tətbiq edilməsi zamanı tədqiqatçılar aşağıdakı fərziyə ilə çıxış etməli olurlar: icmada daxilində yaşayan və hamiləliklə bağlı kəskin orqan çatışmazlığı qeydə alınan və vaxtında və ya ümumiyyətlə müvafiq tibb müəssisələrinə çıxışı olmayan hamilə qadınlar ölür (yəni onların sağqalma ehtimalı çox aşağı olur; hətta 5%-dən də az). Bu fərziyyədən irəli gələrək icma daxilində ana ölümlərinin sayı və ağır
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
18
hamiləlik/mamalıq fəsadları ilə tibb müəssisəsinə gələn qadınların nisbəti qiymətləndirilə bilər. Tibb müəssisəsindənkənar baş verən ana ölümlərinin sayından (ümumi ana ölüm hallarının faizi) asılı olaraq müvafiq coğrafi ərazidə müəyyən vaxt çərçivəsində ana ölümü hallarının etibarlı dərəcədə dəyərləndirilməsi çətin ola bilər. Əksinə, hamiləliyi olanlara nisbətən ağır hamiləlik və ya mamalıq ağırlaşması ilə tibb müəssisəsinə gələn qadınların faizini müəyyən etmək daha asandır və aşağıdakı sualları cavablandırmağa kömək edir: –
mövcud halın ağır hamiləlik və ya mamalıq ağırlaşması kimi tanınmasında ləngimə və ya gecikmə, –
halın ağır hamiləlik və ya mamalıq ağırlaşması kimi təsdiq edilməsindən sonra xəstələrin tibb müəssisəsinə gəlməsində gecikmələr. Şəhər/rayonda ilkin səhiyyə xidməti səviyyəsində fəaliyyət göstərən tibb müəssisələrində ağır hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının qeydə alınması çox az sayda baş verə bilər. Belə ki, bu cür ciddi ağırlaşmaları olanlar, adətən müvafiq ixtisaslaşdırılmış tibb müəssisələrinə müraciət etmiş olurlar. Lakin xatırlamaq lazımdır ki, əksər ölkələrdə (müəllifdən - o cümlədən Azərbaycanda qadın məsləhətxanalarında) ilkin səhiyyə xidməti müəssisələrində bütün hamilələrin qeydiyyatı aparılır. Həmçinin bu müəssisələr qadınların ikinci və ya üçüncü səviyyəli tibb müəssisələrinə yönəldilməsini təmin edir. Buna görə də qadın məsləhətxanalarında ağır hamiləlik və ya mamalıq fəsadları olan qadınların qeydiyyatı üçün ayrıca qeydiyyat jurnalının saxlanması tövsiyə edilə bilər. Şəhər və ya rayon səviyyəsində ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının tədqiqini aparan mütəxəssislər həftədə bir dəfə həmin jurnalda qeydə alınmış halların siyahısını əldə etməlidirlər. İlkin səhiyyə xidməti müəssisələrində ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının qeydə alınması qaydaları və meyarları barədə plakatlar və ya yaddaş qeydləri olmalıdır. Bütün aidiyyəti halların qeydə alınması üçün təsvir edilən mexanizmin bütün şəhər/rayon üzrə həyata keçirilməsi ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi ilə bağlı metodikanın tətbiqi üçün önəmlidir. Bu metodika əsasında tədqiqatın şəhər/rayon səhiyyə sistemi çərçivəsində aparılmasına alternativ kimi metodika, məsələn, yalnız bəzi seçilmiş müəssisələrdə də tətbiq oluna bilər: –
çoxlu sayda hamilə və zahı qadına xidmət göstərən seçilmiş böyük tibb mərkəzlərində, –
fərqli sayda hamilə və zahı qadına xidmət göstərən seçilmiş tibb müəssisələrində, –
tibb müəssisələrində (məs., ilkin səhiyyə xidməti, ikinci və ya üçüncü səviyyəli tibb müəssisələri), Bu zaman həmin müəssisələr ölkənin müxtəlif coğrafi bölgələrindən seçilə bilər. Seçilmiş müəssisələrdə tədqiqatın aparılması ümumi səhiyyə sistemi üzrə hamilə və zahı qadınlara göstərilən tibbi xidmətlərin keyfiyyətini qiymətləndirməyə imkan verə bilər. Məsələn, seçilmiş rayonlar üzrə metodikanın yalnız qadın məsləhətxanalarında tətbiqi həmin müəssisələrdə qadınlara göstərilən tibbi xidmətlərin keyfiyyətini dəyərləndirməyə yardım edir. Ümumiyyətlə, metodikanın seçilmiş müəssisələrdə tətbiqi onun bütün ölkə üzrə tətbiqi prosesində ilk addım ola bilər.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
19
davamlı fəaliyyət ÜST-nin ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları ilə bağlı tədqiqatının nəticələri müzakirə olunduqdan sonra növbəti addım onların ictimaiyyətlə paylaşılmasıdır. Müvafiq tibb müəssisəsində müzakirə edildikdən sonra onların geniş ictimaiyyətə açıqlanması faydalıdır. Bu məlumatların paylaşılması önəmlidir. Bu məqsədlə geniş əhali, siyasi liderlər, ictimai qurumlar və digər müxtəlif hədəf qrupları üçün təqdimatlar və s. məlumat xarakterli materiallar hazırlana bilər. Nəticələrin geniş paylaşılması mamalıq və perinatal xidmətlərin keyfiyyətinin təkmilləşdirilməsi üçün maliyyə və s. resursların ayrılmasına təkan verə bilər, müvafiq qanunlar və siyasətlərin formalaşdırılmasına yardım edə bilər. Həmçinin ÜST və digər təşkilatlar həmin nəticələr əsasında sistemli təhlillər apara bilər və dünyada hamilə və zahı qadınların ehtiyaclarını və habelə hazırda onlara göstərilən tibbi xidmətlərin vəziyyətini qiymətləndirə bilərlər. Səhiyyə sistemi çərçivəsində göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin təkmilləşdirilməsi üçün ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının tədqiqi ilə yanaşı digər xüsusi yanaşmaların tətbiqinə ehtiyac yarana bilər (Şəkil 1). Xüsusi yanaşmalara, məsələn, sübutlu təbabətə əsaslanmış klinik protokollar və klinik təlimatların tərtib edilməsi və tətbiqi, davamlı klinik auditlərin aparılması və s. aid edilir (23,24).
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
20
1.
UNFPA and The World Bank. Trends in maternal mor- tality: 1990 to 2008. Geneva: World Health Organization, 2010 2.
Campbell OM, Graham WJ, Lancet Maternal Survival Series Steering Group. Strategies for reducing maternal mortality: getting on with what works. The Lancet, 2006,368:1284–1299. 3.
Freedman LP et al. Practical lessons from global safe motherhood initiatives: time for a new focus on implementation. The Lancet, 2007, 370:1383– 1391. 4.
ful adjunct to maternal death enquiries. British Medical Bulletin, 2003, 67:231–243. 5.
mater- nal morbidity and mortality: the prevalence of severe acute maternal morbidity (near miss). Reproductive Health, 2004, 1(1):3 (DOI:10.1186/1742–4755–1- 3). 6.
Cecatti JG, et al. Research on severe maternal morbidities and near-misses in Brazil: what we have learned. Reproductive Health Matters, 2007, 15:125–133. 7.
Maternal Mortality and Morbidity Classifications. Maternal near miss–towards a standard tool for monitor- ing quality of maternal health care. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology, 2009,23:287–296. 8.
near- miss classifications. Bulletin of the World Health Organization, 2009, 87:734– 734A. 9.
Graham WJ. Criterion-based clinical audit in obstetrics: bridging the quality gap? Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology, 2009, 23(3):375–388. 10.
reproductive health guidelines and tools into national pro- grammes: principles and process of adapta- tion and implementation. Geneva, World Health Organization, 2007. 11.
Working Group on the Classification of Maternal Deaths and Severe Maternal Morbidities. Geneva, World Health Organization, 2009. 12.
eases and related health problems. Tenth revision, Volume 2. Geneva, World Health Organization, 1993. 13.
WHO recommendations for the prevention of postpartum haemorrhage. Geneva, World Health Organization, 2007. 14.
postpar- tum haemorrhage and retained placenta. Geneva, World Health Organization, 2009. 15.
Duley L et al. Magnesium sulfate and ther anticonvulsants for women with pre- eclampsia. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2007; Issue 4. Art. No.: CD000025 (DOI: 10.1002/14651858.CD000025). 16.
Smaill F, Hofmeyr GJ. Antibiotic prophylaxis for cesarean section. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2007;Issue 4. Art. No.: CD000933 (DOI: 10.1002/14651858.CD000933). 17.
Sepsis Campaign Guidelines Committee; Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
21
American Association of Critical-Care Nurses; American College of Chest Physicians; American College of Emergency Physicians; Canadian Critical Care Society; European Society of Clinical Microbiology and Infectious Diseases; European Society of Intensive Care Medicine; European Respiratory Society; International Sepsis Forum; Japanese Association for Acute Medicine; Japanese Society of Intensive Care Medicine; Society of Critical Care Medicine; Society of Hospital Medicine; Surgical Infection Society; World Federation of Societies of Intensive and Critical Care Medicine. Surviving Sepsis Campaign: international guidelines for manage- ment of severe sepsis and septic shock: 2008. Critical Care Medicine, 2008, 36:296–327. 18.
corticosteroids for accelerating fetal lung maturation for women at risk of preterm birth. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2007, Issue 4. Art. No.: CD004454 (DOI: 10.1002/14651858.CD004454. pub2). 19.
man- agement and basic statistical analysis system. Odense, Denmark, EpiData Association, 2000– 2008 (available at: http://www.epidata.dk). 20.
Control and Prevention (available at: http:// wwwn.cdc.gov/epiinfo). 21.
Organization Multicountry Survey on Maternal and Newborn Health: study methods. BMC Health Services Research, 2011.
22.
Cecatti JG et al.; Brazilian Network for Surveillance of Severe Maternal Morbidity. Brazilian network for the surveillance of maternal potentially life threatening morbidity and mater-nal near miss and a multidimensional evaluation of their long- term consequences. Reproductive Health, 2009, 6:15. 23.
Althabe F et al. Guidelines Trial Group. A behav- ioral intervention to improve obstetrical care. New England Journal of Medicine, 2008, 358:1929– 1940. 24.
Rogers, E.M. Diffusion of innovations. Fifth edi- tion. New York, Free Press, 2003.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası" 22
Əlavə 1. Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarını müəyyən edən meyarların izahlı lüğəti Kəskin ağır azotemiya Qanda kreatinin səviyyəsinin ≥300 µmol/l və ya ≥3.5 mq/dL-dən yüksək olması. Ürək dayanması Qəflətən nəbzin itməsi və huşun itirilməsi. Ürək-ağciyər reanimasiyası Ürək dayanması hallarında ürəyin xarici masajı və süni tənəffüsün verilməsindən ibarət ilk təcili tibbi yardım prosedurları. Laxtalanmanın pozulması Laxtalanmanın pozulması və ya damardaxili disseminasiya (yayılmış) olunmuş laxtalanmadır. Klinik baxımdan, periferik venanın kateterizasiyası yerindən və ya cərrahi tikişlərin qoyulduğu nahiyədə 7-10 dəqiqədən sonra laxtalanmanın baş verməməsi laxtalanma pozulmasına dəlalət edir. Laxtalanma sisteminin pozulması xəstənin yatağı başında aşağıdakı testlərlə müəyyən edilə bilər: 7 dəqiqədən sonra qan laxtasının formalaşmaması və ya formalaşmış qan laxtasının yumşaq və asanlıqla dağılan olması. Laxtalanmanın pozulması, həmçinin bir sıra laborator testlərlə də yoxlanıla bilər:
kəskin trombositopeniya (trombositlərin sayının 1 ml-də 50.000-dən az olması), fibrinogenin səviyyəsinin aşağı olması (<100 mq/dL), protrombin vaxtının uzanması (>6 saniyə, BNN>5) və ya D-dimerin səviyyəsinin yüksəlməsi (>1000 nq/dL). Xəstənin yatağı başında aparılan test laxtalanmasının ilkin qiymətləndirilməsinə imkan verir və aşağıdakı kimi aparılır: (1) venadan götürülmüş 2 ml venoz qan laborator şüşə boruya (10 mm × 75 mm) yerləşdirilir; (2) Borunu isti saxlamaq üçün onun yumruqda sıxılması tələb olunur (+37°C); (3) 4 dəqiqədən sonra borunu bir qədər əyərək laxtanın formalaşdığını yoxlayın. Laxtanın tam formalaşması və qanın dağılmaması şərti ilə borunun başı aşağı çevrilməsi mümkün olanadək sonuncu addımı hər 1 dəqiqədən bir təkrarlayın. (4) 7 dəqiqədən sonra laxtanın formalaşmaması və ya asanlıqla dağılan yumşaq laxtanın formalaşması koaqulopatiyaya dəlalət edir. Çətinləşmiş tənəffüs Terminal hallarda baş verən tənəffüsdür. Nəfəsalmanın fasilələrlə baş verdiyi eşidilir. Histerektomiya Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmaları baxımından infeksiya və ya qanaxma səbəbindən uşaqlığın cərrahi ekstirpasiyasıdır. Həyat üçün təhlükə yaradan hallar Orqan çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ağır klinik vəziyyətdir. Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının tədqiqi baxımından orqan çatışmazlığı ya ana ölümünə, ya da ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşması halı ilə nəticələnə bilər. Çoxlu həcmdə qan preparatlarının ( masiv)
transfuziyası Böyük həcmdə q an və ya qırmızı qan hüceyrələrinin köçürülməsidir. Adətən ≥5 vahiddən çox qan və ya qan preparatlarının transfuziyası massiv transfuziya adlanır. Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmaları olan qadınlar Hamiləlik dövründə, doğuş zamanı və ya doğuşdan sonra 42 gün ərzində yaranmış ciddi ağırlaşmalar və ya fəsadlar səbəbindən ölümə yaxın olan, lakin sağ qalmış qadınlardır. Metabolik koma Huşun itirilməsi, sidikdə glyukoza və ketoasidlərin mövcud olması ilə müşayiət olunur.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
23
Maye infuziyası və ya diuretiklərlə korreksiya olunmayan o liquriya 4 saat ərzində ifraz olunan sidiyin həcmi saatda 30 ml-dən az və ya 24 saatda 400 ml-dən az olan və maye infuziyası və ya diuretiklərlə korreksiya olunmayan sidik ifrazıdır. H uşun uzunmüddətli itirilməsi (pozulması) 12 saatdan çox davam edən və xarici qıcıqlandırıcılara reaksiyanın olmaması və ya çox zəif olması ilə müşayiət olunan huşun pozulması və ya itirilməsidir. Qlazqo Koma Şkalası üzrə göstərici 10-dan aşağıdır. Ağır dərəcəli asidoz Q anın pH-nın 7.1-dən aşağı olması. Ağır dərəcəli kəskin hiperbilirubinemiya Qanda bilirubinin səviyyəsinin 100 µmol/l və ya 6.0 mq/dL-dən yüksək olması. Ağır dərəcəli kəskin trombositopeniya Qanda trombositlərin sayının 1 ml-də <50.000 trombosit sayınadək kəskin azalması. Ağır dərəcəli bradipnoye (tənəffüs sayının normadan az olması) Tənəffüs sayının 1 dəqiqədə 6-dan az olması. Ağır dərəcəli hipoperfuziya Qanda l aktatın səviyyəsinin 5 mmol/l və ya 45 mg/dL-dən çox olması. Ağır dərəcəli hipoksemiya: ≥60 dəqiqədən çox müddət ərzində o ksigenin saturasiyasının 90%-dən aşağı olması və ya PaO2/FiO2 nisbətinin 200-dən aşağı olması. PaO2/FiO2 indeksi arterial qanda oksigenin saturasiyası ilə (PaO2) sərbəst tənəffüs və ya süni tənəffüs zamanı ağciyərlərə verilən oksigenin fraksiyası (FiO2) arasında nisbətdir. Arterial qanda oksigenin saturasiyası arterial qan qazlarının analizi ilə təyin edilir. Tənəffüs zamanı ağciyərlərə verilən oksigenin fraksiyası isə xəstənin ehtiyaclarından asılı olaraq 21%-dən (otaq havası ilə nəfəsalma zamanı) 100%- dək (mexaniki ventilyasiya zamanı) dəyişə bilər. Oksigenin fraksiyası arterial qan qazlarının təyini üçün arteriyadan qan götürüldükdə qeyd edilməlidir. Oksigenin fraksiyası aşağıdakı kimi dəyişə bilər: mexaniki ventilyasiya zamanı 0.21-1.00, burun kanulyası ilə tənəffüs zamanı - 0.25; oksigen maskası ilə tənəffüs zamanı 0.25-1.0 ola bilər. Ağır dərəcəli taxipnoye (tezləşmiş tənəffüs) Tənəffüs sayının dəqiqədə 40-dan çox olmasıdır. Şok Sistolik qan təzyiqinin davamlı olaraq 80 mm c.s.-dan aşağı olması və ya sistolik qan təzyiqinin davamlı olaraq <90 mm c.s. olması ilə yanaşı nəbzin dəqiqədə 120 vurğudan çox olmasıdır. Tam iflic Bədənin hər iki tərəfinin tam və ya hissəvi iflicidir. Adətən ağır xəstəlik fonunda diffuz neyroəzələ pozuntusu ilə bağlıdır. Bu vəziyyət, həmçinin ağır xəstəlik fonunda polineyropatiya kimi də tanınır. Kontrol olunmayan tutmalar və ya qıcolmalar Kontrol olunmayan, davamlı tutmalar və ya qıcolmalar. Epileptik vəziyyət (lat. Status Epilepticus). Vazoaktiv preparatların fasiləsiz istifadəsi Dofamin, adrenalin və ya noradrenalinin istənilən dozada fasiləsiz istifadəsidir. Vazoaktiv dərmanların fasiləsiz infuziyası dedikdə tərkibində vazoaktiv dərmanlar olan məhlulların fasiləsiz infuziyası başa düşülür. Vazoaktiv dərmanların aralıqlı inyeksiyası da mümkündür.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
24
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
25
Əlavə 3. Cədvəllər və onların interpretasiyası Bu əlavədə məlumatların toplanılması və interpretasiyası üçün cədvəllər təqdim edilib. Cədvəl 1-də tədqiqata daxil edilən qadınların xəstəlikləri sadalanıb. Cədvəldə verilmiş məlumatların təhlili vasitəsilə ölən və sağ qalan qadınlarda təyin edilmiş orqan çatışmazlığı hallarının xüsusiyyətlərini müəyyən etmək mümkün olacaq. Bu cədvəldəki məlumatların təhlilinin praktikaya təsiri onunla bağlıdır ki, tez-tez rast gəlinən orqan çatışmazlığı hallarını müəyyən etməklə tibb müəssisəsi və ya ölkə üzrə ən çox ehtiyac duyulan tibbi müdaxilələri müəyyən etmək olar. Belə ki, məsələn, ölüm hallarının böyük hissəsi respirator distress sindromu və ya tənəffüs çatışmazlığı səbəbindən baş verirsə, bu, xəstələrdə tənəffüsün təmin edilməsinə yönəlmiş tədbirlərə daha çox diqqətin yetirilməsinin vacib olduğunu göstərir. Bu cür məlumatların toplanması təcili yardım və intensiv terapiyanın planlaşdırılması və təşkili üçün önəmlidir. Cədvəl 2-də təqdim edilmiş məlumat Cədvəl 1- də verilmiş məlumatı tamamlayır. Burada hamilə qadınlarda müşahidə edilən ciddi ağırlaşmaların inkişafına təsir göstərən əsas və yanaşı səbəblər təsvir edilib. Cədvəl 2-də məlumatlar qruplar üzrə verilib: tədqiqata cəlb edilmiş bütün qadınlar; yalnız ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmaları qeydə alınmış qadınlar; ancaq ana ölümü halları. Həmin məlumatların təhlili ciddi ağırlaşmaları olan qadınlarda gözlənilən uzunmüddətli fəsadların müəyyən edilməsi və həmçinin risk faktorları aşkar edilməsinə (məs., anemiya və ya əvvəl keçirilmiş qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatları) imkan yaradır. Cədvəl 2-də həm də yerli xüsusiyyətlərə uyğun hallar qeyd olunub (məs., malyariya, talassemiya və s. endemik xəstəliklər). Cədvəl 3-də hamiləliyin bitməsi və perinatal nəticələr sadalanıb. Bu cədvəldə ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmaları, ana ölümü, doğuş metodu/hamiləliyin bitməsi və perinantal nəticələr arasında münasibətlər göstərilib. Cədvəl 4-də ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmaları ilə bağlı indikatorlara əsasən məlumatlar təqdim edilir və tədqiqatın aparıldığı tibb müəssisələrində yardım alan qadınların xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə imkan verir. Ana ölümü nisbətinin düzgün hesablanması üçün tədqiqatın aparıldığı müddətdə həmin müəssisədə canlı doğuşla nəticələnmiş bütün doğuşların sayı müəyyən edilməlidir. Ağır mamalıq fəsadlarının nisbəti və ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının nisbəti əhali arasında müvafiq halların baş vermə tezliyini müəyyən edən indikatorlardır. Həmin indikatorlar tibb müəssisəsinin xidmət göstərdiyi əhali qrupunun ehtiyac duyduğu mamalıq xidmətinin növləri barədə fikir irəli sürməyə imkan verir. Məsələn, nisbətin yüksək olması (hər 1000 canlı doğuşa 10 hal) onu göstərir ki, sağ qalmaq üçün həmin qadınların daha mürəkkəb tibbi müdaxilələrə ehtiyacları olacaqdır. Ölüm indeksi və ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının ölüm hallarına olan nisbəti tibb müəssisəsinin fəaliyyətinin ümumi göstəricisi hesab edilir. Əgər ölüm indeksi yüksəkdirsə (20%-dən çox), bu, o deməkdir ki, ciddi ağırlaşmalarla müşahidə olunan hallarda göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinə yenidən baxılmalıdır. Əgər qeydə alınmış ölüm hallarının sayı azdırsa (məs., 5%-dən az), bu, o deməkdir ki, tibbi müəssisəsi və ya bütövlükdə səhiyyə sistemi mürəkkəb və ya ciddi ağırlaşmalarla müşayiət olunan halların müalicəsinin öhdəsindən yaxşı gəlir. Həmçinin Cədvəl 4 ağır hamiləlik və mamalıq fəsadlarının tibbi xidmətin hansı mərhələsində
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
26 baş verdiyini müəyyən etməyə imkan verir. Bunun səhiyyə sistemi üçün xüsusi əhəmiyyəti vardır. Belə ki, əgər qadınların böyük bir hissəsi (məs., 70%-dən çoxu) xəstəxanaya artıq ağır hamiləlik və ya mamalıq fəsadları ilə müraciət edirsə, bu, o deməkdir ki, birinci və ikinci mərhələlərdə gecikmələr mövcuddur. Xəstəxanaya qəbul edildikdən sonra baş verən ağır hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının təhlili ilə xəstəxanadaxili tibbi xidmətin dəyərləndirilməsini həyata keçirmək olar. Cədvəl 5 intensiv terapiya və ya reanimasiya xidmətlərini qiymətləndirir. İntensiv terapiya və ya reanimasiya şöbəsinə qəbul edilən qadınların hallarını təhlil edərək, həmin şöbələrin ümumi yüklülüyünü qiymətləndirmək mümkündür. Reanimasiya şöbələrinə qəbul olunan halların çox aşağı olması (0.5%-dən az) reanimasiya şöbəsində çarpayı fondunun çatışmamasından xəbər verə bilər. Reanimasiyaya qəbul edilən halların yüksək olması (3-5%) isə çarpayı fondunun səmərəsiz istifadəsinə dəlalət edir. Əlbəttə ki, rəyin çıxarılması üçün əhalinin xüsusiyyətləri və tibb müəssisəsinin göstərdiyi xidmətlərin çeşidinə diqqət yetirmək tələb olunur. Əgər qiymətləndirilən tibb müəssisəsi ilkin və ya ikinci səviyyəli tibb müəssisəsidirsə, reanimasiya şöbəsinə qəbul edilən halların sayının aşağı olması ağır fəsadlar və ya ciddi ağırlaşmaları olan qadınların ümumi sayının az olması ilə əlaqələndirilə bilər. Əksinə, audit üçüncü səviyyəli tibb müəssisəsində aparılırsa və həmin müəssisə ağır fəsadlar və ya ciddi hamiləlik ağırlaşmaları olan qadınları qəbul edirsə, bu zaman reanimasiya şöbəsinin yüksək yüklülüyü anlaşılır. Cədvəl 5- də təqdim edilən digər indikatorlar ümumi vəziyyəti qiymətləndirməyə imkan verir. Orqan çatışmazlığı ilə daxil olan qadınların klinik vəziyyəti ağır olur və onların intensiv terapiya və ya reanimasiya şöbəsində göstərilən xidmətdən faydalanması məlumdur. Bu səbəbdən də ağır hamiləlik və mamalıq fəsadları olan qadınların (70%-dən çox) böyük əksəriyyətinin reanimasiyaya qəbul edilməsi gözləniləndir. Əgər təhlildən bunun əksi görünürsə, bu, həmin tibb müəssisəsinin reanimasiya şöbəsində çarpayıların çatışmazlığından xəbər verə bilər. Digər tərəfdən reanimasiya şöbəsinə hamiləlik, doğuş və zahılıq dövründə qəbul edilmiş qadınlar arasında ağır dərəcəli hamiləlik və mamalıq ağırlaşmaları olan xəstələrin az olması həmin şöbəyə xəstələrin sadəcə monitorinq üçün qəbul edilməsini göstərir. Bu isə səhiyyə sisteminin resurslarının optimallaşdırılması baxımından nəzərdən keçirilməlidir (məs., reanimasiya şöbəsinə daha ağır xəstələrin qəbul edilməsi və ya reanimasiya şöbəsində mama- ginekoloji xəstələr üçün nəzərdə tutulmuş çarpayı sayının azaldılması). Nəhayət bu cədvəldə sonuncu indikator reanimasiya şöbəsindən kənarda baş verən ana ölümlərini göstərir. Əgər reanimasiya şöbəsindən kənarda baş verən ana ölümlərinin faizi yüksəkdirsə (məs., 10%-dən çox), bu, reanimasiya şöbəsində mövcud olan çarpayı sayının azlığından xəbər verə bilər. Qeyd edilməlidir ki, Cədvəl 4 və 5-də verilmiş indikatorlar və hədəflər yerli şəraitə uyğunlaşdırılmalıdır. Cədvəl 6-da xüsusi hallara aid digər proses göstəriciləri sadalanıb. Hər halla bağlı hədəf əhali qrupu müəyyən edilir və onların arasında sübutlu təbabətə əsaslanan müdaxilə almış xəstələrin faizi hesablanır (məs., eklampsiyası olan qadınların ümumi sayından maqnesium sulfat preparatı ilə müalicə almış qadınların sayı). Sübutlu təbabətə əsaslanan məlumatlara görə eklampsiyası olan qadınların çox az bir hissəsində maqnesium sulfatla müalicəyə əks- göstəriş olur. Bu səbəbdən də eklampsiyası olan bütün qadınlar (100%) maqnezium sulfat preparatı ilə müalicə almalıdırlar. Əgər təhlildə eklampsiyası olan bütün qadınların maqnezium sulfatla müalicə almadıqları müəyyən edilərsə (<95%), bu, göstərilən xidmətin təkmilləşdirilməsini tələb edir.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
27 Cədvəl 6-da verilmiş digər fərqli bir proses indikatoru uşaqlığın cırılması ilə hospitalizasiya edildikdən sonra 3 saat ərzində laparotomiya olunmuş qadınların faizini göstərir. Belə ki, doğuşu gecikmiş və ya uşaqlığın cırılması ilə hospitalizasiya olunmuş bütün qadınların hamısı 3 saat ərzində əməliyyat olunmalıdır. Bu səbəbdən də laparotomiyanın hospitalizasiya olunduqdan sonra 3 saatdan gec aparılması uşaqlığın cırılması və ya doğuşun gecikməsi hallarının müalicəsinin ləngidilməsindən xəbər verir. Bu cədvəl, həmçinin hədəf əhali qrupuna aid göstəriciləri ölüm indeksi və ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının nisbəti ilə əlaqələndirməyə imkan verir. Məsələn, ağciyərlərin yetişməsi üçün kortikosteroidlərlə müalicə almış vaxtından əvvəl doğulmuş körpələr və erkən neonatal ölüm hallarının çox olması müvafiq tibbi xidmətin təkmilləşdirilməsinin tələb olunduğundan xəbər verir.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
28
olan qadınlar arasında xəstələnmə Xəstəliklər Say Faiz 1. Həyat üçün potensial təhlükə yaradan hallarla üzləşmiş qadınlar
1.1 Ağır fəsadları olan qadınlar
Ağır dərəcəli postpartum (doğuşdan sonra) qanaxma
Ağır preeklampsiya
Eklampsiya
Sepsis və ya ağır sistem infeksiyası
Uşaqlığın cırılması
Ağır hamiləlik və mamalıq ağırlaşmaları ilə əlaqədar digər hallar
1.2. Təcili və təxirəsalınmaz tibbi müdaxilələr alan qadınlar
Qan preparatlarının köçürülməsi
İnvaziv radiologiya
Laparotomiya
İntensiv terapiya/reanimasiya şöbəsinə qəbul edilmə
2. Ölümlə nəticələnməyən ciddi hamiləlik və mamalıq ağırlaşmaları zamanı orqan çatışmazlığı
Ürək-damar çatışmazlığı
Tənəffüs çatışmazlığı
Böyrək çatışmazlığı
Koaqulopatiya/hematoloji pozuntular
Qaraciyər çatışmazlığı
Nevroloji pozuntu
Uşaqlığın atoniyası/histerektomiya
Çoxsaylı orqan çatışmazlığı
3. Ana ölümündə orqan disfunksiyası
Ürək-damar çatışmazlığı
Tənəffüs çatışmazlığı
Böyrək çatışmazlığı
Koaqulopatiya/hematoloji pozuntular
Qaraciyər çatışmazlığı
Nevroloji pozuntu
Uşaqlığın atoniyası/histerektomiya
Qeyri-spesifik orqan çatışmazlığı
Çoxsaylı orqan çatışmazlığı
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası" 29
Cədvəl 2. Həyat üçün təhlükə yaradan və ölümlə nəticələnməyən ciddi hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının əsas səbəbləri Əsas səbəblər və müşayiət edən vəziyyətlər Həy
at üçün potensial təhlükəli halları olan qadınlar Ölümlə nəticələn- məyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmaları Ana ölümü Ümumi say
Ümumi say
Ümumi say
n % n % n % 1. Əsas səbəblər Abortla nəticələnmiş hamiləlik Mamalıq prosedurları səbəbindən qanaxmalar Hipertoniya xəstəliyi Hamiləliklə bağlı infeksiya Digər mamalıq xəstəlikləri və ağırlaşmaları Daxili və cərrahi xəstəliklər, psixi pozuntular və ya ağırlaşmalar G özlənilməyən ağırlaşmalar Yanaşı təsadüfi hallar Naməlum
2. Yanaşı səbəblər/əlaqəli hallar Anemiya
İİV infeksiyası Əvvəl keçirilmiş qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı Gecikmiş/uzanmış doğuş Digər pozuntular Digər pozuntular Digər pozuntular Digər pozuntular Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası" 30
Cədvəl 3. Hamiləliyin sonu və hamiləliyin nəticələri Hamiləliyin nəticəsi Həy at üçün potensial təhlükəli halları olan qadınlar Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq
ağırlaşmaları Ana ölümü Say %
Say % 1. Hamiləliyin bitməsi Fizioloji doğuş Q eysəriyyə kəsiyi əməliyyatı Tam abort Küretaj/vakum aspirasiyası Tibbi üsullarla keçirilən abort Ektopik hamiləliklə bağlı aparılan laparotomiya Digər/Naməlum Xəstəxanadan evə yazılarkən hamilə olan və ya ölən hamilə qadınlar 2. Qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatların faizi a
3. Vaxtından əvvəl doğuşlar 4. Ölü doğuş 5. Perinatal ölümlər b a Ümumi doğuşlar arasında qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı ilə tamamlanmış doğuşların faizi b
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası" 31
Cədvəl 4. Ağır mamalıq fəsadları və ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının indikatorları Fəsadlar/Nəticələr Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq
ağırlaşmaların indikatorları 1. Əhatə edilən əhali arasında diri doğulan uşaqların sayı 2. Ağır mamalıq fəsadları ilə müşayiət olunan halların sayı Ana ölümü (say) Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmaları ilə müşayiət olunan hallar (say) 3. Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının ümumi indikatorları Ağır mamalıq fəsadlarının nisbəti (hər 1000 diri doğuşa) Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq ağırlaşmalarının nisbəti (hər 1000 diri doğuşa)
Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarının ölüm hallarına olan nisbəti
Ölüm indeksi 4. Xəstəxana göstəriciləri Orqan çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ağır mamalıq fəsadları ilə olan hallar və ya hospitalizasiyadan sonra 12 saat ərzində baş vermiş ana ölümü (AMF12) (say) Ağır mamalıq fəsadları ilə müşayiət olunan hallar içində orqan çatışmazlığı və ya hospitalizasiyanın ilk 12 saatı ərzində baş vermiş ana ölümü hallarının payı Digər tibb müəssisələrindən ağır mamalıq fəsadları ilə daxil olan xəstələr arasında orqan çatışmazlığı və ya hospitalizasiyanın ilk 12 saatı ərzində baş vermiş ana ölümü hallarının payı O rqan çatışmazlığı ilə müşayiət olunan ağır mamalıq fəsadları və ya hospitalizasiyanın ilk 12 saatı ərzində baş vermiş ana ölümü hallarının həyat üçün təhlükə törədən halları olan qadınlara nisbəti 5. Hospitalizasiya zamanı qayğı Xəstəxanada AMF halları (say) Xəstəxanada AMF nisbəti (hər 1000 diri doğuşa) Xəstəxanadaxili ölüm indeksi Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası" 32
Cədvəl 5. İntensiv terapiya İntensiv terapiya və ya reanimasiya Say Doğuş keçirən qadınların ümumi sayı İntensiv terapiya və reanimasiya şöbəsinə (İTRŞ) qəbul olunanların sayı A ğır mamalıq fəsadları olan və İTRŞ-yə qəbul edilmiş qadınların sayı İTRŞ-də müalicə alan qadınlar arasında ağır mamalıq fəsadları olan qadınların faizi İTRŞ-dən kənar baş vermiş ana ölümü hallarının faizi Cədvəl 6. Xüsusi vəziyyətlərlə əlaqədar proses və nəticə göstəriciləri Göstəricilər Say Faiz 1. Postpartum (doğuşdan sonra) qanaxmanın profilaktikası Hədəf əhali: tibb müəssisələrində doğuş keçirən qadınlar Oksitosinin* istifadəsi Uterotonik preparatların istifadəsi (oksitosin daxil olmaqla) 2. Ağır postpartum (doğuşdan sonra) qanaxmasının müalicəsi Hədəf əhali: ağır PPQ olan qadınlar Oksitosinin a istifadəsi Erqometrin Misoprostol Digər uterotonik preparatlar Yuxarıda sadalanmış uterotoniklərdən biri Traneksamik turşu Uşaqlıq boşluğunun boşaldılması Balonla və ya hava ilə doldurulmuş prezervativlə uşaqlığın tamponadası Arteriyanın bağlanması Histerektomiya Abdominal bərkitmə Ağır mamalıq fəsadları olan halların faizi Ölüm halları 3. Eklampsiyaya görə antiepileptik dərmanlar Hədəf əhali: eklampsiyası olan qadınlar Maqnezium sulfat a Digər antiepileptik dərmanlar Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi. ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
33
Hər hansı antiepileptik dərman
Ağır mamalıq fəsadları olan halların faizi
Ölüm halları
Q eysəriyyə kəsiyi əməliyyatı zamanı profilaktik antibiotik almış qadınlar
5. Sepsisin müalicəsi
Hədəf əhali: sepsisi olan qadınlar
Parenteral (venadaxili, əzələdaxili) antibiotiklər almış qadınlar
Ağır mamalıq fəsadları olan halların faizi
Ölüm halları
6. Uşaqlığın cırılması
Hədəf əhali: uşaqlığın cırılması qeydə edilmiş qadınlar
Laparotomiya
Hospitalizasiyadan sonra 3 saat ərzində aparılmış laparotomiya
Ağır mamalıq fəsadları olan halların faizi
Ölüm halları
7. Vaxtından əvvəl doğuş
Hədəf əhali: hospitalizasiyadan sonra 3 saat ərzində aparılmış laparotomiya
Erkən neonatal ölüm halları
a. Hədəf əhali qrupu üçün sübuta əsaslanmış müdaxilə əsasında təyin edilmiş əsas indikator. ISBN 9789952828580 Document Outline
Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|